Ο Πάπας Φραγκίσκος σε μια πρόσφατη συνέντευξη, όπως το συνηθίζει, είπε αυθόρμητα: «Θα σας πω κάτι που είναι μια προσωπική μου άποψη, δεν είναι δόγμα: μου αρέσει να πιστεύω ότι η κόλαση είναι άδεια». Κάτι παρόμοιο είχε λεχθεί και από τον μεγάλο Ελβετό θεολόγο Hans Urs von Balthazar (1905-1988), αλλά και από τον ορθόδοξο π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ (1893-1979).
Αυτή η σύντομη φράση του Πάπα Φραγκίσκου δεν έκανε τίποτα περισσότερο, από το να επαναλάβει τη θέση μερικών αγίων της ανατολικής και της δυτικής παράδοσης, που ήλπιζαν και προσεύχονταν για τη σωτηρία όλου του κόσμου. Για μερικούς αγίους, η επιθυμία για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων ήταν τέτοια, ώστε έφταναν στο σημείο, αν είναι δυνατόν, να επιθυμούν τη δική τους αιώνια καταδίκη, αρκεί να σωθούν όλοι οι άνθρωποι. Ένας μοναχός εξομολογήθηκε στον Άγιο Αντώνιο: «Κοιτάζοντας τους περαστικούς, λέω στον εαυτό μου: “Όλοι θα σωθούν, μόνο εγώ θα καταδικαστώ”. Και ο Αντώνιος του λέει: “Η κόλαση υπάρχει, αλλά μόνο για μένα”».
Βέβαια, οι αναφορές στη δικαιοσύνη του Θεού είναι τόσο συχνές στην Αγία Γραφή, ώστε δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε. Ταυτόχρονα όμως, το έλεος του Θεού είναι ένα από τα κύρια θέματα, ειδικά για τη χριστιανική αποκάλυψη.
Αυτό που απασχολεί τη θεολογία, είναι, το πώς μπορεί να συμφιλιωθεί η δικαιοσύνη του Θεού με το έλεός του.
Έλεος και δικαιοσύνη δεν είναι δύο έννοιες αντίθετες μεταξύ τους: το έλεος του Χριστού είναι δίκαιο και η δικαιοσύνη του είναι έλεος: αποδίδω δικαιοσύνη σημαίνει σώζω.
Μερικές φορές η τέχνη καταφέρνει να εκφράσει -πλαστικά- βαθιές αλήθειες που η θεολογία, με τις πολύ βαθιές έννοιες, δυσκολεύεται να μεταδώσει.
Στον περίφημο μεσαιωνικό λειτουργικό ύμνο «Dies irae» («Ημέρα οργής» που αρκετοί μεγάλοι μουσουργοί μελοποίησαν όπως π.χ. ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ στο «Ρέκβιεμ»), διαβάζουμε: «Liber scriptus proferetur in quo totum continetur unde mundu siu dicetur («Την ημέρα της κρίσης θα παρουσιαστεί το γραπτό βιβλίο στο οποίο θα περιέχονται τα πάντα και από το οποίο θα κριθεί ο κόσμος»).
Αυτά τα λόγια αναφέρονται στο κείμενο της Αποκάλυψης του Ιωάννη (5,1-10), στην οποία γίνεται λόγος για το επτασφράγιστο βιβλίο που κρατά το εσφαγμένο Αρνίο, Ο Ιησούς, και που μόνο αυτός μπορεί να το ανοίξει, για να φανερωθούν οι πράξεις των ανθρώπων στην τελική τους κρίση.
Αυτή η βιβλική και λειτουργική αναφορά είναι καλλιτεχνικά και θεολογικά αποτυπωμένη στο ανάγλυφο του Καθεδρικού Ναού της Ferrara (12° αιώνας, βλέπε εικόνα πιο κάτω). Εκεί μπορούμε να παρατηρήσουμε πως ο Κριτής κρατάει το βιβλίο ανοικτό, ακουμπισμένο πάνω στο αριστερό του γόνατο, και το πιάνει, σαν να ήθελε να το προστατέψει, με τα πληγωμένα από τα καρφιά χέρια του, που υπενθυμίζουν την αγάπη του Λυτρωτή για τον άνθρωπο.
Το βιβλίο, όπου τα πάντα είναι καταγεγραμμένα, συμβολίζει το κατηγορητήριο. Στο ίδιο ύψος του βιβλίου, και από τις δύο πλευρές, επιδεικνύονται ωστόσο οι ανοικτές και πληγωμένες παλάμες του αναστημένου εσταυρωμένου. Το βιβλίο δυνητικά καταδικάζει τους πάντες. Αντίθετα, οι πληγές του Κριτή, καλύπτουν τα πάντα: «Η αγάπη τα πάντα δέχεται, όλα τα πιστεύει, όλα τα ελπίζει, όλα τα υπομένει» (Α’ Κορινθίους 13,7).
Ο Κριτής είναι αυτός που υπέστη τα πάθη και πέθανε για να καταγραφεί στο βιβλίο της ζωής το όνομα όλων των αδελφών του, δηλαδή για να λάβει μέρος στην αιώνια σωτηρία ο καθένας από αυτούς: «Να χαίρεσθε επειδή τα ονόματά σας είναι γραμμένα στους ουρανούς» (Λουκάς, 10,20. Βλ. επίσης Φιλιππησίους 4,3 και Εβραίους 12,23).
Στην Καινή Διαθήκη, η Κρίση του Θεού είναι συνδεδεμένη με το σωστικό έργο του Ιησού. Να υπενθυμίσουμε ότι «ο Θεός δεν έστειλε τον Υιό του στον κόσμο για να καταδικάσει τον κόσμο, αλλά για να σωθεί ο κόσμος δι’ αυτού» (Ιωάννης 3,17).
Ας μη ξεχνάμε, επίσης, ότι ο Χριστός είναι ταυτόχρονα ο Κριτής και ο Συνήγορός μας. Η Α’ Επιστολή του Ιωάννη μας περιγράφει με τρόπο συγκινητικό το έργο του «αδελφού» Ιησού στους ουρανούς για χάρη των αδελφών του: «Αν κάποιος αμαρτήσει, έχουμε συνήγορο κοντά στον Πατέρα, τον δίκαιο Ιησού Χριστό. Αυτός θυσιάστηκε για να μας ελευθερώσει από τις αμαρτίες μας, και μάλιστα θυσιάστηκε όχι μόνο για τις δικές μας αμαρτίες, αλλά και όλου του κόσμου» (2, 1-2).
Και ο Απόστολος Παύλος επαναλαμβάνει την παρήγορη αυτή σκέψη, ο Ιησούς είναι ταυτόχρονα Κριτής και Συνήγορός μας: «Ποιος θα τους κατακρίνει; Ο Χριστός Ιησούς είναι που πέθανε, μάλλον που αναστήθηκε και ο οποίος είναι στα δεξιά του Θεού και αυτός μεσιτεύει για μας» (Ρωμαίους 8,34).
Ο Ιησούς δεν διαλύει την μοναδικότητα του Θεϊκού του Προσώπου με το να είναι ταυτόχρονα Κριτής και Συνήγορος, δεν παύει να είναι Θεός όπως ο Πατέρας και ταυτόχρονα να μεσολαβεί για εμάς πάνω στο σταυρό, δεν κόβει το ισχυρό νήμα που συνδέει το «κρίνω και αγαπώ», «το κρίνω και συγχωρώ». Η εμπιστοσύνη στον Ιησού Χριστό Κριτή είναι δικαιολογημένη, επειδή ακριβώς ουσιαστικά είναι και συνήγορος γιατί είναι και αδελφός μας.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
