Εξήντα χρόνια μετά την προκήρυξη της conciliare δήλωσης Nostra aetate, εξακολουθούν να υπάρχουν κατευθύνσεις και δρόμοι προς εξερεύνηση, που βοηθούν να «ξεπεραστούν οι προκαταλήψεις», ο φόβος του άλλου και να επιβεβαιωθεί ότι ο διάλογος δεν αποτελεί στρατηγική, ούτε εγκατάλειψη της ταυτότητάς μας. Αντίθετα, όπως τονίζει το έγγραφο, είναι η οδός για να αναγνωριστούμε ως αδέλφια, χάρη στην αγάπη του Θεού Πατέρα.
Το υπογραμμίζει ο καρδινάλιος Τζορτζ Τζέικομπ Κουακάτ, προϊστάμενος του Συμβουλίου για τον Διαθρησκειακό Διάλογο και πρωταγωνιστής του πρώτου ψηφιακού επεισοδίου στο διαδίκτυο (podcast) «Ακτίνες Αλήθειας – 60 χρόνια από τη Nostra aetate», που ετοιμάστηκε από το Vatican News – Ράδιο Βατικανού και δημοσιεύθηκε στις 11 Δεκεμβρίου. Το podcast εξετάζει την επικαιρότητα του κειμένου όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ χριστιανών και εβραίων, τον αντισημιτισμό, τον διάλογο με το Ισλάμ και τις σύγχρονες προκλήσεις για την ειρήνη, αντλώντας έμπνευση από τα λόγια του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄: «Αυτό το φωτεινό Έγγραφο μας διδάσκει να συναντούμε τους πιστούς άλλων θρησκειών όχι ως ξένους, αλλά ως συνοδοιπόρους στον δρόμο της αλήθειας».
«Από τον μονόλογο στον διάλογο»: η κληρονομιά της Nostra aetate.
Καρδινάλιε Κουακάτ, μιλήσατε για τη Nostra aetate ως ιστορική καμπή. Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι μετασχηματισμοί της Εκκλησίας προς τις άλλες θρησκείες;
Η Nostra aetate αποτελεί την απτή έκφραση μιας Εκκλησίας που «γίνεται διάλογος», όπως είπε ο Άγιος Παύλος ΣΤ΄ στην εγκύκλιο Ecclesiam suam (1964). Αναγνωρίζοντας ανοικτά την παρουσία θετικών αξιών όχι μόνο στη ζωή των πιστών άλλων θρησκειών, αλλά και στις θρησκευτικές παραδόσεις τους, η Εκκλησία πέρασε από μια στάση μονολόγου σε στάση διαλόγου και ακρόασης, χωρίς να απαρνηθεί τα θεμέλια της καθολικής ταυτότητας.
Η παραδοχή ότι στις άλλες θρησκείες υπάρχουν «ακτίνες εκείνης της αλήθειας που φωτίζει όλους τους ανθρώπους» (NA 2), μάς εμποδίζει να ζούμε στο περιθώριο των άλλων, χωρίς να τους ακούμε, χωρίς να ενδιαφερόμαστε, χωρίς να τους παίρνουμε στα σοβαρά.
Η σημασία της Nostra aetate σε έναν κόσμο πολωμένο από συγκρούσεις
Ο διαθρησκειακός διάλογος αποκτά σήμερα ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο πολώσεων, διαιρέσεων και απουσίας ειλικρινούς και ήρεμης επικοινωνίας. Οι μαρτυρίες φιλίας και συνεργασίας μεταξύ θρησκευτικών ηγετών —και τις είδα πρόσφατα συνοδεύοντας τον Πάπα Λέοντα στην Τουρκία και στον Λίβανο— αποτελούν σημάδια ελπίδας σε έναν κόσμο χωρίς τέλος συγκρούσεων.
Ο διάλογος μεταξύ θρησκειών δεν είναι «στρατηγική». Η βαθύτερή του αιτία είναι θεολογική, όπως υπενθυμίζει το αρ. 5 της Nostra aetate:
«Δεν μπορούμε να επικαλούμαστε τον Θεό ως Πατέρα όλων, αν αρνούμαστε να συμπεριφερθούμε ως αδέλφια απέναντι σε κάποιους από αυτούς που δημιουργήθηκαν κατ’ εικόνα Θεού… “Όποιος δεν αγαπά, δεν γνώρισε τον Θεό” (1 Ιω 4,8)».
Προκλήσεις και ευκαιρίες του διαθρησκειακού διαλόγου
Μεταξύ των προκλήσεων που ξεχωρίζουν:
- η υποεκπροσώπηση των γυναικών και των νέων στις επίσημες διαδικασίες διαλόγου
- η ψηφιακή παραπληροφόρηση, οι αλγόριθμοι, το μίσος και τα θρησκευτικά στερεότυπα
- η αυξανόμενη εκκοσμίκευση, που οδηγεί πολλούς να βλέπουν τη θρησκεία ως ασήμαντη ή προβληματική
Μέσα στην Εκκλησία αναδεικνύεται η ανάγκη για μεγαλύτερη κατάρτιση στους θεμελιώδεις κανόνες του διαλόγου, ώστε να ξεπεραστούν η άρνηση και ο φόβος του «άλλου».
Είναι αντιφατικό να οικοδομούμε θρησκευτική ταυτότητα πάνω στην άρνηση του άλλου.
Χρειάζεται επίσης συνεργασία για το κοινό καλό, τη διαμόρφωση του ηθικού και πνευματικού ιστού της κοινωνίας και ξεκάθαρη απόρριψη όσων εργαλειοποιούν βίαια τη θρησκεία. Οι θρησκευτικές πλειονότητες πρέπει να προστατεύουν με αποφασιστικότητα τις μειονότητες των οποίων τα θεμελιώδη δικαιώματα δεν γίνονται σεβαστά.
Πώς μεταφράζει το Συμβούλιο τις αρχές της Nostra aetate στην πράξη
Ο διάλογος αναπτύσσεται με αγάπη και αλήθεια, με ειλικρινή αμοιβαία εκτίμηση χωρίς εγκατάλειψη της ταυτότητάς μας.
Το Συμβούλιο:
- διευκολύνει συναντήσεις και φόρουμ μεταξύ εκπροσώπων διαφορετικών θρησκειών
- ενθαρρύνει την υπέρβαση προκαταλήψεων, τη φιλία και τη συνεργασία
- εργάζεται για την αρμονία μεταξύ των λαών και την καταπολέμηση του λόγου μίσους
- προωθεί την υπεράσπιση της θρησκευτικής ελευθερίας και τη μέριμνα για το κοινό σπίτι
Στα 60 αυτά χρόνια έχουν δημοσιευθεί σημαντικά κείμενα που εμβαθύνουν τη Nostra aetate: Dialogo e missione (1984), Dialogo e annuncio (1991), Dialogo nella verità e nella carità (2014), καθώς και η εγκύκλιος Fratelli tutti (2020).
Όλα συνεισφέρουν στην αποστολή του Συμβουλίου: «να προάγει την αυθεντική αναζήτηση του Θεού από όλους τους ανθρώπους» (Praedicate Evangelium, 149).
Μήνυμα προς τις θρησκευτικές ηγεσίες και τους πιστούς
«Θα ήθελα να επαναβεβαιώσω», λέει ο καρδινάλιος Κουακάτ,
«την πρόσκληση της Fratelli tutti και του Εγγράφου για την Ανθρώπινη Αδελφοσύνη: να υιοθετήσουμε την κουλτούρα του διαλόγου ως δρόμο,
την κοινή συνεργασία ως στάση, και τη γνώση του άλλου ως μέθοδο και κριτήριο» (FT 285).
ΠΗΓΗ: Vatican news
+Νικόλαος,
Αρχιεπίσκοπος, πρώην Νάξου-Τήνου κλπ.
