Ανέκαθεν μετρούσαμε τη «θέρμη» της χριστιανικής μας συνείδησης από το αν συμμετείχαμε ή όχι στην κυριακάτικη Θεία Λειτουργία. Για να είμαστε ειλικρινείς, αν σταθούμε μόνο σε αυτό το «θερμόμετρο», πρέπει να αποδεχθούμε πως πάσχουμε από υποθερμία! Οι εκκλησίες μας όλο και περισσότερο αδειάζουν.
Βέβαια, για τις πασχαλινές γιορτές χαρήκαμε που παρατηρήσαμε μία αισθητή αύξηση συμμετοχής των πιστών μας στις εκκλησίες, αλλά το Πάσχα πέρασε. Πρέπει, λοιπόν, να περιμένουμε κάποια άλλη μεγάλη γιορτή ή και του χρόνου το Πάσχα, για να έχουμε αυτή τη χαρά;
Και όμως, κάθε Κυριακή είναι ένα νέο Πάσχα ή μάλλον αποτελεί μια «ανάμνηση» (πραγματοποίηση στην Θεία Λατρεία») του μοναδικού και αιωνίου Πάσχα. Έτσι οι πρώτοι χριστιανοί, από την πρώτη στιγμή, αντιλήφθηκαν την Κυριακή. Θεώρησαν την Ημέρα του Κυρίου, δηλαδή την Κυριακή, ως την πιο αυθεντική έκφραση της αγάπης τους για τον Κύριο και για αυτό την τελούσαν με θέρμη με τον «τεμαχισμό του Άρτου».
Μια σύντομη ιστορική επισκόπηση της Κυριακής θα μας δώσει την ευκαιρία να ανακαλύψουμε μία από τις πιο αυθεντικές ρίζες της χριστιανικής μας συνείδησης.
Είναι δύσκολο για εμάς σήμερα να φανταστούμε τη σταδιακή αποδέσμευση της χριστιανικής κοινότητας της Ιερουσαλήμ από τις ιουδαϊκές λατρευτικές πρακτικές, στις οποίες και ο ίδιος ο Ιησούς είχε πάρει μέρος. Βέβαια, οι απόστολοι εξακολούθησαν να «ανεβαίνουν στον ναό» (βλ. Πράξεις 3,1), αλλά προοδευτικά αντιλήφθηκαν πως η «πνευματική τους λατρεία» αποτελούσε κάτι το διαφορετικό.
Πράγματι, αμέσως μετά την ανάσταση του Ιησού, οι μαθητές του συγκεντρώνονται για να επαναλάβουν αυτό που τους άφησε ο Διδάσκαλος στον τελευταίο Δείπνο ως «ανάμνησή του»: «λαβών ο Ιησούς ἄρτον καί ευλογήσας έκλασε (τεμάχισε) καί δούς τοίς μαθηταίς είπε: Λάβετε, φάγετε, τούτο ἐστί το σώμα μου» (Ματθαίος 26,26). Πρόκειται ουσιαστικά για την ίδρυση της Αγίας Ευχαριστίας. Η πρώτη χριστιανική κοινότητα υιοθέτησε αμέσως την πρόσκληση του Ιησού: «Κάνετε τούτο εις ανάμνησίν μου», και την επανέλαβε στις συνάξεις της «την πρώτη ημέρα της εβδομάδας».
Βρίσκουμε την πρώτη μαρτυρία στις Πράξεις των Αποστόλων (4,42) όταν αφηγούνται: «(οι πιστοί) ἦσαν δὲ προσκαρτεροῦντες τῇ διδαχῇ τῶν ἀποστόλων καὶ τῇ κοινωνίᾳ καὶ τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου καὶ ταῖς προσευχαῖς». Και περαιτέρω, διευκρινίζεται ότι ο «τεμαχισμός του άρτου» («η κλάση του άρτου») διακρίνεται από τις άλλες λατρευτικές πρακτικές που τελούνταν κατά την προσέλευση στον ναό, καθώς οι χριστιανοί συγκεντρώνονταν «κλῶντές τε κατ᾿ οἶκον ἄρτον, μετελάμβανον τροφῆς ἐν ἀγαλλιάσει καὶ ἀφελότητι καρδίας» (4, 46).
Ένα άλλο κείμενο των Πράξεων των Αποστόλων (20, 6-7) είναι γενικά αποδεκτό ως η οριστική μαρτυρία που δείχνει ότι στην αποστολική κοινότητα «η πρώτη ημέρα της εβδομάδας» (πρώτη μετά από το Σάββατο) ήταν η ημέρα «του τεμαχισμού του άρτου», δηλαδή της Αγίας Ευχαριστίας: «Αποπλεύσαμε όμως από τους Φιλίππους μετά τις ημέρες των αζύμων (δηλαδή το Πάσχα των Εβραίων), και μετά από πέντε ημέρες φθάσαμε στην Τρωάδα, όπου μείναμε μια εβδομάδα. Την πρώτη ημέρα της εβδομάδας συγκεντρωθήκαμε για να τεμαχίσουμε τον άρτο, και ο Παύλος συνομιλούσε μαζί τους και επειδή έπρεπε να φύγει την επόμενη ημέρα, παράτεινε τη συνομιλία μέχρι τα μεσάνυχτα».
Σύντομα αυτή η ημέρα, η «πρώτη ημέρα της εβδομάδας», θα ονομαστεί «Κυριακή», δηλαδή ημέρα του Κυρίου (λατινικά: Dominica).
Το βιβλίο της Αποκάλυψης αναφέρει για πρώτη φορά τη λέξη «Κυριακή»: «ἐγενόμην ἐν πνεύματι ἐν τῇ Κυριακή ημέρα» (1:10), χωρίς όμως να προσδιορίζει το περιεχόμενό της. Θα είναι ένα κείμενο συριακής προέλευσης, η «Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων» (2ου αιώνα) που θα αποκαλέσει την «Κυριακή» την ημέρα εκείνη κατά την οποία, η χριστιανική κοινότητα, συγκεντρώνεται για να τελέσει τη Θεία Ευχαριστία: «Κατά Κυριακήν δε, Κυρίου συναχθέντες κλάσατε ἄρτον καί ευχαριστήσατε» (αρ. 14).
Σε αυτό το κείμενο, όπως και σε παρόμοια αυτής της περιόδου, διαπιστώνουμε την ταύτιση της Κυριακής με την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας, δηλαδή, όπως λέμε σήμερα, της Θείας Λειτουργίας: Κυριακή ίσον Αγία Ευχαριστία! Η Κυριακή είναι η Ημέρα του Κυρίου, διότι τελείται το Δείπνο του Κυρίου.
Ο 2ος αιώνας είναι πλούσιος σε έγκυρες μαρτυρίες, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, σχετικά με τον εορτασμό της Κυριακής, για να τελέσουν οι Χριστιανοί τη Θεία Ευχαριστία. Την τεκμηρίωση του εορτασμού της ημέρας του Κυρίου για πρώτη φορά στην Αφρική, καταγράφει ο Τερτυλλιανός (155 περίπου – 230 περίπου).
Η παλαιότερη μαρτυρία στη Ρώμη, από την άλλη πλευρά, παρέχεται από τον μάρτυρα Ιουστίνο στην «Απολογία» που γράφτηκε μετά τα μέσα του 2ου αιώνα. Εδώ η Κυριακή αποκαλείται «Ημέρα του Ήλιου». (Ο Ήλιος είναι ο Κύριος Ιησούς Χριστός) και η Κυριακή η μέρα κατά την οποία οι χριστιανοί «που ζουν στην πόλη ή στα χωριά συγκεντρώνονται σε ένα μέρος» για να τελέσουν τη Θεία Ευχαριστία.
Βρισκόμαστε ενώπιον μιας εκπληκτικής πραγματικότητας: μιας γιορτής που συνεχίζεται αδιάλειπτα για περισσότερους από είκοσι αιώνες, από την ανάσταση του Χριστού μέχρι τη σύναξη των χριστιανών κάθε Κυριακή, για να τελέσουν το Δείπνο του Κυρίου, την Αγία Ευχαριστία!
Η συνέχιση του εορτασμού της Κυριακής, η οποία βρίσκει την προέλευση και τη θεμελίωσή της στα γραπτά της Καινής Διαθήκης, συνδέει την ημέρα του Κυρίου με τη συνάντηση των πρώτων πιστών με τον αναστημένο Χριστό, και συγκεκριμένα με την συνάντηση του αναστημένου Κυρίου με τους μαθητές του το βράδυ της πρώτης ημέρας μετά το Σάββατο.
Η «Διάταξη περί Θείας Λατρείας» της Β’ Συνόδου του Βατικανού, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Σύμφωνα με την αποστολική παράδοση που άρχισε από την ίδια την ημέρα της ανάστασης του Χριστού, η Εκκλησία τελεί το Πασχαλινό Μυστήριο κάθε οκτώ ημέρες, εκείνη την ημέρα που δικαίως ονομάζεται “ημέρα του Κυρίου” ή “Κυριακή”» (Αρ. 106).
Την Κυριακή γιορτάζεται το πασχαλινό μυστήριο, την ημέρα κατά την οποία ο Αναστημένος συναντά την κοινότητα των πιστών για να τους προσφέρει τη σωτηρία του. Είναι το μυστήριο του Πάσχα, δηλαδή το μυστήριο που καθιστά τον Κύριο ζωντανό και ενεργό στην Εκκλησία και επιτρέπει στους βαπτισμένους να εισέλθουν σε κοινωνία μαζί του. Έγραφε ο Άγιος Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β’ σε μια Αποστολική Επιστολή που αφορά ακριβώς την Κυριακή: «Η Κυριακή υπενθυμίζει στην πραγματικότητα, στην εβδομαδιαία ροή του χρόνου, την ημέρα της ανάστασης του Χριστού. Είναι η πασχαλινή εβδομάδα κατά την οποία γιορτάζουμε τη νίκη του Χριστού επί της αμαρτίας και επί του θανάτου, την εκπλήρωση σ’ αυτήν της πρώτης δημιουργίας και την αρχή της “νέας δημιουργίας”» (Dies Domini, 1).
Ο Άγιος Αυγουστίνος διδάσκει ότι η Κυριακή «βρίσκεται στην ψυχή ως προσδοκία του μέλλοντος, ως προσοχή στο παρόν, ως ανάμνηση του παρελθόντος».
Η Κυριακή ανακεφαλαιώνει ολόκληρη την ιστορία της σωτηρίας, σ’ αυτήν γίνεται η μνήμη του Πάσχα του Κυρίου, που επιτρέπει σε κάθε άνθρωπο η ζωή του να είναι πραγματικά πασχαλινή. Η Κυριακή προαναγγέλλει την ένδοξη ημέρα της επιστροφής του Κυρίου για να γιορτάσει μαζί με τους ανθρώπους όλων των εποχών και της ιστορίας το αιώνιο Πάσχα στη Βασιλεία του. Στην Κυριακάτικη Ευχαριστία, η χριστιανική κοινότητα συναντά τον Αναστημένο, ο οποίος, με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, της δίνει ξανά και ξανά τον Άρτο και τον Οίνο, δηλαδή το Σώμα του που δίνεται και το Αίμα του που χύνεται.
Η Κυριακή, τέλος, είναι η ημέρα της νέας δημιουργίας, η όγδοη ημέρα που προαναγγέλλει την αιωνιότητα.
Ένα είναι βέβαιο: κάθε Κυριακή εορτάζουμε το Πάσχα του Κυρίου διότι κοινωνούμε με τον Αναστημένο Χριστό, παρόντα στη Θεία Ευχαριστία.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
