To 2025 όλες οι χριστιανικές ομολογίες θα εορτάσουν τα 1700 χρόνια από την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας (325) στην οποία, μεταξύ άλλων, διαμορφώθηκε το «Πιστεύω της Νικαίας» που συμπληρώθηκε από την Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως (381). Μια από τις προσθήκες της Συνόδου της Κωνσταντινούπολης, αφορά την Παναγία και συγκεκριμένα πώς αυτή συνέλαβε τον Ιησού. Πρόκειται για τα λόγια: «σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου», δηλ. για την παρθενική σύλληψη και γέννηση του Ιησού από την Παναγία μέσω του Αγίου Πνεύματος.
Η Καθολική Εκκλησία, κάθε χρόνο, γιορτάζει την παρθενική μητρότητα της Παναγίας την 1η Ιανουαρίου. Για να τιμήσουμε αυτό τον βασικό τίτλο της Παναγίας, την «Θεοτόκο», από τον οποίο απορρέουν όλα τα άλλα προνόμιά της, μέσα στην τρέχουσα χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα, θα εμπνευστώ από μια αξιοθαύμαστη ομιλία που ο καπουτσίνος, Καρδινάλιος Raniero Cantalamessa προσφώνησε μπροστά στον Πάπα Φραγκίσκο και έχει ακριβώς ως θέμα αυτό το άρθρο του Συμβόλου της πίστεως που αναφέραμε.
Το κείμενο αυτό μπορεί κανείς να συμβουλευθεί στα ελληνικά, σε μια έξοχη έκδοση που περιλαμβάνει δέκα ομιλίες του μεγάλου αυτού θεολόγου. Πρόκειται για μία από τις εκδόσεις που διάλεξε και επιμελήθηκε ο εξαιρετικός π. Θεοδόσιος Μαρτζούκος: «Η θεολογία του δευτέρου και τρίτου άρθρου του Συμβόλου της πίστεως» (Εκδόσεις Ιωνάς, Πρέβεζα 2020, 147-161).
Ένας από τους πιο συνηθισμένους τίτλους της Παναγίας είναι «Η Αειπάρθενος», που σημαίνει πως η Θεοτόκος διατήρησε για πάντα την παρθενία της. Όταν η Εκκλησία τιμά τη Θεοτόκο λέγοντας ότι συνέλαβε και έδωσε στον κόσμο τον Ιησού παρθενικά, δεν θέλει να υποτιμήσει την φυσική μητρότητα κάθε μητέρας, αλλά να υπογραμμίσει την ιδιαιτερότητα που αυτή η γέννηση είχε για τον ίδιο τον Ιησού, για την Μητέρα Του και για την Εκκλησία Του. Αυτή η ιδιαιτερότητα συνίσταται στο «Σαρκωθέντα εκ Πνεύματος Αγίου». Άρα στην παρθενική σύλληψη και γέννηση του Ιησού πρωταγωνιστούν δύο πρόσωπα: η Παναγία και το Άγιο Πνεύμα.
«Εκ Πνεύματος Αγίου»
Όλα βασίζονται στο γεγονός του Ευαγγελίου: «Είπε τότε η Μαρία στον άγγελο: “Πώς θα γίνει αυτό, αφού δε γνωρίζω άνδρα;” Κι ο άγγελος απαντώντας της είπε: “Το Άγιο Πνεύμα θα έλθει επάνω σου και η δύναμη του Υψίστου θα σε επισκιάσει”» (Λουκάς 2, 34-35). Γιατί το Άγιο Πνεύμα είναι αυτό που επεμβαίνει στην παρθενική σύλληψη του Ιησού; Δεν θα μπορούσε ο ίδιος ο Θεός Πατέρας να επιτελέσει αυτό το θαύμα; Βέβαια, αλλά κάθε πρόσωπο της Αγίας Τριάδας έχει μια ιδιαιτερότητα στην οικονομία της σωτηρίας. Έτσι το Άγιο Πνεύμα είναι το «Δημιουργικό Πνεύμα» που ενεργεί για να φέρει τα όντα στην ύπαρξη εκ του μηδενός, δηλ. με πλήρη απουσία κάθε άλλης υποστήριξης πλασμάτων (βλ. Γεν. 2). Είναι το Πνεύμα «το Κύριον, το ζωοποιόν», όπως διακηρύττουμε στο «Πιστεύω», η πηγή της ζωής.
Το Πνεύμα που έρχεται πάνω στην Παναγία είναι επομένως το Δημιουργικό Πνεύμα και μετατρέπει τη Μαρία σε «πνευματοφόρα», σχεδόν ζωντανή διαφάνεια του Αγίου Πνεύματος του «ζωοποιού» έτσι ώστε, θαυματουργικά, σχηματίζει τη σάρκα του Χριστού στα σπλάχνα της Παναγίας. Όπως το Άγιο Πνεύμα θα αναστήσει τον Ιησού από τους νεκρούς, έτσι επεμβαίνει και στη σύλληψή Του.
«Και Μαρίας της Παρθένου».
Η Παρθένος «Συνέλαβε τον Υιό της πρώτα με την πίστη της»
Το Άγιο Πνεύμα, ενεργούσε στην καρδιά της Παναγίας, πριν ακόμα πραγματοποιήσει το θαύμα, να συλλάβει τον Ιησού. Είναι γνωστά τα λόγια του Αγίου Αυγουστίνου: η Παναγία «συνέλαβε τον Υιό της στην καρδιά της πριν Τον συλλάβει στο σώμα της». Αυτό σημαίνει ότι το Άγιο Πνεύμα ενεργούσε μέσα στην καρδιά της, φωτίζοντας την και φλογίζοντας πριν ακόμα ενεργήσει στα σπλάχνα της και την γεμίσει με το Χριστό.
Ένας μεγάλος φραγκισκανός θεολόγος, ο Αγ. Μποναβεντούρας (1221-1274) έγραφε: «Όταν η Μαριάμ έδωσε τη συγκατάθεσή της, το Άγιο Πνεύμα εισήλθε μέσα της σαν μια θεϊκή φλόγα, φλέγοντας την ψυχή της και αγιάζοντας τη σάρκα της, σε μια υπερτέλεια καθαρότητα». Ο Ευαγγελισμός υπήρξε η Πεντηκοστή της Παναγίας.
Η Παναγία δεν είναι μόνο βιολογικά μητέρα του Ιησού, δεν συνέλαβε και γέννησε μόνο τον άνθρωπο Ιησού, αλλά τον Ιησού αναπόσπαστα ενωμένο με τον Θείο Λόγο. Έτσι λέμε η Παναγία είναι «Μητέρα του Θεού», η «Θεοτόκος». Με τη Σύνοδο της Εφέσου (431) αυτή η αλήθεια γίνεται για πάντα κατάκτηση της Εκκλησίας.
Υπάρχει και μια δεύτερη γέννηση του Ιησού
Αυτές τις χριστουγεννιάτικες μέρες πρέπει να θυμηθούμε πως ο Χριστός γεννήθηκε από την Αειπάρθενο Μαρία μια φορά για πάντα. Λειτουργικά κάνουμε ανάμνηση αυτού του μυστηρίου στις 25 Δεκεμβρίου, αλλά όπως σε όλα τα Μυστήρια της ζωής του Ιησού συμμετέχουμε και εμείς σε αυτά, έτσι και στη γέννησή Του. Ο Ιησούς επαναλαμβάνει «μέσα μας» αυτό που έκανε μια φορά «για μας» μέσα στην ιστορία. Αυτό εφαρμόζεται στο Πασχαλινό Μυστήριο, αλλά επίσης και στο μυστήριο της Σάρκωσης. «Ο Λόγος του Θεού, γράφει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, θέλει να επαναλαμβάνει σε κάθε άνθρωπο το μυστήριο της Σάρκωσής του».
Ο μεγάλος φραγκισκανός θεολόγος αγ. Μποναβεντούρα έγραψε: «Η ευσεβής ψυχή μπορεί να συλλάβει πνευματικά τον Λόγο του Θεού όπως η Μαρία στον Ευαγγελισμό. Να Τον γεννήσει όπως η Μαρία τα Χριστούγεννα, να Του δώσει το όνομά του όπως στην Περιτομή, να Τον αναζητήσει και να Τον προσκυνήσει μαζί με τους μάγους όπως στα Επιφάνεια, και τέλος να Τον προσφέρει στον Πατέρα, όπως στην Υπαπαντή».
Βέβαια όλα αυτά μπορεί να φανούν σαν κάτι που αφορά μόνο μερικούς μύστες. Αλλά όλη η ζωή του Ιησού, κατά κάποιο τρόπο έχει έναν αντίκτυπο στη ζωή του χριστιανού. Πράγματι οι χριστιανοί, με το βάπτισμα, είναι τόσο ενωμένοι με τον Χριστό, ώστε τα μυστήρια της επίγειας ζωής του Χριστού, κατά μία έννοια, ξεχειλίζουν σε κάθε βαπτισμένο.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
