Είναι τόσο πλούσια η βιβλιογραφία για τη Μεγάλη Εβδομάδα ώστε θα ήταν περιττό να ασχοληθούμε περαιτέρω. Ωστόσο, μερικές λεπτομέρειες, λιγότερο γνωστές στο ευρύ κοινό τέτοιες μέρες, μπορεί να είναι χρήσιμες.
ΜΙΑ ΠΡΩΙΜΗ «ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΡΙΑ»
Η Αιθερία, μία μοναχή από την Γαλικία (βορειοδυτική Ιβηρική χερσόνησος), πραγματοποίησε ένα προσκυνηματικό ταξίδι εις το όρος Σινά και στους Αγίους Τόπους μεταξύ των ετών 381-384. Κατέγραψε τις εντυπώσεις της σε μια επιστολή που απηύθυνε σε έναν κύκλο γυναικών πίσω στην πατρίδα της. Η επιστολή είναι γνωστή σήμερα ως Pereginatio Aetheria (Προσκυνηματικό ταξίδι της Αιθερίας) ή Itinerarium Egeriae (Οδοιπορικό της Ηγερίας). Από το αρχικό κείμενο σώζεται η περιγραφή των ταξιδιών μόνο για το έτος 384 όπου η ίδια περιγράφει, μεταξύ των άλλων, και τη λειτουργική ζωή στα Ιεροσόλυμα κυρίως τη Μεγάλη Εβδομάδα. Από αυτήν την περιγραφή μπορούμε να αντιληφθούμε πώς οι τελετές της Αγίας Πόλης επηρέασαν μερικά στοιχεία του Ρωμαϊκού λειτουργικού ρυθμού, που τα συναντάμε ακόμα και σήμερα.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ
Η Αιθερία μας περιγράφει πως το απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων οι Χριστιανοί της Ιερουσαλήμ συγκεντρώνονταν στην εκκλησία του κήπου των Ελαιών. Γινόταν η ανάγνωση του Ευαγγελίου που αφηγείται τη θριαμβευτική είσοδο του Ιησού στην Αγία Πόλη και αμέσως μετά όλος ο λαός μαζί με τον επίσκοπο, κρατώντας φοίνικες ή κλαδιά ελιάς και ψάλλοντας ύμνους, ανέκραζε: «Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου».
Στο λατινικό τυπικό, ακόμα και σήμερα, την Κυριακή των Βαΐων γίνεται η ίδια τελετή. Ευλογούνται τα βάγια έξω από την εκκλησία και αφού ψάλλεται το Ευαγγέλιο της εισόδου του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, οι πιστοί, κρατώντας τα βάγια (στις χώρες του Βορρά άλλα πράσινα κλαδιά), πορεύονται προς την εκκλησία ψέλνοντας ακόμα και σήμερα: «Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου».
Τα βάγια, λοιπόν, δεν έχουν κάποια μαγική δύναμη, αλλά αποτελούν μια ανάμνηση εκείνης της πρώτης θριαμβευτικής εισόδου του Ιησού στα Ιεροσόλυμα.
ΤΟ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΤΡΙΗΜΕΡΟ
Μία ακόμα παρεξήγηση
Μερικοί αδελφοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας, «παραπονιούνται» πως οι Καθολικοί υπερτονίζουν τα Χριστούγεννα και υποβαθμίζουν το Πάσχα. Έχω την εντύπωση πως αυτοί οι φίλοι μας συγχέουν τα λαϊκά έθιμα με την Καθολική θεολογία και το Ρωμαϊκό Λειτουργικό.
Δεν είναι της ώρας να θίξουμε αυτό το θέμα, αλλά αυτό που με στενοχωρεί, σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι οι προσπάθειες που επιχειρούν μερικοί να εφεύρουν διαφορές μεταξύ των δύο μεγάλων χριστιανικών παραδόσεων, ακόμα και εκεί που δεν υπάρχουν. Είναι αναμφισβήτητη η πρωταρχική σπουδαιότητα του Πασχαλινού Μυστηρίου και στις δύο Εκκλησίες, όπως και σε όλες τις χριστιανικές κοινότητες.
Όσον αφορά στην Καθολική Εκκλησία, υπενθυμίζω μόνο εκείνα που πρέπει ο κάθε ιερέας να διαβάσει στην Εισαγωγή του Ρωμαϊκού Λειτουργικού, αναφορικά το Πασχαλινό Τρίμερο.
«Το έργο της απολυτρώσεως των ανθρώπων και της τέλειας δοξολόγησης του Θεού εκπληρώθηκε από τον Χριστό κυρίως κατά το Πασχαλινό Μυστήριο, με το οποίο, πεθαίνοντας, κατάργησε το θάνατό μας και με την Ανάστασή του αποκατέστησε τη ζωή. Επομένως το Πασχαλινό τριήμερο των Παθών και της Αναστάσεως του Κυρίου λάμπει σαν το αποκορύφωμα του λειτουργικού έτους. Έτσι, καθώς η Κυριακή αποτελεί το αποκορύφωμα της εβδομάδας, η μεγάλη εορτή του Πάσχα αποτελεί το αποκορύφωμα όλου του λειτουργικού έτους» (Αρ. 18).
Είναι γνωστές και εντυπωσιακές οι αρχαιότατες τελετές αυτού του τριήμερου. Θα σταθούμε για λίγο σε τρεις από αυτές τις τελετές: στην ευλογία του Αγίου Μύρου που στις μέρες μας τελείται την Μεγάλη Τετάρτη, στη Σταυροπροσκύνηση της Μεγάλης Παρασκευής και στην ευλογία των υδάτων το Μεγάλο Σάββατο.
Ευλογία του Αγίου Μύρου
Στους κατηχούμενους, δηλαδή σε αυτούς, που προετοιμάζονταν να λάβουν το βάπτισμα, μετά από μια μεγάλη σε διάρκεια προετοιμασία, τους χορηγούνταν κατά τη νύχτα της πασχαλινής Αγρυπνίας το Άγιο Μύρο και έτσι ήταν έτοιμοι να αναστηθούν μαζί με το Χριστό. Για το λόγο αυτό έπρεπε, λόγω των κατηχουμένων, να ευλογηθούν τα Άγια Έλαια. Αυτή η ευλογία γινόταν το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης. Ακόμα και σήμερα, στην Καθολική Εκκλησία, αυτή η τελετή πραγματοποιείται από τον Επίσκοπο στους καθεδρικούς ναούς. Κατόπιν, αυτά τα Ιερά Έλαια, διανέμονται σε όλες τις ενοριακές εκκλησίες της επισκοπής για τη τέλεση του βαπτίσματος, τους Χρίσματος και μερικών άλλων ιερών Μυστήριων.
Γιατί στο Ρωμαϊκό τυπικό τη Μεγ. Παρασκευή ψέλνεται στα ελληνικά το «Άγιος ο Θεός».
Όταν οι ιερές ακολουθίες του Πασχαλινού Τριημέρου γίνονταν στα λατινικά, σε όλη την Καθολική Εκκλησία, κατά τη διάρκεια της Σταυροπροσκύνησης τη Μεγάλη Παρασκευή, έψαλλαν και στα ελληνικά, ακόμα και στις πιο μικρές και μακρινές εκκλησίες ανά τον κόσμο το: «Άγιος ο Θεός, Άγιος Ισχυρός, Άγιος Αθάνατος, ελέησον ημάς». Το γιατί μας το εξηγεί και πάλι η γνωστή μας Αιθερία στο Προσκυνηματικό ταξίδι της στους Αγίους Τόπους. Την Μεγάλη Παρασκευή, μας διηγείται, οι χριστιανοί της Αγίας Πόλης σε μια κατανυκτική τελετή προσκυνούσαν τον πραγματικό Τίμιο Σταυρό. Αυτό το έθιμο πέρασε στο Βυζαντινό λειτουργικό τυπικό και από εκεί στο Ρωμαϊκό, διατηρώντας και μερικούς ελληνικούς ύμνους. Εξάλλου, ακόμα και στη Ρώμη στους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού, η επίσημη γλώσσα και στη Θεία Λατρεία, ήταν τα ελληνικά. Στο βυζαντινό τυπικό η Σταυροπροσκύνηση γίνεται την τρίτη Κυριακή της Τεσσαρακοστής, ενώ στο Ρωμαϊκό, όπως στους πρώτους αιώνες, την Μεγάλη Παρασκευή.
Μια ακόμα λεπτομέρεια: Όπως είναι γνωστό, στο βυζαντινό τυπικό ευλογούνται τα ύδατα την ημέρα των Θεοφανίων, ημέρα κατά την οποία εορτάζεται η βάπτιση του Κυρίου. Είναι προφανέστατο όμως πως δεν πρόκειται για το βάπτισμα που ίδρυσε ο ίδιος ο Χριστός.
Όπως ήδη αναφέραμε, στη Ρώμη κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, οι ενήλικοι λάμβαναν το βάπτισμα κατά τη διάρκεια της Πασχαλινής Αγρυπνίας. Αυτός είναι ο λόγος που σε αυτήν την «μητέρα όλων των Αγίων Αγρυπνιών» (Αγ. Αυγουστίνος), βρίσκουμε έντονα βαπτιστικά στοιχεία, και πρώτα από όλα, όπως είναι φυσικό, την ευλογία του ύδατος. Και σ’ αυτήν την περίπτωση, οφείλουμε να αντιληφθούμε πως το ευλογημένο νερό δεν αποτελεί ένα μαγικό αντικείμενο, αλλά ένα σημείο που μας υπενθυμίζει το βάπτισμά μας.
Η Μεγάλη Εβδομάδα, λοιπόν, είναι φορτισμένη με αιώνες ιστορίας, αιώνες πνευματικότητας. Σε εμάς να επωφεληθούμε με αυτόν τον πλούτο!
