Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν: Η μοναχή, συνθέτρια, επιστήμονας και οραματίστρια που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στην ιστορία
Κάθε 17 Σεπτεμβρίου, η Καθολική Εκκλησία τιμά την Αγία Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν, μια εμβληματική φυσιογνωμία του Μεσαίωνα. Μια γυναίκα που, παρά τους περιορισμούς της εποχής, ξεπέρασε τα όρια και σημάδεψε με το έργο της τη μουσική, την επιστήμη και την πνευματικότητα. Έχω ασχοληθεί ξανά μαζί της, όμως η βαθιά εκτίμηση και αγάπη που τρέφω για αυτή την προσωπικότητα με ωθούν να αναφερθώ ξανά σε αυτήν, έστω και πέρασε η ημέρα της γιορτής της.
Γεννημένη το 1098 στη Γερμανία, το δέκατο παιδί μιας ευγενούς οικογένειας, αφιερώθηκε από μικρή ηλικία στον μοναστικό βίο. Δεν έμεινε όμως σιωπηλή στο περιθώριο. Έγινε συγγραφέας, συνθέτρια, φιλόσοφος, θεολόγος, επιστήμονας και μυστικίστρια.
Οι οραματισμοί και η φλογερή πίστη της την έκαναν να ξεχωρίσει. Επικοινωνούσε με Πάπες, βασιλείς και ηγέτες, τους οποίους συμβούλευε σε πνευματικά και πολιτικά ζητήματα. Στα έργα της αποκαλύπτεται ένα ασυνήθιστα ελεύθερο πνεύμα: έγραψε εννέα βιβλία, βοτανολογικές και ιατρικές μελέτες, θρησκευτικούς ύμνους, ποιήματα και μικρογραφίες. Κυρίως κατέγραψε τις συγκλονιστικές μυστικιστικές της εμπειρίες, πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες μύστες της Καθολικής Εκκλησίας (κάποια φορά θα ασχοληθούμε με το θέμα: τι σημαίνει «μύστης»).
Η συμβολή της στην ιατρική είναι αξιοσημείωτη: μελέτησε βότανα, λίθους και φυσικές θεραπείες, και πολλές από τις πρακτικές της επιβεβαιώθηκαν αργότερα επιστημονικά. Το έργο της Liber divinorum operum («Περί των θείων έργων») αποτελεί έναν από τους πρώτους καταγεγραμμένους οδηγούς φυσικής ιατρικής στην Ευρώπη. Ήταν η μόνη γυναίκα του Μεσαίωνα που κατέγραψε τις θεραπευτικές πρακτικές μιας «μαίας» και κατανόησε ότι, για να θεραπεύσει κανείς, πρέπει να φροντίσει τον άνθρωπο ολιστικά. Στο επίκεντρο της ιατρικής της βρίσκονται η διατροφή, η φυτοθεραπεία και η νηστεία, με ισχυρή θεραπευτική δύναμη. Οι πρακτικές της, προσιτές και εφαρμόσιμες, κάνουν το έργο της έναν οδηγό για μια καλύτερη ζωή, τόσο πνευματική όσο και σωματική.
Κατά τη διάρκεια της ζωής της υπερασπίστηκε σθεναρά την αξία και ισότητα της γυναίκας, τονίζοντας ότι και αυτή πλάστηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού. Κατέκρινε την πατριαρχική στάση της Εκκλησίας και υπερασπίστηκε το δικαίωμα των γυναικών στη μόρφωση και την πνευματική ανεξαρτησία.
Το 2012, ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄, Γερμανός και αυτός και μεγάλος θεολόγος), την ανακήρυξε επίσημα Αγία και Διδάσκαλο της Εκκλησίας – μια διάκριση σπάνια για γυναίκες και, στην περίπτωση της Χίλντεγκαρντ, απολύτως δίκαιη. Μάλιστα «διδάσκαλος της Εκκλησία», όπως ο Άγ. Αμβρόσιος και ο Άγ, Αυγουστίνος!
Αυτό που εξακολουθεί να μας εκπλήσσει είναι οι μουσικές της συνθέσεις. Έγραψε κυρίως μονοφωνικά μέλη, στο πνεύμα του γρηγοριανού μέλους, αλλά με ξεχωριστή προσωπική σφραγίδα. Οι μελωδίες της είναι πιο εκφραστικές και τολμηρές από τα συνηθισμένα: συχνά ανεβαίνουν σε μεγάλο εύρος φθόγγων, δίνοντας την αίσθηση ότι η ψυχή ανυψώνεται προς τον Θεό.
Οι στίχοι των συνθέσεών της είναι ποιήματα γεμάτα εικόνες εμπνευσμένες από τις μυστικές οράσεις της – φως, φύση, συμβολισμός. Τα έργα της προορίζονταν να τραγουδηθούν από τις μοναχές της μονής της.
Η συλλογή της Symphonia armoniae celestium revelationum («Συμφωνία αρμονίας ουράνιων αποκαλύψεων») περιέχει πάνω από 70 ύμνους, αντιφωνίες, αλληλουΐες και ακολουθίες. Το δραματικό έργο της Ordo Virtutum («Η τάξη των Αρετών») θεωρείται από τα πρώτα μουσικά ηθικοδιδακτικά δράματα, αιώνες πριν τον Μοντεβέρντι: οι Αρετές τραγουδούν, ενώ ο Διάβολος μόνο μιλά – μια τολμηρή και βαθιά συμβολική επιλογή.
Το 2020, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, παρουσιάστηκε μια σύγχρονη μουσικοθεατρική παράσταση βασισμένη στους ύμνους της, δείχνοντας πως η φωνή της παραμένει ζωντανή. Και το 2024, σε διάφορα ελληνικά φεστιβάλ, ακούστηκαν έργα της, κρατώντας την παρουσία της ενεργή και επίκαιρη.
Η Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν δεν ήταν απλώς μια γυναίκα του Μεσαίωνα· ήταν ένα πνεύμα προοδευτικό, τολμηρό και δημιουργικό. Μια «σύγχρονη» γυναίκα σε μια εποχή, τον Μεσαίωνα που μερικοί ακόμα εξακολουθούν να ονομάζουν «σκοτεινό». Μια γυναίκα που συνεχίζει ακόμα και σήμερα να εμπνέει.
🎶 Μπορείτε να απολαύσετε ένα δείγμα της μουσικής της εδώ:
