Φέτος, ένα από τα θέματα που συζητούνται, τόσο στους καθολικούς όσο και στους ορθόδοξους εκκλησιαστικούς κύκλους, είναι αυτό του κοινού εορτασμού του Πάσχα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι φέτος εορτάζουμε την 1700η επέτειο της Συνόδου της Νικαίας, η οποία καθιέρωσε μια κοινή ημερομηνία για τον εορτασμό του Πάσχα για όλους τους χριστιανούς, και στο γεγονός ότι φέτος όλοι οι χριστιανοί θα εορτάσουν το Πάσχα την ίδια ημέρα και συγκεκριμένα την Κυριακή 20 Απριλίου. Ωστόσο, η συζήτηση για την κοινή ημερομηνία του Πάσχα είναι πολύ παλαιά, καθώς χρονολογείται από τον πρώτο αιώνα του Χριστιανισμού. Το πρόβλημα, πάντως,δεν έχει επιλυθεί ακόμη έως σήμερα, παρά τις καλές προθέσεις πολλών χριστιανών.
Για τον 2ο αιώνα, ο κύριος όγκος των πληροφοριών μας προέρχεται από τον Ευσέβιο της Καισάρειας(περ. 265 – 340 μ.Χ.) και την «Εκκλησιαστική Ιστορία» του. Το πρόβλημα ξεκίνησε γύρω στο 167 στη Λαοδίκεια της Φρυγίας. Οι εκκλησίες της Ασίας εόρταζαν το Πάσχα, θέτοντας τέλος στη νηστεία που προηγείτο της ημέρας κατά την οποία οι Εβραίοι θυσίαζαν το αρνί, τη δέκατη τέταρτη δηλαδή ημέρα της σελήνης, τη 14η Νισάν μήνα, εξ’ου και η ονομασία «Τεσσαρεσκαιδεκαδίτες». Το Πάσχα θα μπορούσε να πέσει οποιαδήποτε ημέρα της εβδομάδας, είτε ήταν Τετάρτη είτε ακόμη και Πέμπτη. Αυτό δεν σημαίνει όμως, όπως πιστεύουν μερικοί, ότι εόρταζαν τον θάνατο του Χριστού και όχι την ανάστασή του: γιόρταζαν και τα δύο μαζί.
Αρκετές τοπικοί σύνοδοι, για τις οποίες υπάρχει ιστορική καταγραφή, συγκλήθηκαν για να ασχοληθούν με το θέμα αυτό και τάχθηκαν υπέρ της Κυριακής. Πολλοί επίσκοποι έγραψαν επίσης προς αυτήν την κατεύθυνση. Γύρω στο 190-191, ο επίσκοπος Ρώμης Βίκτωρας απείλησε να αφορίσει τους «Τεσσαρεσκαιδεκαδίτες» χριστιανούς της Ασίας επειδή δήθεν ήταν ετερόδοξοι. Ορισμένοι επίσκοποι προσπάθησαν να αποτρέψουν τον Πάπα από το να καταφύγει σε αυτή την αυστηρή ποινή, ισχυριζόμενοι ότι το έθιμο αυτό χρονολογείται από τους αποστολικούς χρόνους. Άλλοι υποστήριξαν ότι η διαφορά στον εορτασμό του Πάσχα θέτει σε κίνδυνο την ενότητα της Εκκλησίας. Είναι χαρακτηριστικό, ωστόσο, αυτό που έγραψε στον Πάπα ο Άγιος Ειρηναίος, επίσκοπος Λουγδούνου (Λυών) (130 – 202): «Η διαφορά στη νηστεία επιβεβαιώνει τη συμφωνία της πίστης». Ο Άγιος Ειρηναίος δείχνει στον Βίκτωρα ότι οι προκάτοχοί του σεβάστηκαν τη διαφορετικότητα των εθίμων. Έτσι π.χ. επί Πάπα Ανίκητου (154-165), όταν ο Άγιος Πολύκαρπος Σμύρνης (π. 70 – 155), επισκέφθηκε τη Ρώμη για να μεσολαβήσει για το διαφορετικό έθιμο της Μικράς Ασίας,ο Πάπας, ως ένδειξη κοινωνίας, τον έβαλε να προεδρεύσει στην τέλεση της Ευχαριστίας.
Ωστόσο, ακόμη και χωρίς να δεσμεύεται η πίστη, η διαφορά στην πρακτική του εορτασμού της πιο σημαντικής από τις εορτές των Χριστιανών, υπήρξε επιζήμια για την έκφραση της ενότητας. Η τοπική σύνοδος της Arles το 314 αποφάσισε: «Πρώτα απ’ όλα, όσον αφορά την τήρηση του Πάσχα του Κυρίου, αποφασίζεται ότι πρέπει να τελείται την ίδια ημέρα και την ίδια εποχή σε όλο τον κόσμο». Γι’ αυτό, η σύνοδος ανέθεσε στον πάπα Σιλβέστρο να υποδείξει την ημερομηνία του εορτασμού με επιστολή προς όλες τις εκκλησίες. Η ενότητα απαιτούσε ομοιομορφία. Με αυτόν τον τρόπο προτάθηκε σε όλη την χριστιανοσύνη ο τρόπος εορτασμού του Πάσχα της Εκκλησίας της Ρώμης. Αυτό επιτεύχθηκε στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο που συγκάλεσε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος στη Νίκαια το 325.Το Πάσχα έπρεπε να εορτάζεται την Κυριακή που ακολουθούσε την πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία. Η Σύνοδος υιοθέτησε αυτό το έθιμο της Ρώμης και ζήτησε από τον αυτοκράτορα να διατάξει ένα ενιαίο ημερολόγιο και ο Κωνσταντίνος ανέθεσε στην Αλεξανδρινή Εκκλησία, η οποία διέθετε τους καλύτερους αστρονόμους, να υπολογίζει κάθε χρόνο την ακριβή ημερομηνία του Πάσχα.
Σε αυτό το σημείο, είναι θεμιτό να αναρωτηθούμε, αφού μία οικουμενική σύνοδος αποφάσισε για όλες τις εκκλησίες μια κοινή ημερομηνία για το Πάσχα, πώς εξηγείται που, ακόμα και σήμερα, οι ανατολικοί και όλοι οι δυτικοί Χριστιανοί (και όχι μόνο οι Καθολικοί) εορτάζουν το Πάσχα σε διαφορετικές ημερομηνίες;
Επειδή κατά την εποχή της Συνόδου της Νίκαιας, η εαρινή ισημερία αντιστοιχούσε στην 21η Μαρτίου, θεωρήθηκε ότι η φράση «εαρινή ισημερία» και «21η Μαρτίου» ήταν το ίδιο πράγμα. Πράγματι, κανείς δεν σκέφτηκε τότε ότι με την πάροδο των αιώνων το λεγόμενο Ιουλιανό ημερολόγιο, κοινό για όλους εκείνη την εποχή, θα αποδεικνυόταν ανακριβές. Οι επιστήμονες το συνειδητοποίησαν την εποχή του Πάπα Γρηγορίου του 13ου και πρότειναν την προσαρμογή του που έγινε γνωστή ως Γρηγοριανό Ημερολόγιο. Προκειμένου να επανέλθει η ημερομηνία της ισημερίας στις 21 Μαρτίου (με την πάροδο των αιώνων η ημερομηνία αυτή είχε μετατοπιστεί στις 11 Μαρτίου) και για να είναι πιστή στην απόφαση της Συνόδου της Νικαίας, αποφασίστηκε το έτος 1582, να αφαιρεθούν δέκα ημέρες από τον μήνα Οκτώβριο. Έτσι, στα μέρη όπου υιοθετήθηκε αμέσως το ημερολόγιο,την Πέμπτη 4 Οκτωβρίου ακολούθησε η Παρασκευή 15 Οκτωβρίου.
Όπως όλοι γνωρίζουμε, το ημερολόγιο αυτό δεν έγινε αποδεκτό, κυρίως από τις χώρες της ορθόδοξης παράδοσης. Αν και πολλές χώρες αποδέχθηκαν το Γρηγοριανό ημερολόγιο για πρακτικούς λόγους, δεν αποδέχθηκαν τη χρήση του ως λειτουργικό ημερολόγιο. Στη χώρα μας, μόνο το 1923 υιοθετήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, είχαν χαθεί πλέον 13 ολόκληρες ημέρες, με αποτέλεσμα από τις 16 Φεβρουαρίου, οι Έλληνες να περάσουν στην 1 Μαρτίου, προσθέτοντας επομένως 13 ημέρες επιπλέον. Από την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, το ημερολόγιο αυτό έγινε επίσης αποδεκτό ως λειτουργικό ημερολόγιο, εκτός, όμως, από την ημερομηνία του Πάσχα. Εξ’ου και η διαφορά στη χρονολόγηση του Πάσχα για τους χριστιανούς της Ανατολής και της Δύσης.
Εμείς οι Καθολικοί στην Ελλάδα,εορτάζουμε το Πάσχα μαζί με τους Ορθόδοξους αδελφούς μας από το 1968. Η έμπνευση να εορτάσουμε το Πάσχα την ίδια ημερομηνία με τους Ορθόδοξους αδελφούς μας προήλθε από τον Αρχιεπίσκοπο Κερκύρας, αείμνηστο Αντώνιο Βαρθαλίτη (1924 – 2007). Η ιδέα υιοθετήθηκε από τη Διάσκεψη των Ελλήνων Επισκόπων, η οποία απευθύνθηκε στη Ρώμη για έγκριση. Εκείνος που υπερασπίστηκε την επιλογή αυτή ήταν ο πάπας Παύλος ο Στ’, που σήμερα τιμάται ως Άγιος από την Καθολική Εκκλησία, ο οποίος συνεχάρη τους επισκόπους της εποχής για την ιδέα αυτή και τους ενθάρρυνε να την κάνουν πραγματικότητα.
Σήμερα το θέμα είναι ακόμα πιο επίκαιρο. Το Πάσχα αποτελεί τη μεγαλύτερη χριστιανική εορτή και η έλλειψη μίας κοινής ημερομηνίας για τον εορτασμό του δείχνει ένα ακόμα σύμπτωμα της έλλειψης ενότητας μεταξύ των χριστιανών.
Γι’ αυτό αν και υπήρξαν διάφορες προσπάθειες για να βρεθεί μια λύση, μέχρι αυτή τη στιγμή, δεν έχουν αποδώσει καρπούς. Όμως αν οι χριστιανοί δεν βρουν μια λύση για θρησκευτικούς λόγους, με την πάροδο των χρόνων,θα αναγκαστούν να την βρουν για λόγους «ημερολογιακούς». Πράγματι, όταν τον 16ο αιώνα το ημερολόγιο είχε χάσει έντεκα ολόκληρες μέρες, και άλλες τρεις μέχρι το 1923,σε μερικούς αιώνες από σήμερα υπάρχει ο κίνδυνος, κάποια στιγμή, τα Χριστούγεννα να εορταστούν το φθινόπωρο και το Πάσχα το χειμώνα!
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
