Μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου, και ακόμη περισσότερο, πριν και κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου, υπήρχαν συζητήσεις σχετικά με το πώς θα ήθελε κανείς να μοιάζει ο νέος Πάπας. Τώρα έχουμε έναν νέο Πάπα. Οι εντυπώσεις και οι κρίσεις από τον Τύπο γι’ αυτόν δεν έπαψαν.
Το γεγονός αυτό δεν αποτελεί κάτι το ασυνήθιστο, ακόμα και κατά τον Μεσαίωνα, την περίοδο της μεγαλύτερης ανάπτυξης της πολιτικής ιδεολογίας της παποσύνης. Υπήρχαν τότε οι συζητήσεις για το πώς θα έπρεπε να είναι ένας Πάπας. Δεν αναφέρονταν βέβαια αν θα ήταν «συντηρητικός» ή «προοδευτικός», αλλά απλώς: «άγιος». Ζητούσαν μάλιστα έναν πάπα με αγγελική ζωή, έναν «αγγελικό πάπα».
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Πάπας αποκτούσε όλο και μεγαλύτερη αυτογνωσία, ως προς την άσκηση της εξουσίας του, ως ανώτατου ποιμένα της Χριστιανοσύνης και, ως εκ τούτου, ήταν σε θέση να επεκτείνει αυτή την εξουσία ακόμα και επί της Αυτοκρατορίας. Θα υπάρξουν πάπες που θα δώσουν έμφαση στην αυτοκρατορική εξουσία έναντι της πνευματικής εξουσίας. Ο Άγιος Βερνάρδος του Κλαιρβώ έγραψε στον μαθητή του, που έγινε ο Πάπας Ευγένιος Γ΄: «Εσύ μοιάζεις περισσότερο με τον Κωνσταντίνο παρά με τον Πέτρο».
Πράγματι, το 1145 ανέρχεται στον παπικό θρόνο ο μαθητής του, ο Πέτρος Παγκανέλλι, με το όνομα Ευγένιος Γ΄. Ο Άγιος Βερνάρδος γίνεται κύριος σύμβουλός του και του γράφει προειδοποιήσεις και νουθεσίες (De consideratione libri quinque ad Eugenium III) σχετικά με την αποστολή του. Το σημείο εκκίνησης είναι το καλό της Εκκλησίας, στο οποίο ο Πάπας οφείλει να έχει πάντοτε σταθερά στραμμένο το βλέμμα του. Και η Εκκλησία πρέπει να είναι φτωχή, δηλαδή ελεύθερη από τις έγνοιες και τους στόχους των εγκόσμιων εξουσιών, και να προσανατολίζεται στον αληθινό λόγο ύπαρξής της: να ενσαρκώνει και να δίνει φωνή στην ευαγγελική αποστολή, να καθιστά τον Χριστό παρόντα και ορατό στη γη.
Τα καθήκοντα του Πάπα, επομένως, προβάλλουν σε έναν θυελλώδη ορίζοντα, αυτόν της Εκκλησίας, που μάχεται τα κακά τα οποία συνεχώς την απειλούν: τους πειρασμούς της εξουσίας, του χρήματος, της φιλοδοξίας, τις εσωτερικές διαμάχες, τις εχθρότητες και τις υπερβολικά επικίνδυνες φιλίες. Για τον λόγο αυτό, ο Ποντίφικας πρέπει να είναι πάντοτε άγρυπνος, έτοιμος να εκτελέσει το θέλημα του Θεού, να αποτελεί καθρέφτη κάθε αρετής, «προς δόξαν των φτωχών», «τρόμο των κακών», «φως του κόσμου». Αυτές οι προτροπές, βέβαια, δεν έχουν ημερομηνία λήξης!
Εν τω μεταξύ, μια ισχυρή πνευματικότητα είχε αναδυθεί μέσα στην Εκκλησία, εμπνευσμένη από τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης και το Τάγμα των Φραγκισκανών, το οποίο, μαζί με άλλες πνευματικές δυνάμεις, προέβαλε το ιδεώδες ενός διαφορετικού Πάπα. Η πιο πνευματική ψυχή της Εκκλησίας στη μεσαιωνική εποχή, καλλιεργούσε ένα όνειρο: να δώσει ο Θεός έναν «αγγελικό Πάπα», μεταξύ άλλων, για να ενώσει την Εκκλησία με τους «Έλληνες!»
Πριν, οι πάπες συνήθως φορούσαν κόκκινα ή πορφυρά ενδύματα, χρώματα που συμβόλιζαν τη βασιλική εξουσία και το αίμα των μαρτύρων. Άρχισαν να φορούν λευκό ράσο ως επίσημη ενδυμασία κυρίως από την εποχή του Πάπα Πίου Ε΄ (1566–1572), ενός δομινικανού ιερομονάχου που κράτησε και ως Πάπας το λευκό ράσο του Τάγματος. Αυτή η πρακτική καθιερώθηκε έκτοτε ως παράδοση για όλους τους επόμενους Ποντίφικες.
Οι πάπες χρησιμοποιούσαν ένα λευκό άλογο ήδη από την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο. Σιγά σιγά, το λευκό άλογο του Πάπα, αρχαίο αυτοκρατορικό σύμβολο εξουσίας, υφίσταται μια νέα συμβολική ερμηνεία, με επίκεντρο την καθαρότητα και την αγνότητα ζωής του Πάπα. Ο φραγκισκανός Άγιος Βοναβεντούρας (1217–1274) παρατηρεί ότι «οι καρδινάλιοι ιππεύουν κατά τις εορτές άλογα σκεπασμένα με λευκά υφάσματα, ενώ τα άλογα του Πάπα είναι πάντοτε λευκά και μερικές φορές σκεπασμένα με μεταξωτά υφάσματα». «Το λευκό άλογο σημαίνει τη σάρκα, το λευκό ύφασμα την καθαρότητα: οι Πάπες και οι καρδινάλιοι πρέπει να κυριαρχούν επί της σάρκας και όχι να κυριαρχούνται από αυτήν· η σάρκα τους πρέπει να είναι αγνή. Το γεγονός ότι τα άλογα του Πάπα σκεπάζονται μερικές φορές με μεταξωτά υφάσματα σημαίνει ότι ο Πάπας πρέπει να διαθέτει (και) τις αρετές ταπεινότητας που συμβολίζει το μετάξι».
Ο Γάλλος επίσκοπος Γουλιέλμος Ντουράντο (Guglielmo Durando) (1214–1292) προσφέρει την αρχαιότερη συμβολική ερμηνεία της παπικής στολής, λευκής και κόκκινης: «Ο Ανώτατος Ποντίφικας φαίνεται πάντα ντυμένος εξωτερικά με κόκκινο μανδύα· αλλά από μέσα είναι καλυμμένος με λευκή στολή, γιατί το λευκό συμβολίζει την αθωότητα και την αγάπη· το κόκκινο εξωτερικά συμβολίζει τη συμπόνια […] ο Πάπας εκπροσωπεί το πρόσωπο Εκείνου που για χάρη μας έκανε το ένδυμά Του κόκκινο».
Ο φραγκισκανός, Άγγλος Ρογήρος Βάκων (Roger Bacon) (π. 1214 – π. 1292), στο Opus tertium (Τρίτο Έργο), που απηύθυνε στον Πάπα Κλήμη Δ΄ μεταξύ 1267 και 1268, τον πληροφορεί ότι μια προφητεία που εμφανίστηκε σαράντα χρόνια πριν προανήγγειλε «την έλευση ενός Πάπα που θα καθαρίσει το κανονικό δίκαιο και την Εκκλησία του Θεού, από τα τεχνάσματα και τις απάτες των νομικών. Χάρη στην καλοσύνη, την αλήθεια και τη δικαιοσύνη αυτού του Πάπα, οι Έλληνες θα επιστρέψουν στην ενότητα με τη Ρωμαϊκή Εκκλησία, οι περισσότεροι Τάταροι θα μεταστραφούν και οι Σαρακηνοί θα νικηθούν· και θα υπάρξει μία μόνο ποίμνη και ένας μόνο ποιμένας, όπως λέει ο προφήτης».
Η μακρά χηρεία της Αποστολικής Έδρας από το 1268 ως το 1271, που έληξε με την εκλογή του γνωστού μας Γρηγορίου Ι΄, γέννησε στους πνευματικούς κύκλους την προσδοκία ενός άγιου μεταρρυθμιστή Πάπα που θα ανακαταλάβει τους Αγίους Τόπους, θα θέσει τέλος στο σχίσμα με την Ανατολική Εκκλησία και θα ανανεώσει την Εκκλησία. Μια έμμετρη προφητεία (Versus missi cardinalibus apud Viterbium ante creationem Gregorii X Piacentini), η οποία ίσως γράφτηκε μετά την εκλογή του Γρηγορίου Ι΄ δεν μιλά ρητά για έναν «αγγελικό Πάπα», αλλά για έναν Πάπα με «αγγελική ζωή». Είναι η πρώτη φορά που στις εσχατολογικές οράσεις που αφορούν τον Πάπα, η αγνότητα της ζωής καθίσταται κεντρικό στοιχείο.
Νομίζω πως, αν αυτοί οι ονειροπόλοι του Μεσαίωνα μπορούσαν να γνωρίσουν τους Πάπες των δύο τελευταίων αιώνων, θα αναγνώριζαν σε αυτούς κάποιο στοιχείο αυτού του «αγγελικού Πάπα» που περίμεναν να εμφανιστεί… Έξι από αυτούς τιμώνται ως Άγιοι.
Εξ άλλου δεν πρέπει να ξεχάσουμε πως κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Καθολικής Εκκλησίας, από τους 267 πάπες, μέχρι σήμερα, περίπου 83 έχουν ανακηρυχθεί ως άγιοι.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
