Μπορεί να φανεί απίστευτο, αλλά κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα έως και σήμερα, οι μάρτυρες έχουν ξεπεράσει εκείνους των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Οι σύγχρονοι μάρτυρες υπήρξαν θύματα ολοκληρωτικών ή αθεϊστικών καθεστώτων. Μιλάμε για πολλές χιλιάδες νέους μάρτυρες σε όλον τον κόσμο. Δυστυχώς, οι σύγχρονοι μάρτυρες αυξάνονται όλο και περισσότερο. Ας θυμηθούμε αυτούς της Ουκρανίας, οι δολοφόνοι των οποίων, δεν προέρχονται από εχθρούς του χριστιανισμού, αλλά από ομόθρησκούς τους, από εχθρούς του ίδιου του ανθρώπου.
Μία αναφορά στην πνευματικότητα του μαρτυρίου στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες θα είναι χρήσιμη και θα μπορούσε σήμερα να μας βοηθήσει, να μπούμε σιγά-σιγά, στην ατμόσφαιρα της Μεγάλης Εβδομάδας, κατά την οποία θα προσκυνήσουμε τον κατ’ εξοχήν Μάρτυρα, τον Εσταυρωμένο Ιησού.
Καίριο χαρακτηριστικό της αρχαίας χριστιανικής πνευματικότητας στάθηκε η βαθιά πεποίθηση των χριστιανών ότι όφειλαν να είναι πάντοτε έτοιμοι να δώσουν τη ζωή τους για να διατηρήσουν την πίστη τους στον Χριστό. Αυτή θεωρούνταν η πιο γνησία χριστιανική πνευματικότητα στους πρώιμους χριστιανικούς αιώνες.
Η αρχέγονη θεολογία για το μαρτύριο, αναδείκνυε κυρίως, το γεγονός ότι ο Μάρτυρας έχυνε το αίμα του, κινούμενος από μια υπέρτατη αγάπη για τον Χριστό, ο οποίος, με τη σειρά Του, είχε προσφέρει από αγάπη τη δική Του ζωή για τους ανθρώπους. Στα πλαίσια αυτής της θεολογίας, το μαρτύριο εξέφραζε, πρώτιστα, τον απόλυτο και ριζοσπαστικό χαρακτήρα της αγάπης προς τον Θεό. Η πνευματικότητα του μαρτυρίου κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, πήγαζε άμεσα από την πνευματικότητα του βαπτίσματος: ο χριστιανός όφειλε να μείνει πιστός στις δεσμεύσεις του βαπτίσματος ακόμη και με κόστος τη ζωή του.
απήχθηκαν από το μοναστήρι τους στο Tibhirine της Αλγερίας
και αποκεφαλίστηκαν γιατί ήταν χριστιανοί.
Ήταν πεποίθηση της Εκκλησίας, από την αρχή, ότι ο πιο σίγουρος δρόμος για την αγιότητα ήταν το μαρτύριο. Μάλιστα, για μεγάλο χρονικό διάστημα, το μαρτύριο ήταν η μόνη λειτουργικά αναγνωρισμένη από την Εκκλησία μορφή αγιότητας. Πράγματι, κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων αιώνων της χριστιανικής εποχής, στο λειτουργικό ημερολόγιο εορτάζονταν μόνο οι Μάρτυρες.
Στο Μαρτύριον τοῦ Πολυκάρπου, μια έκθεση που εστάλη μερικά χρόνια μετά από το θάνατό του το 167 μ. Χ., διαβάζουμε: «Εμείς τιμούμε αυτόν που είναι Υιός του Θεού, και άξια τιμούμε τους Μάρτυρες ως πιστούς και μιμητές του Κυρίου για την απέραντη αγάπη στο Βασιλέα και Δάσκαλό τους. Μακάρι να μπορούσαμε κι εμείς να γίνουμε σύντροφοι και συμμαθητές τους…» (Τῆς Σμυρναίων Ἐκκλησίας περί μαρτυρίου τοῦ Ἁγίου Πολυκάρπου 17, 3: PG 5 1041).
Οι πρώτοι χριστιανοί πίστευαν πως δεν μπορούσε να γίνει κανείς πραγματικός μιμητής του Χριστού παρά μόνο μέσω του μαρτυρίου. Όντως, για τους Πατέρες της Εκκλησίας, το μαρτύριο αποτελούσε την υπέρτατη πίστη στον Χριστό, μια χάρη που ο Κύριος έδινε για να μπορέσει να ολοκληρώσει αυτό που ο Χριστός, ο κατ’ εξοχήν Μάρτυρας, όχι μόνο δίδαξε, αλλά και πραγματοποίησε ο ίδιος.
Η κοινωνία με τον πάσχοντα και θανόντα Διδάσκαλο δίνει τη βεβαιότητα στο Μάρτυρα ότι θα συμμετάσχει και στην ανάστασή Του. Με το μαρτύριο, η ομοιότητα με τον Χριστό αποκτά μια μοναδική τελειότητα. Ο Άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας, στις Επιστολές που έστειλε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς το μαρτύριο (το οποίο συνέβη μεταξύ 110 και 118 μ.Χ.), δεν εκφράζει παρά τη βεβαιότητά του ότι, με το μαρτύριο, «θα γίνει επιτέλους πραγματικός μαθητής του Ιησού Χριστού» (Βλ. ΙΓΝΑΤΙΟΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ, Πρὸς Ῥωμαίους, 4,2: PG 5, 689 και Πρὸς Μαγνησίους 9,2: PG 5, 969).
Έτσι, δεν προκαλεί έκπληξη η θεώρηση του μάρτυρα ως του τέλειου μιμητή του Χριστού. Στη σάρκα του κατόρθωσε την απόλυτη εκμηδένιση του εαυτού του, κατά την πλήρη ένωσή του με τον εσταυρωμένο Χριστό, την εικόνα του οποίου, αναπαράγει ακόμη και με αισθητό τρόπο. Αυτός είναι πραγματικά «αδελφός του Ιησού» (Ωριγένης).
Ο μυστικισμός της μίμησης του Χριστού σε ότι αφορά στο μαρτύριο, θα γίνει ένας από τους λόγους που απαντάται συχνότερα στις διάφορες Πράξεις των Μαρτύρων. Η αγάπη, στην οποία έγκειται όλη η χριστιανική ζωή, αποκτά την αναμφισβήτητη τελειότητά της στο μαρτύριο, αφού «μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ» (Ιωάννης 15, 13).
Για τον Άγιο Πολύκαρπο Σμύρνης, οι μάρτυρες είναι «μιμήματα της αληθινής αγάπης» (ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΣΜΥΡΝΗΣ, Πρὸς Φιλιππησίους 1,1: PG 5, 1006). Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς εξηγεί καλύτερα αυτή την πεποίθηση των Πατέρων της Εκκλησίας: «Εμείς ονομάζουμε τελείωση το μαρτύριο, όχι επειδή ο άνθρωπος φτάνει στο τέλος της ζωής, όπως όλοι οι άλλοι, αλλά επειδή έχει επιτελέσει μια τέλεια πράξη αγάπης». (ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, Στρωματέων ΛόγοςIV, 4,14,3: PG 8, 1228).
Είναι τόσο σημαντικό το μαρτύριο ως μαρτυρία της αληθινής αγάπης, που όποιος δεν είναι διατεθειμένος να πεθάνει για τον Χριστό, δεν έχει την «αληθινή ζωή». Ο Άγιος Ιγνάτιος γράφει στους Μαγνησίους: «Υπάρχουν δυο νομίσματα, το ένα του Θεού, το άλλο του διαβόλου. Καθένα απ’ αυτά φέρει χαραγμένη τη δική του εικόνα: οι άπιστοι αυτήν του παρόντος κόσμου, οι πιστοί αυτήν της αγάπης του Θεού Πατέρα μέσω του Ιησού Χριστού. Αν δεν είμαστε διατεθειμένοι, ελεύθερα, να πεθάνουμε για να συμμετάσχουμε στο πάθος Του, δεν έχουμε τη ζωή Του». (ΙΓΝΑΤΙΟΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ, Πρὸς Μαγνησίους, 5,2: PG 5, 665. 668).
Για τους Πατέρες της Εκκλησίας, το μαρτύριο δεν είναι μια ουτοπική φυγή από τον κόσμο ή η αναζήτηση μίας ηρωικής πράξης. Αυτό που αναζητούν, είναι, να παραμείνουν πιστοί σε μία θεμελιώδη επιλογή, στις δεσμεύσεις του βαπτίσματός τους.
Το μαρτύριο έχει νόημα μόνο αν προέρχεται από την αγάπη. Το πρωτείο ανήκει πάντα στην αγάπη. Γράφει σχετικά ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Τίποτα δεν μπορεί να υπερβεί την αγάπη, τίποτα δεν μπορεί να είναι ίσο μ’ αυτήν, ούτε το μαρτύριο που είναι το ανώτατο αγαθό… αν η αγάπη χωρίς το μαρτύριο μας κάνει ακόλουθους του Χριστού, το μαρτύριο χωρίς την αγάπη δεν κάνει και δεν προσφέρει τίποτα σε όποιον το υπομένει». (Ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μάρτυρα Ῥωμανὸν 1,1: PG 50, 607D-608A).
Το μαρτύριο δεν αποτελεί παρά μια απάντηση αγάπης για όλα αυτά που ο Κύριος έκανε για μας: είναι μια πράξη ευχαριστίας.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος πρώην Κερκύρας
