Τον τελευταίο καιρό, με τις σκηνές θανάτου και καταστροφής, που παρακολουθούμε στις οθόνες μας, από τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή, παρατηρείται σε ορισμένους κύκλους μία αναζωπύρωση του αντισημιτισμού. Νομίζω πως δεν πρέπει να συγχέεται ολόκληρος ο εβραϊκός λαός με μία κυβέρνηση ή με ορισμένες πολιτικές επιλογές. Ο εβραϊκός λαός είναι ένας λαός που στο διάβα των αιώνων έχει υποφέρει όσο κανείς άλλος, έχει συκοφαντηθεί με τις πιο παράλογες κατηγορίες, και παρ’ όλα αυτά, έχει αντέξει στο διάβα της ιστορίας σχεδόν, ως εκ θαύματος. Ήδη το 1933 ο Πάπας Πίος ο 11ος έγραφε: «Ο αντισημιτισμός είναι απαράδεκτος. Πνευματικά είμαστε όλοι Σημίτες». «Ο αντισημιτισμός είναι μια αμαρτία ενάντια στον Θεό και ενάντια στον άνθρωπο» (Οικουμενικό Συμβούλιο των Εκκλησιών). Η Β’ Σύνοδος του Βατικανού διακήρυξε την πιο σαφή καταδίκη του αντισημιτισμού, την απόρριψη κάθε θεολογίας που αντιλαμβάνεται αρνητικά τον Εβραϊσμό και υπογράμμισε την προσπάθεια της Καθολικής Εκκλησίας να δρομολογήσει το διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των Χριστιανών και των Εβραίων.
Οι Εβραίοι, εκτός από την Παλαιά Διαθήκη, την οποία έχουμε κοινή παρακαταθήκη, κατέχουν μια πλούσια πνευματικότητα που, από πολλούς, αγνοείται. Θα ήθελα μέσα από αυτό το κείμενο να υπενθυμίσω μία από αυτές τις πλούσιες παραδόσεις και συγκεκριμένα τον Εβραίο συγγραφέα Martin Buber, του οποίου ένα μέρος από τη σκέψη του, επηρέασε όχι μόνο την Εβραϊκή κοινότητα, αλλά και μέρος της Χριστιανικής, καθώς και το κίνημα του Χασιδισμού.
Ο Martin Buber (Μάρτιν Μπούμπερ) (8 Φεβρουαρίου 1878 – 13 Ιουνίου 1965) ήταν αυστροεβραίος φιλόσοφος. Έχει γίνει ευρύτερα γνωστός αυτές τις ημέρες του πολέμου, για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Πράγματι ήταν από τους πρωτοπόρους στη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα σε Άραβες και Ισραηλινούς, και στα ζητήματα αφοπλισμού, γεγονός που τον έφερε αργότερα σε σύγκρουση με την πρώτη κυβέρνηση του Κράτους του Ισραήλ και συγκεκριμένα με τον Δαβίδ Μπεν Γκουριόν. Γνωστότερος βέβαια είναι για τη «φιλοσοφία του διαλόγου», μία μορφή υπαρξισμού, με επίκεντρο τη διάκριση μεταξύ της σχέσης «Εγώ-Εσύ»(Ich und Du) και της σχέσης «Εγώ-Εκείνου».
Όλη η αληθινή ζωή είναι «συνάντηση»
Το ανθρώπινο ον, σύμφωνα με τον Martin Buber, είναι κατ’ ουσίαν διαπροσωπική σχέση και δεν πραγματώνεται χωρίς επικοινωνία με την ανθρωπότητα, τη δημιουργία και τον Δημιουργό. Αυτό σημαίνει πως ο άνθρωπος υπάρχει μόνο ως σχέση μεταξύ ενός Εγώ με ένα Εσύ (Εγώ – Εσύ).
Ο άνθρωπος είναι επίσης, κατ’ ανάγκη, homo religiosus (θρησκευτικό ον), διότι η αγάπη για την ανθρωπότητα οδηγεί στην αγάπη για τον Θεό και το αντίστροφο. Επομένως, είναι αδιανόητο να μιλήσει κανείς στον άνθρωπο χωρίς να μιλήσει στον Θεό, και αυτό συμβαίνει σύμφωνα με μια αμφίδρομη σχέση (Εγώ – Εκείνος). Ο προσωποκεντρισμός του Buber, βασισμένος πάνω στην ιουδαίο – βιβλική παράδοση, επηρέασε και ορισμένους Έλληνες θεολόγους, όπως τον Μακαριστό Μητροπολίτη Ιωάννη Ζηζιούλα.
Ο ΧΑΣΙΔΙΣΜΟΣ
Περισσότερο ενδιαφέρον για τους κοινούς ανθρώπους είναι το γεγονός ότι ο Martin Buber ήταν ένας από τους σημαντικότερους μελετητές του Χασιδισμού. Αυτό το κίνημα πνευματικότητας μας θυμίζει τόσα άλλα πνευματιστικά κινήματα, που, κατά καιρούς, έχουν ανανεώσει την Καθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία. Για την Καθολική Εκκλησία χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Φραγκισκανικής πνευματικότητας.
Ο Χασιδισμός ιδρύθηκε από τον Israel ben Eliezer (1698 – 1760) ο οποίος έδωσε νέα ενέργεια στον Ιουδαϊσμό, στην ανατολική Ευρώπη, τον δέκατο όγδοο αιώνα, επανασυνδέοντας τον απλό λαό με τη θρησκεία. Ο Χασιδισμός είναι ένα κίνημα εβραϊκού μυστικιστικού που δίνει έμφαση στην άμεση σύνδεση με τον Θεό, μέσω της προσευχής και των ευχάριστων εμπειριών, όπως είναι η συμμετοχή στις τέχνες. Για τον Μπεν Ελιέζερ, γνωστό και ως Μπαάλ Σεμ Τοβ («Δάσκαλος του καλού ονόματος»), η καθαρή καρδιά ήταν πιο ευχάριστη στον Θεό από μία μεγάλη διάνοια. Δίδασκε επίσης ότι όλοι οι Εβραίοι μπορούσαν, κατά τη διάρκεια της καθημερινής ζωής, να έρθουν πιο κοντά στον Θεό με τη συνεχή κοινωνία με Αυτόν, παρά με τη μελέτη της Τορά.
Για τον Μπεν Ελιέζερ, η απλή και ειλικρινής θρησκευτική αφοσίωση ήταν ο αληθινός δρόμος προς τον Θεό. Αυτό σήμαινε ότι, τόσο οι αμόρφωτοι όσο και οι διανοούμενοι, μπορούσαν να βιώσουν τον Θεό και τη λύτρωση και τη συγχώρεση των αμαρτιών. Αυτό του χάρισε έναν μεγάλο αριθμό οπαδών στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη και ο Μπεν Ελιέζερ έγινε ένας από τους πνευματικούς ηγέτες με την μεγαλύτερη επιρροή της εποχής. Έγινε επίσης αντικείμενο πολλών δοξασιών και θρύλων, γεγονός που καθιστά δύσκολο να διαχωρίσει κανείς τα γεγονότα της ζωής του από τη μυθοπλασία.
Διαβάζουμε σε ένα από τα γραπτά του: «Δεν υπάρχει πράξη, λέξη ή σκέψη, στην οποία να μην περιορίζεται και να μην κρύβεται η ουσία της θεότητας. Και έτσι όταν κοιτάξετε και δείτε με το μάτι του νου σας … δεν θα δείτε τίποτα άλλο παρά τη θεϊκή δύναμη μέσα σε όλα τα πράγματα που τους δίνει ζωή, και ύπαρξη κάθε στιγμή».
Αυτά τα λόγια και άλλα παρόμοια, έδωσαν σε κάποιον την αφορμή να κατηγορήσει τον Χασιδισμό για πανθεϊσμό. Κάθε άλλο όμως. Το κίνημα αυτό βλέπει τη ζωντανή παρουσία του Θεού σε κάθε ύπαρξη, χωρίς να την ταυτίζει με τα πλάσματα. Πρόκειται για μια πνευματικότητα που εμπνέεται μόνο από τη Βίβλο.
Ένα είναι βέβαιο, αυτό το κίνημα έδωσε ζωή σε κοινότητες στις οποίες οι αρχαίοι κανόνες και τα έθιμα αναγεννήθηκαν σε νέα ζωή χάρη στη συνειδητοποίηση ότι κάθε πράξη, ακόμη και η πιο συνηθισμένη, αν γίνεται με αγνότητα, συμβάλλει στον αγιασμό του κόσμου. Στις χασιδικές κοινότητες – αφηγείται ο ίδιος ο Μπούμπερ – «δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ πίστης και έργων, μεταξύ ηθικής και πολιτικής: ένα ενιαίο βασίλειο, ένα ενιαίο πνεύμα, μια ενιαία πραγματικότητα».
Στο έργο του «Ιστορίες των Χασιδείμ» (1947-1948) (σε διάφορους τόμους), o Martin Buber διηγείται φανταστικά γεγονότα εμπνευσμένα από την πνευματικότητα των Χασιδείμ, που μας υπενθυμίζουν τα αποφθέγματα των Πατέρων της ερήμου και τα Άνθη, τα «Λουλουδάκια» του Αγίου Φραγκίσκου.
Ως παράδειγμα, παραθέτουμε μια από αυτές τις ρήσεις ενός σοφού ραβίνου, όπως τις επεξεργάστηκε ο Μάρτιν Μπούμπερ. Για όποιον δεν γνωρίζει τον τρόπο διήγησης των Χασιδείμ, αυτή η «ιστορία» μπορεί να τον σκανδαλίσει. Απλά θέλει να υπογραμμίσει την απόλυτη ανιδιοτέλεια της αγάπης και της προσφοράς, μια διδασκαλία που συναντάμε και στον χριστιανισμό.
ΕΝΑ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΩΝ ΧΑΣΙΔΕΙΜ
Υπάρχει, διηγείται ο συγγραφέας, ένα παλιό παραμύθι στο οποίο ένας ραβίνος ρωτήθηκε από έναν μαθητή του: «Γιατί ο Θεός δημιούργησε τους άθεους;». Μετά από μια μεγάλη παύση, ο ραβίνος επιτέλους απάντησε με απαλή αλλά ειλικρινή φωνή: «Ο Θεός δημιούργησε τους άθεους» είπε, «για να μας δώσει το πιο σημαντικό μάθημα, το μάθημα της αληθινής αγάπης. Βλέπετε, όταν ένας άθεος πραγματοποιεί μια πράξη φιλανθρωπίας, επισκέπτεται κάποιον που είναι άρρωστος, βοηθάει κάποιον που έχει ανάγκη και νοιάζεται για τον κόσμο, δεν το κάνει λόγω κάποιας θρησκευτικής διδασκαλίας ή υποχρέωσης. Δεν πιστεύει ότι ο Θεός τον διέταξε να εκτελέσει αυτή την πράξη. Στην πραγματικότητα, δεν πιστεύει καθόλου στον Θεό, οπότε οι πράξεις του βασίζονται στην αίσθηση της ηθικής του, δεν περιμένει καμία ανταμοιβή. Δείτε την καλοσύνη που χαρίζει στους άλλους απλά επειδή νιώθει ότι είναι σωστό.
«Όταν κάποιος έρχεται σε σένα για βοήθεια, ποτέ δεν πρέπει να λες: ‟Θα προσεύχομαι να σε βοηθήσει ο Θεός”. Αντίθετα, για εκείνη τη στιγμή και μόνο, θα πρέπει να γίνεις άθεος, φαντάσου ότι δεν υπάρχει Θεός που θα μπορούσε να βοηθήσει, και πες: ‟Θα σε βοηθήσω εγώ”».
+ Ιωάννης Σπιτέρης
