Από τη συνέντευξη που έδωσε στον Γερμανό δημοσιογράφο Peter Seewald ο πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄.
Μεταφράστηκε από τα Γαλλικά υπό του Πέτρου Ανδριώτη.
Από τις Σελίδες του Βιβλίου Lumiere du monde
Εκδόσεις bayard 2011
Καιρός μεταστροφής
Στις αρχές της τρίτης χιλιετίας, οι λαοί της γης βιώνουν μιαν, ασύλληπτων μέχρι τώρα διαστάσεων, επανάσταση, είτε είναι αυτή οικονομική, οικολογική ή κοινωνική. Διάφοροι επιστήμονες πιστεύουν ότι η επόμενη δεκαετία θα είναι καθοριστική για την επιβίωση αυτού του πλανήτη.
Άγιε Πατέρα, σεις ο ίδιος χρησιμοποιήσατε δραματικές φράσεις τον Ιανουάριο του 2010 στη Ρώμη, ενώπιον των διπλωματών: «Το μέλλον μας και το πεπρωμένο του πλανήτη μας βρίσκεται σε κίνδυνο». Αν δεν κατορθώσουμε σύντομα να προβούμε σε μια ευρείας κλίμακας μεταστροφή, το αίσθημα του χαμού και το σενάριο του χάους θα ενισχυθούν σημαντικά. Στη Φάτιμα, η ομιλία σας, είχε ήδη σχεδόν τον τόνο του βιβλίου της Αποκάλυψης: «Ο άνθρωπος προκάλεσε ένα κύκλο θανάτου και τρόμου, αλλά δεν κατορθώνει να τον σταματήσει…». Βλέπετε στα σημεία των καιρών το προοίμιο μιας καμπής που θα αλλάξει τον κόσμο;
Υπάρχουν φυσικά σημεία που πρέπει να μας φοβίζουν και τα οποία μας ανησυχούν. Αλλά υπάρχουν επίσης σημεία στα οποία οφείλουμε να στηριχθούμε και τα οποία μας δίνουν ελπίδα. Ήδη μιλήσαμε αρκετά για το σενάριο του τρόμου και του κινδύνου που διατρέχει τον κόσμο μας. Θα πρόσθετα ακόμη κάτι που βαρύνει την ψυχή μου ιδιαίτερα μετά τις επισκέψεις των επισκόπων.
Μεγάλος αριθμός επισκόπων, κυρίως της Λατινικής Αμερικής, μου λένε ότι εκεί όπου περνά η λαίλαπα της καλλιέργειας και της εμπορίας ναρκωτικών –και τούτο συμβαίνει σε μεγάλα τμήματα αυτών των Χωρών-, θα έλεγε κανείς ότι ένα κακόβουλο τέρας κατέλαβε αυτή τη Χώρα για να διαφθείρει τους ανθρώπους. Πιστεύω ότι αυτό το φίδι της εμπορίας και της χρήσης ναρκωτικών, που περισφίγγει τον κόσμο, είναι μια δύναμη της οποίας δεν κατορθώνουμε πάντοτε να φανταστούμε το σωστό μέγεθος. Καταστρέφει τη νεολαία, καταστρέφει τις οικογένειες, οδηγεί στη βία και θέτει σε κίνδυνο το μέλλον ολόκληρων Χωρών.
Τούτο συγκαταλέγεται επίσης μεταξύ των τρομερών ευθυνών της Δύσης: έχει ανάγκη από ναρκωτικά, και βρίσκει τρόπους να εξαναγκάσει Χώρες να της τα προμηθεύσουν, κάτι που τελικά τις βλάπτει και τις καταστρέφει. Δημιουργήθηκε μια δίψα για ευτυχία που δεν μπορεί να ικανοποιηθεί από τα υπάρχοντα πράγματα. Και βρίσκει καταφύγιο, θα λέγαμε, στον παράδεισο του διαβόλου, που απλά καταστρέφει τους ανθρώπους.
Σε αυτό προστίθεται ένα άλλο πρόβλημα. Οι επίσκοποι σημαίνουν συναγερμό για τις αφάνταστες καταστροφές που προκαλεί ο σεξουαλικός τουρισμός στη νεολαία τους. Πρωτόγνωρες διαδικασίες καταστροφής εκτυλίσσονται, που πηγάζουν από ένα είδος αλαζονικής μέθης, από τον κορεσμό και από την εσφαλμένη ελευθερία του δυτικού κόσμου.
Παρατηρούμε ότι ο άνθρωπος αναζητεί τη χωρίς όρια χαρά και θα ήθελε να απολαύσει στο έπακρο την ηδονή, θα ήθελε το άπειρο. Αλλά εκεί όπου δεν βρίσκεται ο Θεός, αυτό δεν επιτυγχάνεται, αυτό δεν μπορεί να υπάρχει. Ο άνθρωπος τότε αναγκάζεται να πλάσει ο ίδιος το μη αληθινό, το ψεύτικο και απατηλό άπειρο.
Είναι ένα σημείο των καιρών που πρέπει, ως χριστιανοί, να μας κινήσει το πιο ζωηρό ενδιαφέρον. Οφείλουμε να δείξουμε, και συνεπώς να βιώσουμε, ότι το άπειρο που ο άνθρωπος έχει ανάγκη δεν μπορεί να προέλθει παρά μόνο από τον Θεό. Ότι ο Θεός είναι η πρώτη αναγκαιότητα που επιτρέπει να αντισταθούμε στις πιέσεις αυτών των καιρών. Ότι όλες οι δυνάμεις της ψυχής και του καλού οφείλουν να κινητοποιηθούν, ώστε να φανεί η αλήθεια και να αντισταθεί στο ψέμα, βάζοντας φρένο στην κυκλοφορία του κακού.
Αναλογιζόμενοι το τέλος των αποθεμάτων, το τέλος μιας παλιάς εποχής, το τέλος ενός τρόπου ζωής, το πεπερασμένο των πραγμάτων, συνειδητοποιούμε επίσης, με έναν στοιχειώδη τρόπο, το τέλος της ζωής γενικά. Πολλοί άνθρωποι βλέπουν ήδη στα σημεία των καιρών αυτών την αναγγελία του τέλους του κόσμου. Ίσως, λένε, ο κόσμος να μην εξαφανιστεί. Όμως παίρνει μια νέα κατεύθυνση. Μια κοινωνία που κατέληξε άρρωστη, όπου πριν απ’ όλα τα ψυχικά προβλήματα αυξήθηκαν, φλέγεται από την επιθυμία σωτηρίας και λύτρωσης.
Δεν θα έπρεπε να αναρωτηθούμε επίσης αν αυτή η νέα κατεύθυνση σχετίζεται με την επιστροφή του Χριστού;
Είναι σημαντικό, όπως το λέτε, ότι υπάρχει μια ανάγκη σωτηρίας, ότι γίνεται κάπως κατανοητό αυτό που σημαίνει η λύτρωση. Οι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι, όπου απουσιάζει ο Θεός, η ύπαρξη αρρωσταίνει, ότι το ανθρώπινο ον δεν μπορεί να επιζήσει. Υπό την έννοια αυτή, η εποχή μας είναι επίσης μια εποχή «παρουσίας» που προσφέρει και πολλά καλά.
Π.χ. η ευρύτατη επικοινωνία πού απολαμβάνουμε σήμερα μπορεί να οδηγήσει σε μια πλήρη αποπροσωποποίηση. Δεν κάνουμε άλλο από του να κολυμπούμε στη θάλασσα της επικοινωνίας, δεν συναντάμε πια πραγματικά πρόσωπα. Αλλά μπορεί επίσης να είναι μια ευκαιρία π.χ. που να μας επιτρέψει να συναισθανθούμε αμοιβαία την ύπαρξή μας, να συναντηθούμε, να βοηθηθούμε, να βγούμε από τους εαυτούς μας.
Νομίζω επίσης ότι είναι σημαντικό να μη βλέπουμε μόνο τα αρνητικά. Ασφαλώς οφείλουμε να τα αντιλαμβανόμαστε με άκρα οξύτητα, αλλά οφείλουμε επίσης να διαβλέπουμε όλες τις ευκαιρίες για καλό, τις ελπίδες, τις νέες δυνατότητες του ανθρώπου. Για να διακηρύξουμε, μετά από όλα αυτά, την αναγκαιότητα της καμπής, η οποία δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς μια εσωτερική μεταστροφή.
Τι σημαίνει αυτό συγκεκριμένα;
Ένα από τα στοιχεία αυτής της μεταστροφής είναι να θέσουμε ξανά τον Θεό στην πρώτη θέση. Τότε τα πάντα θα είναι διαφορετικά. Θα πρέπει επίσης να μελετήσουμε ξανά το Λόγο του Θεού για να αφήσουμε το φως του να εισχωρήσει στις πραγματικότητες της ζωής μας. Οφείλουμε, με άλλα λόγια, να αποκτήσουμε ξανά την εμπειρία του Θεού για να τον αφήσουμε να δράσει μέσα στην κοινωνία μας.
Αυτό καθαυτό το Ευαγγέλιο δεν περιέχει ένα μήνυμα που να έρχεται από το παρελθόν και να έχει πραγματοποιηθεί. Αντίθετα, η παρουσία και η δυναμική της Αποκάλυψης του Χριστού συνίστανται στο γεγονός ότι η αποκάλυψη αυτή έρχεται, κατά κάποιο τρόπο, από το μέλλον, και ότι είναι αποφασιστικής σημασίας για το μέλλον του ατόμου όπως και για το μέλλον όλων. «Έτσι κι ο Χριστός, αφού θυσιάστηκε μία φορά για να σηκώσει πάνω του τις αμαρτίες όλων μας», λέει η Επιστολή προς Εβραίους, «θα εμφανιστεί για δεύτερη φορά , όχι για ν’ αντιμετωπίσει την αμαρτία, αλλά για να σώσει αυτούς που τον προσμένουν» (Εβρ. 9,28).
Δεν θα έπρεπε σήμερα η Εκκλησία να εξηγήσει με ακόμη πιο σαφή τρόπο ότι ο κόσμος, σύμφωνα με τη Βίβλο, δεν βρίσκεται πια μόνο στην περίοδο μετά το Χριστό, αλλά σ΄αυτήν που προηγείται του Χριστού;
Ήταν μια από τις έγνοιες του Ιωάννη Παύλου Β΄, να καταστήσει ορατό το βλέμμα μας προς την κατεύθυνση του Χριστού που έρχεται. Ότι λοιπόν Αυτός που ήρθε είναι πολύ περισσότερο Αυτός που θα έρθει, και ότι οφείλουμε να ζούμε την πίστη και το μέλλον μέσα σε αυτήν την προοπτική. Τούτο απαιτεί να είμαστε πραγματικά σε θέση να παρουσιάσουμε ξανά το μήνυμα της πίστης μέσα στην προοπτική του Χριστού που έρχεται.
Είναι αλήθεια ότι συχνά έχουμε μιλήσει για τον Χριστό που έρχεται, αλλά οι διατυπώσεις μας έχουν φθαρεί. Δεν λένε πια κάτι σημαντικό για τη σχέση μας με τη ζωή και συχνά δεν είναι πια κατανοητές από εμάς. Έτσι αυτός ο Χριστός που θα έρθει έχει πλήρως κενωθεί και παραποιηθεί, και έχει αναχθεί σε ένα γενικό ηθικό σχήμα απ΄ όπου τίποτε δεν προκύπτει και τίποτε δεν σημαίνει. Οφείλουμε, λοιπόν, να προσπαθήσουμε να πούμε την ίδια την ουσία, αλλά να την πούμε με έναν καινούργιο τρόπο. Ο Jurgen Habermas[1] εξήγησε ότι είναι σημαντικό να υπάρχουν θεολόγοι που να ερμηνεύσουν τον θησαυρό της πίστης τους, ώστε ο θησαυρός αυτός να γίνει λόγος κατανοητός γι΄αυτόν τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του κόσμου των λαϊκών. Ίσως να έχει εννοήσει τούτο με διαφορετικό τρόπο από τον δικό μας, αλλά έχει δίκιο, υπό την έννοια ότι η εσωτερική διαδικασία ερμηνείας(απόδοσης) των σημαντικών λόγων σε εικόνες και έννοιες της εποχής μας βρίσκεται ασφαλώς σε εξέλιξη, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει ακόμη καταλήξει σε συγκεκριμένα αποτελέσματα. Τούτο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μόνο αν οι άνθρωποι ζουν τον χριστιανισμό με βάση το Χριστό που θα έρθει. Τότε μόνο θα μπορέσουν να τον εκφράσουν. Η έκφραση, η διανοητική ερμηνεία, προϋποθέτει την υπαρξιακή ερμηνεία. Υπ’ αυτήν την έννοια, οι άγιοι είναι εκείνοι οι οποίοι ζουν το γεγονός ότι είναι χριστιανοί μέσα στο παρόν και στο μέλλον, και ξεκινώντας από την ύπαρξή τους ο Χριστός που θα έρθει είναι επίσης ερμηνεύσιμος. Ο Χριστός μπορεί τότε να ολοκληρώσει τον ορίζοντα κατανόησης του κόσμου των λαϊκών. Αυτή είναι η μεγάλη αποστολή ενώπιον της οποίας βρισκόμαστε σήμερα.
Η εποχή μας έφερε μαζί της άλλες μορφές ζωής και φιλοσοφίες της ζωής, αλλά επίσης μιαν άλλη αντίληψη της Εκκλησίας. Οι πρόοδοι της ιατρικής έρευνας παρουσιάζουν τεράστιες ηθικές προκλήσεις. Ο νέος κόσμος του Διαδικτύου θέτει επίσης ερωτήματα στα οποία πρέπει να δώσουμε απαντήσεις. Ο Ιωάννης 23ος έστρεψε την προσοχή του στις αλλαγές που επήλθαν μετά τους δυο Παγκοσμίους Πολέμους για να δει στα «σημεία των καιρών» (το λέει στη Βούλα του Humanae salutis της 25ης Δεκεμβρίου 1961, για τη σύγκληση της Β΄ Συνόδου στο Βατικανό), την αναγκαιότητα μιας Συνόδου, έστω και αν ήταν τότε ένας γηραιός και άρρωστος άνθρωπος.
Ο Βενέδικτος 16ος θα κάνει το ίδιο πράγμα;
Ο Ιωάννης 23ος, προέβη σε μια μεγάλη και ανεπανάληπτη κίνηση εμπιστευόμενος σε μια οικουμενική Σύνοδο το έργο της εκ νέου κατανόησης από τους σημερινούς ανθρώπους του λόγου της πίστης. Πριν απ’ όλα, η Σύνοδος επιφορτίστηκε και εκπλήρωσε το μεγάλο καθήκον να επαναπροσδιορίσει τόσο το σκοπό όσο και τη σχέση της Εκκλησίας με το σύγχρονο κόσμο, και τη σχέση της πίστης με αυτόν τον κόσμο και τις αξίες του. Αλλά να μεταφέρεις αυτό που αποφασίστηκε, μέσα στη ζωή και να παραμείνεις ταυτόχρονα μέσα στην εσωτερική συνέχεια της πίστης, είναι μια διαδικασία πολύ πιο δύσκολη από την ίδια τη Σύνοδο. Και μάλιστα είναι ακόμη δυσκολότερη, επειδή η Σύνοδος έγινε γνωστή από τον κόσμο μέσα από την ερμηνεία των ΜΜΕ και λιγότερο μέσα από τα ίδια τα κείμενά της, τα οποία σχεδόν κανένας δεν διαβάζει.
Πιστεύω ότι τώρα το μεγάλο καθήκον μας είναι –μια και αποσαφηνίστηκαν ορισμένα θεμελιώδη ζητήματα– πριν απ’ όλα να φέρουμε ξανά στο φως (να αναδείξουμε) την προτεραιότητα του Θεού. Σήμερα, σημαντικό είναι να δούμε ξανά ότι ο Θεός υπάρχει, ότι μας αφορά, και ότι μας απαντά. Και αντίστροφα, αν απουσιάζει, όσο έξυπνα και αν είναι όλα τα υπόλοιπα, ο άνθρωπος χάνει την αξιοπρέπειά του και την ιδιαίτερη ανθρωπιά του και έτσι το ουσιώδες καταρρέει. Για το λόγο αυτό, πιστεύω ότι σήμερα το σημείο πάνω στο οποίο οφείλουμε να ρίξουμε όλο το βάρος της προσπάθειάς μας, είναι να θέσουμε ως προτεραιότητα το ζήτημα του Θεού.
Πιστεύετε ότι η Καθολική Εκκλησία θα μπορούσε να συγκαλέσει μια 3η οικουμενική Σύνοδο στο Βατικανό;
Είχαμε συνολικά είκοσι Συνόδους, θα υπάρξει ασφαλώς και άλλη στο μέλλον. Προς το παρόν, κατά τη γνώμη μου, δεν συντρέχουν οι λόγοι για κάτι τέτοιο. Πιστεύω, ότι αυτή τη στιγμή οι Σύνοδοι των Επισκόπων είναι ένα καλό εργαλείο. Εκπροσωπούνται σε αυτές όλοι οι Επίσκοποι και θα λέγαμε ότι βρίσκονται σε ένα στάδιο έρευνας που διατηρεί σε συνοχή ολόκληρη την Εκκλησία και ταυτόχρονα την κάνει να προχωρεί μπροστά. Η στιγμή της σύγκλησης μιας οικουμενικής Συνόδου θα έρθει; Το μέλλον θα το δείξει.
Για την ώρα, έχουμε πριν απ’ όλα ανάγκη από κινήματα δια των οποίων η παγκόσμια Εκκλησία τοποθετεί ορόσημα, αντλώντας εμπειρίες μέσα στον σύγχρονο κόσμο και διαφωτιζόμενη από την εσωτερική γνώση της πίστης της και της δύναμής της. Έτσι, καθιστά την παρουσία του Θεού σημείο ουσιαστικό.
Ως διάδοχος του Πέτρου, υπενθυμίζετε πάντοτε το αποφασιστικό «σχέδιο» που υπάρχει για τον κόσμο. Δεν υπάρχει ένα σχέδιο Α, ούτε κάποιο σχέδιο Β, αλλά το σχέδιο του Θεού. «Ο Θεός δεν είναι αδιάφορος προς την ιστορία της ανθρωπότητας», διακηρύττατε, προσθέτοντας ότι συνολικά ο Χριστός είναι «ο Κύριος όλης της Πλάσης και όλης της Ιστορίας». Ο Κάρολος Βοϊτύλα είχε ως αποστολή να προετοιμάσει την Καθολική Εκκλησία για να διαβεί το κατώφλι της 3ης χιλιετίας. Ποια είναι η αποστολή του Ιωσήφ Ratzinger;
Θα έλεγα ότι δεν θα έπρεπε να τεμαχίζουμε τόσο την Ιστορία. Εργαζόμαστε πάνω σε ένα κοινό καμβά. Ο Κάρολος Βοϊτύλα, κατά κάποιο τρόπο, προσφέρθηκε από τον Θεό στην Εκκλησία μέσα σε μια κατάσταση πολύ συγκεκριμένη: από τη μια, η μαρξιστική γενιά, η γενιά του 1968, έθετε υπό αμφισβήτηση τη Δύση ολόκληρη. Από την άλλη, ο υπαρκτός σοσιαλισμός που κατέρρεε. Μέσα σε αυτήν τη σύγκρουση, να κάνεις ένα άνοιγμα στην πίστη και να την παρουσιάσεις ως το κέντρο και την οδό, ήταν μια μοναδική ιστορική στιγμή.
Δεν είναι υποχρεωτικό κάθε Ποντιφική θητεία να έχει μια εντελώς νέα αποστολή να εκπληρώσει. Σήμερα είναι ανάγκη να συνεχίσουμε και να συλλάβουμε τη δραματικότητα της εποχής μας, να διατηρήσουμε ζωντανό το Λόγο του Θεού ως Λόγο αποφασιστικό και ταυτόχρονα να δώσουμε στον χριστιανισμό εκείνη την απλότητα και εκείνο το βάθος χωρίς τα οποία δεν μπορεί να δράσει.
Πάπας Βενέδικτος 16ος
Μετάφραση Πέτρου Ανδριώτη
