Ποιμαντική Επιστολή
Χριστούγεννα 2025. Αισίως φτάσαμε στις πύλες του εορτασμού της Γέννησης του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και η βυζαντινή λειτουργική παράδοση μας έχει προετοιμάσει με μια περίοδο σαράντα ημερών γνωστή ως «Σαρακοστή των Χριστουγέννων», θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να κάνει έναν παραλληλισμό μεταξύ Χριστουγέννων και Πάσχα, μεταξύ της Γέννησης του Λόγου του Θεού που ενσαρκώθηκε από το Άγιο Πνεύμα στη μήτρα της Παναγίας, και των Παθών, του Θανάτου και της Αναστάσεώς του. Αυτό μας οδηγεί να αναλογιστούμε ένα γεγονός που είναι όμορφο και επίσης σημαντικό στη βυζαντινή παράδοση και στις άλλες χριστιανικές παραδόσεις της Ανατολής και της Δύσης: την ίδια τη λειτουργία, και ιδιαίτερα το λειτουργικό έτος που θεωρείται και βιώνεται ως τόπος θείας παιδαγωγικής, ως εκείνος ο τόπος, αυτός ο δρόμος που μας κάνει να εορτάζουμε και να ζούμε το μυστήριο της πίστης μας.
Τις εβδομάδες πριν από τα Χριστούγεννα ψάλλουμε όμορφα τροπάρια, τα οποία θα βρούμε πολλές φορές ακόμη και την περίοδο των Χριστουγέννων, τροπάρια που ξεκινούν με τη φράση: «Ή Παρθένος σήμερον». Αυτό το «σήμερον» που μας οδηγεί με τη Μητέρα του Θεού, με όλη την Εκκλησία σε εκείνο το σπήλαιο της Βηθλεέμ όπου γεννιέται ο Κύριος που είναι το Φως του κόσμου. Πολλά αντίφωνα της λατινικής παράδοσης που ξεκινούν με τη λέξη «σήμερον / hodie» δηλαδή σήμερα, θα ληφθούν από τις ανατολικές βυζαντινές και συριακές παραδόσεις.
Η μακρά και όμορφη σειρά της Θεοτοκίας τις ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα μας δίνει μια πρόγευση όλου του μυστηρίου της Ενσάρκωσης: η προσδοκία εμπιστοσύνης, η φτώχεια του σπηλαίου –η φτώχεια της ανθρωπότητας που καλωσορίζει τον Λόγο του Θεού– όλες οι μορφές, οι χαρακτήρες, ακόμη και οι τόποι της Παλαιάς Διαθήκης που, αν μου επιτρέπετε την εικόνα, εμφανίζονται αυτές τις μέρες σαν να κοιτάζουν από τον ουρανό. Κάθε φορά στα λειτουργικά κείμενα η Βηθλεέμ συνδέεται με την Εδέμ. Ο Ησαΐας χαίρεται. Η Μαρία, η Μητέρα του Θεού παρουσιάζεται ως αμνός, τίτλος που συναντάμε συχνά τη Μεγάλη Εβδομάδα, δηλαδή αυτή που φέρει τον Χριστό, τον Αμνό του Θεού στην κοιλιά της. Μια ολόκληρη σειρά από φιγούρες, χαρακτήρες, ακόμη και μέρη, σας είπα, που εμφανίζονται στη λειτουργική σκηνή αυτών των εβδομάδων, από τα τέλη Νοεμβρίου και μετά, σαν να μας υπενθυμίζουν, με την έντονη έννοια της λέξης «θυμάμαι», ότι είμαστε μέρος μιας ιστορίας, μιας ανθρωπότητας που περίμενε τον Σωτήρα, μιας ιστορίας και μιας ανθρωπότητας που τον περίμενε εμπιστευόμενη την αγρυπνία, αλλά και στο σκοτάδι, στην αμφιβολία, στην αμαρτία. Μια ιστορία και μια ανθρωπότητα που ίσως δεν περιμένει πια -σε καμία αναμονή- αλλά που εξακολουθεί να παραμένει στο σκοτάδι και την αμαρτία. Μια ανθρωπότητα που μερικές φορές, στις μέρες μας, ξέρει πώς να διαιωνίζεται μόνο σε μια συνεχή διαδοχή πολέμων -πολέμων οικονομικών συμφερόντων, στρατηγικών κυριαρχίας- πολέμων που πρέπει να διεξάγονται όχι από αυτούς που τους υποκινούν αλλά από αυτούς που τους υποφέρουν. Ωστόσο, ποτέ δεν ξεχνάμε μια ανθρωπότητα, τη δική μας, γιατί αυτή είναι η ελπίδα μας, που αγαπήθηκε, σώθηκε και λυτρώθηκε από τον Χριστό.
Ακόμη και σε κοινωνικό επίπεδο, η εξωτερική εμφάνιση της κοινωνίας στην οποία ζούμε και κινούμαστε μας κάνει να σκεφτόμαστε, αν και με πολύ επιφανειακό τρόπο, τα Χριστούγεννα. Μια κοινωνία, ωστόσο, στην οποία η πρωτοκαθεδρία κατέχεται από την επιθυμία για πράγματα που είναι εύκολα, άνετα, μόνο χρήσιμα. Μια κοινωνία στην οποία η πρωτοκαθεδρία της αγάπης δεν είναι πλέον ο Θεός, αλλά ούτε και ο άλλος, ο αδελφός που είναι δίπλα μας, αλλά έχει τη δική του εικόνα, μια εικόνα μερικές φορές ανίκανη να αγαπήσει και να αφήσει τον εαυτό του να αγαπηθεί. Μια εικόνα που απορρίπτει ό,τι είναι όριο, βάσανα, αρρώστια… Μια εικόνα που ξεχνά να δίνει κανείς τον εαυτό του στον άλλον από αγάπη, στη δωρεά του δώρου, του απλού δώρου.
Έχοντας φτάσει πλέον στις πύλες των Χριστουγέννων, του εορτασμού της κατά σάρκα γέννησης του Κυρίου, Θεού και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, η βυζαντινή λειτουργία μας προσκαλεί –θα έλεγα ότι μας παίρνει από το χέρι– με τη Μαρία, με όλη την Εκκλησία, στο σπήλαιο για να υποδεχτούμε εκεί Αυτόν που έρχεται, Αυτόν που, όντας ο Αιώνιος Λόγος του Θεού, γίνεται ένας από εμάς. Και για το λόγο αυτό προτείνω μια ανάγνωση και έναν σύντομο σχολιασμό δύο κειμένων από τα Κοντάκια για τα Χριστούγεννα του Ρωμανού του Μελωδού (+555). Τα κοντάκια είναι θεολογικά ποιήματα, συνήθως 24 στροφών, και τα οποία συχνά ακολουθούν το ελληνικό αλφάβητο, στα οποία ο συγγραφέας Ρωμανός -ή πολλές φορές άλλοι ανώνυμοι συγγραφείς- αναπτύσσει, τραγουδά ένα θεολογικό θέμα που σχετίζεται με μια γιορτή ή έναν άγιο που εορτάζεται. Τα κοντάκια είναι ένα λογοτεχνικό είδος που συναντάμε ήδη από τον τέταρτο αιώνα στη συριακή παράδοση, ιδιαίτερα στο έργο του Αγίου Εφραίμ του Σύρου (+373). Ο Ρωμανός έγραψε τρία κοντάκια για τα Χριστούγεννα, και στο δεύτερο από αυτά βρίσκουμε ένα θέμα που εκ πρώτης όψεως μπορεί να εκπλήσσει, και το οποίο σας προτείνω να διαλογιστείτε, διότι είναι το «προσκύνημα», η «επίσκεψη» του Αδάμ και της Εύας στο σπήλαιο του νεογέννητου παιδιού. Λέω ότι είναι ένα θέμα που εκπλήσσει στην πρώτη ανάγνωση, αλλά όχι τόσο, αν σκεφτεί κανείς τον παραλληλισμό που ανέφερα προηγουμένως και που κάνει η βυζαντινή λειτουργία και εικονογραφία μεταξύ Χριστουγέννων και Πάσχα.
Προτείνω το δεύτερο κοντάκιο για τα Χριστούγεννα του Ρωμανού του Μελωδού. Είναι ένα ποίημα που αναπτύσσει το θέμα, τις διαφορετικές σκηνές με αυτόν τον τρόπο: Η Μαρία, η Μητέρα του Θεού, τραγουδά, θα έλεγε κανείς, ένα νανούρισμα στο νεογέννητο παιδί, ένα τραγούδι που ξυπνά την Εύα από τον αιώνιο ύπνο και αυτή -όπως στο βιβλίο της Γένεσης- πείθει τον Αδάμ να πάει στη σπηλιά για να καταλάβει τι είναι αυτό το τραγούδι.
Μόλις εκεί επικαλούνται τη μεσιτεία της Μητέρας του Θεού για τη μοίρα τους -δηλαδή τον εκδιωγμό τους από τον παράδεισο. Η Μαρία τους ενθάρρυνε και πλησίασε τον Υιό της και υποστήριξε την υπόθεση των Πρώτων Γονέων μαζί του. Ο Ιησούς αποκαλύπτει στη Μαρία την απεραντοσύνη της αγάπης του για τους άνδρες και τις γυναίκες μέχρι θανάτου και θανάτου στο σταυρό.
«Επειδή αγαπά τη γραμμή αίματός σου… ένας Θεός που δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει…». Αυτή είναι η πραγματικότητα, η μόνη πραγματικότητα που εορτάζουμε αυτές τις ημέρες των Χριστουγέννων, που εορτάζουμε στη χριστιανική μας πίστη: η αγάπη του Θεού για την ανθρωπότητα που εκδηλώνεται πλήρως στον Ιησού Χριστό. Και το εορτάζουμε, ζούμε αυτή την πραγματικότητα σε όλη μας τη ζωή ως Χριστιανοί. Αυτό σημαίνει να μοιραζόμαστε και ίσως ακόμη και να αντιπαραβάλλουμε την πίστη μας με έναν κόσμο -τουλάχιστον αυτόν που μας περιβάλλει με πιο άμεσο τρόπο- που χαρακτηρίζεται έντονα από τον ατομικισμό, από τη λήθη του άλλου, από την άγνοια των άλλων. μια πίστη που θα πρέπει να κηρύξει έναν Θεό που είναι δώρο, που συγχωρεί, που αγαπά, και επειδή αγαπά θυσιάζεται για τους άλλους, που δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει όπως μας υπέδειξε ο Ρωμανός. Αυτές τις μέρες, βλέποντας τα πλήθη στους δρόμους των πόλεών μας, ας αναρωτηθούμε τι ψάχνουν αυτοί οι άνθρωποι; Ένα πράγμα είναι σαφές, σε αυτή την ανθρωπότητα που κοιτάζει –ή κοιτάζει και ξοδεύει– στους δρόμους των πόλεών μας που πρέπει, πρέπει να κηρύξουμε, να διακηρύξουμε, ότι ο Θεός αγαπά τη γενεαλογία του και ότι δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει. Και είναι επίσης σε μια άλλη ανθρωπότητα που πρέπει να φέρουμε το μήνυμα του Ευαγγελίου, μια ανθρωπότητα που βρίσκεται στη φτώχεια, στα βάσανα. Μια ανθρωπιά που ίσως δεν μπορεί να δει ή απλά να δει.
«Επειδή αγαπά τη γραμμή αίματός σου… ένας Θεός που δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει…». Αυτή είναι η πίστη μας, η πίστη που ζούμε, που διακηρύσσουμε καθημερινά στην Εξαρχία μας που είναι η Εκκλησία μας. Μια Εκκλησία δική μας, όχι μια πραγματικότητα ίσως επιθυμητή, φανταστική, ιδανική, αλλά πραγματική και συγκεκριμένη, στην Ελλάδα, στο σήμερα -σήμερον- του 2025, στην Ελληνική Καθολική Εξαρχία. Μια Εκκλησία, δική μας, ευλογημένη και αγαπημένη από τον Κύριο, με τις αρετές και τις ελλείψεις και τις αμαρτίες της, αλλά πάντα, ας μην ξεχνάμε ποτέ, πάντα αγαπημένη και θελημένη από τον Κύριο. Μια Εκκλησία που κηρύττει το Ευαγγέλιο, που τελεί τη λειτουργία και τα μυστήρια, που εορτάζει και ζει την αγάπη. Η καθημερινή ζωή στην Εξαρχία είναι μια χάρη, και μερικές φορές η καθημερινή ζωή μπορεί να παραμορφώσει αυτή τη χάρη. Μια ζωή που μας ζητά επίσης μεγάλη φιλανθρωπία, μεγάλη υπομονή, μεγάλη γενναιοδωρία, ακόμη και ένα ορισμένο ποσό καλού χιούμορ. Θυμηθείτε εκείνο το όμορφο κείμενο του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου στο οποίο λέει ότι η φιλανθρωπία χωρίς μαρτύριο μπορεί να κάνει οπαδούς, αλλά οι οπαδοί δεν δημιουργούνται ποτέ από μάρτυρες χωρίς φιλανθρωπία.
Αυτά τα Χριστούγεννα και στην αρχή ενός νέου ημερολογιακού έτους, θα ήθελα να σας ενθαρρύνω να μην κουραστείτε ποτέ να ξεκινάτε από την αρχή με αγάπη, και αυτό για ένα απλό γεγονός, επειδή είμαστε Χριστιανοί και ο Θεός μας αγαπά τη φυλή σας… -και πάλι χρησιμοποιώντας τα λόγια του Ρωμανού- είναι «….ένας Θεός που δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το να μπορεί να σώσει…». Σας προτρέπω, όπως έκανα πάντα από την αρχή της επισκοπικής μου διακονίας και υπηρεσίας στην Ελλάδα στην Εξαρχία, να είστε όλοι εσείς, ιερείς και πιστοί, άνδρες και γυναίκες της κοινωνίας, της ενότητας και ποτέ της διαίρεσης. Είθε τα λόγια μας, τα λόγια μας να είναι πάντα ευαγγελικής κοινωνίας και ποτέ διαίρεσης. Όπως επαναλαμβάνουμε τόσες φορές στα κείμενα της βυζαντινής μας παράδοσης: ας νηστεύουμε από μάταια λόγια, από κενά λόγια, από λόγια που διχάζουν, και ας διακηρύξουμε με τον λόγο μας και τη ζωή μας μόνο ένα πράγμα, μόνο ένα: τον Κύριό μας Ιησού Χριστό και το Ευαγγέλιό του. Γι’ αυτό, και τολμώ να πω μόνο γι’ αυτό, θα πρέπει να δώσουμε λογαριασμό στον Κύριο.
Ένας ηλικιωμένος μοναχός μου έλεγε πάντα όταν ήμουν νεαρός μοναχός: «Αν αυτό που λες, αν αυτό που κάνεις, σε φέρνει πιο κοντά στον άλλον, στον αδελφό σου, κάνε το χωρίς καθυστέρηση, γιατί είναι το Ευαγγέλιο. Αν αυτό που λες ή κάνεις σε απομακρύνει από τον αδερφό σου ή δημιουργεί διχασμό μαζί του και στην κοινότητα, πρέπει πραγματικά να το εγκαταλείψεις». Ας ζούμε κι εμείς, σε όλες τις στιγμές της ζωής μας ως Χριστιανοί, ως Καθολικοί Χριστιανοί, μέλη της Εξαρχίας μας, της Εκκλησίας μας, αυτόν τον λόγο της κοινωνίας.
Πάντα πεπεισμένοι, με πίστη, ότι ο Κύριος μας αγαπά και μας δίνει κάθε μέρα για να μπορέσουμε να ξαναρχίσουμε τη χριστιανική μας ζωή, με αγάπη. Για το λόγο αυτό, σας προτρέπω να κοιτάξετε τη ζωή μας με πίστη και ελπίδα. Βλέποντας τα μικρά και μεγάλα σημάδια της αναγέννησης, της νέας ζωής που μας δίνει ο Κύριος. Σημάδια που υπάρχουν και που απλά πρέπει να δεις, να κοιτάξεις.
Εύχομαι σε όλους, ιερείς, αδελφές και πιστούς της Εξαρχίας, και σε όλους τους αδελφούς και φίλους, Άγια Χριστούγεννα.
+Π. Εμμανουήλ Νιν Αποστολικός Έξαρχος
