«Όπως βαπτιζόμαστε, έτσι και πιστεύουμε όπως πιστεύουμε, έτσι και δοξάζουμε». Με αυτά τα λόγια ο Άγιος Βασίλειος περιγράφει την ουσιαστική σύνδεση ανάμεσα στο Βάπτισμα, την ομολογία της πίστης και τη λατρεία.
Η σχέση αυτή δεν είναι τυχαία· έχει τις ρίζες της στην Καινή Διαθήκη και στην ίδια την ίδρυση της Εκκλησίας. Όπως σημείωσε ο μακαριστός Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄, «Το Σύμβολο της Πίστεως, στη βαθύτερή του σύλληψη, δεν είναι τίποτε άλλο από μια διεύρυνση του βαπτιστικού τύπου» που παρέδωσε ο ίδιος ο Χριστός με την εντολή: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Το Σύμβολο δεν είναι μια αφηρημένη θεωρία· συνδέεται άρρηκτα με τη ζωντανή εμπειρία του Βαπτίσματος, με τη συνάντηση του ανθρώπου με τον Τριαδικό Θεό.
Ήδη από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, το Σύμβολο της Πίστεως διαμορφώθηκε στο πλαίσιο της κατηχητικής πορείας που οδηγούσε στο Βάπτισμα. Στην αρχή είχε ερωτηματική μορφή: κατά τη διάρκεια της τελετής οι κατηχούμενοι ρωτούνταν τρεις φορές: «Πιστεύεις στον Θεό Πατέρα; Πιστεύεις στον Ιησού Χριστό, τον Υιό; Πιστεύεις στο Άγιο Πνεύμα;». Αυτές οι ερωτήσεις αντανακλούσαν το μυστήριο της Αγίας Τριάδας, στο όνομα της οποίας βαπτίζονταν.
Με τον καιρό προστέθηκε η δηλωτική μορφή, δηλαδή η απαγγελία ολόκληρου του Συμβόλου. Η προετοιμασία για το Βάπτισμα ήταν μια μακρά και απαιτητική πορεία μεταστροφής, που κορυφωνόταν κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Σε αυτή την περίοδο οι κατηχούμενοι παραλάμβαναν το Σύμβολο της Πίστεως (Traditio Symboli) και στη συνέχεια το απήγγελλαν δημόσια (Redditio Symboli). Ακολούθως ο επίσκοπος τους παρέδιδε το «Πάτερ ἡμῶν». Σημαντικές μαρτυρίες αυτής της πρακτικής στην Ανατολή βρίσκουμε στις βαπτιστικές κατηχήσεις του Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων και του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου.
Στη Δύση, η κατήχηση περιλάμβανε και δογματικά και ηθικά στοιχεία, όπως φαίνεται από τις ομιλίες αγίων όπως ο Αμβρόσιος του Μιλάνου και ο Αυγουστίνος. Η ίδια παράδοση συνεχίζεται έως σήμερα, όπως μαρτυρούν και οι βαπτιστικές ομιλίες του Πάπα Βενέδικτου.
Η σύνδεση ανάμεσα στο Βάπτισμα και το Σύμβολο είναι τόσο στενή, ώστε σε παλαιά βαπτιστήρια βρίσκουμε χαραγμένα τα πρώτα λόγια του Συμβόλου. Λειτουργούν ως μόνιμη υπενθύμιση του τι ομολογεί ο πιστός για να βαπτιστεί και ταυτόχρονα ως «διαβατήριο» που τον ενώνει με την κοινότητα της Εκκλησίας.
Όπως τόνισε ο ίδιος ο Πάπας Βενέδικτος, «Η ομολογία της πίστεως δεν είναι απλώς μια διακήρυξη δογμάτων· είναι ένα γεγονός, είναι η συνάντηση με ένα Πρόσωπο». Μέσα από το Βάπτισμα, ο πιστός αναγεννιέται σε νέα ζωή και γίνεται μέλος του Σώματος του Χριστού.
Ακόμη και σήμερα, κατά τη βάπτιση ενός βρέφους, η Εκκλησία ζητά από τους γονείς και τους αναδόχους να ανανεώσουν τις δικές τους βαπτιστικές υποσχέσεις, διακηρύσσοντας: «Αυτή είναι η πίστη μας, αυτή είναι η πίστη της Εκκλησίας».
Το ερώτημα όμως παραμένει: εμείς, στη σημερινή εποχή, καυχόμαστε για αυτή την πίστη ή διστάζουμε ακόμα και να ομολογήσουμε ότι ανήκουμε στον Χριστό; Χειρότερα ακόμη, σύμφωνα με άρθρο του περιοδικού Orthodoxia.info με θέμα «Γιατί οι εκκλησίες αδειάζουν», η Ευαγγελία Σιώκη, επιστήμονας. σημειώνει: «Η πλειοψηφία σχεδόν των Ελλήνων σήμερα δηλώνει άθεη ή σκεπτικιστική. Άλλοι μιλούν για έναν δικό τους θεό, πιστεύουν με τον δικό τους τρόπο, όπως τους υπαγορεύει η καρδιά τους. Αναρχικά, δηλαδή. Την ίδια ώρα, οι νέοι γεμίζουν αίθουσες διαλογισμού και γιόγκα, ενώ τα retreat που υπόσχονται εναρμόνιση με το σύμπαν ξεπουλούν τις θέσεις τους».
Ίσως όχι όλες αυτές οι παρατηρήσεις να ανταποκρίνονται απόλυτα στην πραγματικότητα· ωστόσο, η εικόνα είναι οικεία: οι εκκλησίες την Κυριακή είναι συχνά άδειες. Δεν αναφέρομαι στα πανηγύρια, αλλά στην αυθεντική πίστη και την καθημερινή της έκφραση, καρπό του Βαπτίσματος. Αυτή η πραγματικότητα γίνεται όλο και πιο σπάνια.
Παράλληλα, συχνά τα μέσα ενημέρωσης αφιερώνουν τον περισσότερο χρόνο τους σε ειδήσεις για σκάνδαλα και εγκληματικές οργανώσεις, στις οποίες συμμετέχουν άνθρωποι από κάθε κοινωνικό στρώμα. Ο πλουτισμός με κάθε τρόπο φαίνεται να είναι το μοναδικό μέλημα πολλών, ακόμη και υποτίθεται «υπεράνω πάσης υποψίας». Δεν λείπουν, δυστυχώς, και τα σκάνδαλα μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας, που τραυματίζουν το κύρος της. Η παρακμή αυτή αποκαλύπτει όχι μόνο θεσμική αλλά και πνευματική φθορά, που ζητά ειλικρινή ανανέωση αξιών.
Και τότε αναρωτιέμαι: πώς μπορούμε εμείς, οι ποιμένες και οι υπεύθυνοι, να κοιμόμαστε ήσυχοι τη νύχτα;
+ Ιωάννη Σπιτέρη, Αρχιεπισκόπου
