Με την Τεσσαρακοστή και το Πάσχα ο Χριστιανός εισάγεται στην πιο σπουδαία περίοδο του Λειτουργικού Έτους. Πρόκειται για μία περίοδο καταλυτική για τη χριστιανική μας ζωή, αν σκεφτεί -μάλιστα- κανείς, πως το Πάσχα ήταν επί τρείς αιώνες, η μόνη γιορτή που τελούνταν σε ολόκληρη την Εκκλησία. Προηγούνταν δε σαράντα μέρες προετοιμασίας, η επονομαζόμενη Τεσσαρακοστή, ήδη από τον 4ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι κατηχούμενοι ετοιμάζονταν πιο εντατικά για να λάβουν το βάπτισμα το Μεγάλο Σάββατο και οι μετανοούντες (οι δημόσιοι αμαρτωλοί) για να λάβουν επίσημα την άφεση την αμαρτιών. Γι’ αυτό, όπως διδάσκει η Β’ Σύνοδος του Βατικανού: «Ο διττός χαρακτήρας της Τεσσαρακοστής, η οποία, κυρίως μέσω της ανάμνησης ή της προετοιμασίας για το βάπτισμα και μέσω της μετάνοιας, καλεί τους πιστούς στην συχνότερη ακρόαση του λόγου του Θεού και στην προσευχή, και τους προδιαθέτει να τελέσουν έτσι το πασχαλινό μυστήριο» «Η Αγία Ιερή Σύνοδος», αρ. 109).
Οι Καθολικοί του λατινικού ρυθμού, αρχίζουν την Τεσσαρακοστή τέσσερις ημέρες πριν από τους ανατολικούς χριστιανούς, τη λεγόμενη Τετάρτη των Τεφρών (φέτος την 1η Μαρτίου) και ολοκληρώνουν αυτή την πορεία προετοιμασίας την Μεγάλη Πέμπτη. Η Τεσσαρακοστή στην Καθολική Εκκλησία αρχίζει νωρίτερα, καθώς έπρεπε να τηρηθεί ο αριθμός των σαράντα ημερών, δεδομένου ότι οι Κυριακές δεν θεωρούνται ημέρες νηστείας.
Η Τεσσαρακοστή δεν είναι μία περίοδος που την χαρακτηρίζει μονάχα η νηστεία και η αυστηρότητα της ζωής, αλλά μία πορεία εξόδου που οδηγεί προς την λευτεριά του Αναστημένου Χριστού. Αυτή η πορεία χαρακτηρίζεται από μερικές συνιστώσες, κοινές για τους χριστιανούς Ανατολής και Δύσης, με τα δικά τους -βέβαια- χαρακτηριστικά.
Υπενθυμίζουμε μερικά από τα ορόσημα αυτής της πορείας:
Πραγματοποιεί αυτήν την πορεία, εκείνος που απελευθερώνει την καρδιά του από κάθε προστατευτική ασπίδα, από τις φοβίες και τις υποψίες. Έτσι, σιγά σιγά αποκτάει μια τρυφερή καρδιά, ικανή να συμμεριστεί τον πόνο και τις ανάγκες του άλλου. Τότε ανοίγει τα μάτια, την καρδιά και τα χέρια, για να βοηθήσει αυτούς που έχουν ανάγκη.
Ο Χριστιανός ανοίγει όμως να μάτια του για να συναντήσει πιο εντατικά το Θεό. Η Τεσσαρακοστή είναι μια περίοδος που καλούμαστε να ανοίξουμε τα αυτιά της καρδιάς μας για να ακούσουμε το Λόγο του Θεού και να ανταποκριθούμε σε Αυτόν. Από το άκουσμα του Λόγου και από την απάντηση που δίνουμε σ’ Εκείνον, προέρχεται κι ενδυναμώνεται η πίστη μας και τρέφεται η προσευχή μας.
Για μερικούς η Τεσσαρακοστή ταυτίζεται με τη νηστεία. Βέβαια, ήδη από τον 3ον αιώνα, οι πηγές αναφέρονται σε κάποιο είδους νηστείας, ως προετοιμασία για το Πάσχα. Σήμερα, για την ρωμαϊκή παράδοση η άσκηση της νηστείας έχει πάρει μια άλλη κατεύθυνση. Επηρεάζεται πολύ λιγότερο από την πλατωνική φιλοσοφία, που είχε μια αντίληψη έντονα απαισιόδοξη για τις σχέσεις της ψυχής και του σώματος, και αυτή η αντίληψη οδηγούσε στο να αντιμετωπίζεται το σώμα με αυστηρότητα.
Η λατινική παράδοση διακρίνει τη νηστεία από την εγκράτεια. Η νηστεία συνίσταται στο να λαμβάνεται μόνο ένα γεύμα την ημέρα. Προς το παρόν οι καθολικοί Λατινικού Ρυθμού είναι υποχρεωμένοι να τηρήσουν αυτήν την νηστεία μόνο την Τετάρτη των Τεφρών (αρχή της Τεσσαρακοστής) και την Μεγάλη Παρασκευή. Η εγκράτεια ωθεί τους πιστούς να αποφεύγουν κάθε Παρασκευή του έτους το κρέας (ενώ στο παρελθόν και το κρασί).
Πάντως η νηστεία είναι μια πρακτική που δεν θα καταργηθεί από την Εκκλησία, καθώς ο ίδιος ο Κύριός μας την δίδαξε με το λόγο και με το παράδειγμά Του. Κάποιος μπορεί να νηστεύει και να ασκεί την εγκράτεια οικειοθελώς και χωρίς υποχρεωτικούς νόμους, αν αυτό είναι χρήσιμο για την πνευματική του ζωή. Αυτό που έχει σημασία, είναι, το γιατί κάποιος να νηστεύει.
Η νηστεία και η εγκράτεια αφορούν στο σώμα, αλλά δεν σταματούν εκεί, αφού ως τελικό στόχο έχουν την ψυχή. Η Εκκλησία, πράγματι, δεν μας προτείνει μια κούρα αδυνατίσματος για λόγους υγείας ή αισθητικής. Σκοπός της είναι να αισθανθούμε λίγη στέρηση για να νοιώσουμε και πάλι την πείνα και τη δίψα για το Λόγο του Θεού. Η απελευθέρωση από την άχρηστη κατανάλωση, από τις άσκοπες δαπάνες και σπατάλες, οι οποίες αποτελούν προσβολή, για παράδειγμα για τους φτωχούς και τους μετανάστες και όλους όσοι βρίσκονται σε ανάγκη, μας βοηθάει να ανακαλύψουμε αυτά που πραγματικά αξίζουν και παραμένουν διαχρονικά σε αξία. Νηστεία, στο βάθος, σημαίνει να στερηθώ κάτι από εμένα και να το προσφέρω σε αυτούς που δεν έχουν. Η νηστεία δεν είναι ποτέ αυτοσκοπός.
Για να μπορέσουμε να αγαπήσουμε, να προσφέρουμε, να προσευχηθούμε, να μελετήσουμε το Λόγο του Θεού, είναι ανάγκη να απελευθερώσουμε το νου μας και την καρδιά μας από τα βάρη και τις κεντρόφυγες δυνάμεις που μας απομακρύνουν από το Θεό κι από τ’ αδέλφια μας. Χρειάζεται να ξαναβρούμε και πάλι τις γνήσιες χριστιανικές αξίες της ζωής που έχουν αλλοιωθεί σε μια κοινωνία που όλο και περισσότερο αποχριστιανοποιείται και στην οποία το μόνο που κυριαρχεί είναι ο εγωισμός και το συμφέρον, η στιγμιαία απόλαυση, η εκμετάλλευση του άλλου, η σκληροκαρδία…
Χρειάζεται ένα μεγάλο ταρακούνημα για να ξαναβρούμε τους εαυτούς μας, τον αυθεντικό τρόπο ζωής και αυτό το ταρακούνημα μονάχα ο Εσταυρωμένος Χριστός μπορεί να μας το δώσει.
Εντέλει όλη η ζωή του χριστιανού είναι μια οδός που οδηγεί προς το φως και την Ανάσταση. Ο «δρόμος του Σταυρού» (ViaCrucis) της Τεσσαρακοστής, είναι στην πραγματικότητα ο «δρόμος του Φωτός» (ViaLucis) του Πάσχα. Το Πάσχα φωτίζει «αναδρομικά» όλη τη ζωή του χριστιανού και κυρίως τις σκοτεινές πτυχές της ζωής, του πόνου και του θανάτου. Παντού, η πορεία της Τεσσαρακοστής γίνεται «δρόμος του Φωτός» που οδηγεί στο Πάσχα.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
