ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ
ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Άνω Σύρος, 1η Μαίου 2010
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
«Σύνοψη της Κοινωνικής Διδασκαλίας της Καθολικής Εκκλησίας» είναι ο τίτλος του παρόντος βιβλίου, το οποίο συνοψίζει όλες τις Διατάξεις και την επίσημη κοινωνική διδασκαλία της Εκκλησίας μας, όπως αυτή εκφράστηκε από τη Β΄ Σύνοδο του Βατικανού με το Διάταγμα: «Η Εκκλησία στον σύγχρονο κόσμο», αλλά και από τις Εγκυκλίους Επιστολές των Παπών, αρχής γενομένης από τον Πάπα Λέοντα ΙΓ΄ με την Εγκύκλιο «Rerum Novarum».
Η Ιερά Σύνοδος της Καθολικής Ιεραρχίας της Ελλάδος αποφάσισε την μετάφραση και έκδοση αυτής της Σύνοψης:
— για να δώσει τη δυνατότητα στους πιστούς της να γνωρίζουν ποιες είναι οι αρχές της κοινωνικής διδασκαλίας της Εκκλησίας,
—να διαπιστώσουν ότι όλες πηγάζουν από το Ευαγγέλιο και απ’ όλα τα Ιερά Βιβλικά κείμενα,
— να καθοδηγούνται από αυτές στην αντιμετώπιση των κοινωνικών θεμάτων και προβλημάτων.
Έτσι θα συμβάλλουν στη δημιουργία μιας κοινωνίας, η οποία να θεμελιώνεται στην αλήθεια και τη δικαιοσύνη και να εξασφαλίζει τα ύψιστα αγαθά της ειρήνης και της ελευθερίας σε όλους τους ανθρώπους.
Το έργο αυτό, το οποίο περιέχει αρκετά στοιχεία κοινά σε όλους τους Χριστιανούς, ευχόμαστε να αποβεί ωφέλιμο για σκέψη, περισυλλογή και δράση ώστε από κοινού να προσφέρουμε υπηρεσία και να συμβάλλουμε στην ειρηνική συμβίωση αλλά και την ευημερία της ανθρώπινης οικογένειας.
† ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
Επίσκοπος Σύρου, Θήρας και Κρήτης
Πρόεδρος Ιεράς Συνόδου Καθολικής Ιεραρχίας Ελλάδος
ΠΟΝΤΙΦΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ
ΈΚΔΟΣΗ : ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΣΥΡΟΥ
ΣΕΛ. 655
ΕΤΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ : 2010
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΣΥΡΟΥ
ΤΗΛ. 22810 84782
ΦΑΞ : 22810 84781
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟΥ ΑΝΤΖΕΛΟ ΣΟΝΤΑΝΟ ………………………….. 19
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ………………………………………………………………………. 23
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ………………………………………………………………… 25
ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ …………………………………………………….. 27
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΕΝΑΣ ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΟΣ
α) Στην αυγή της τρίτης χιλιετίας ……………………………………………….. 31
β) Η σημασία του ντοκουμέντου …………………………………………………. 34
γ) Στην υπηρεσία της ολοκληρωμένης αλήθειας του ανθρώπου …………….. 38
δ) Υπό το έμβλημα της αλληλεγγύης, του σεβασμού και της αγάπης ………..40
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤO
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ
Ι. Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ
α) Το δώρημα της εγγύτητας στον Θεό …………………………………………… 45
β) Η αρχή της δημιουργίας και η γενναιοδωρία του Θεού ……………………….. 49
ΙΙ. Ο ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΑΓΑΠΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ
α) Με τον Ιησού Χριστό εκπληρώνεται το αποφασιστικό γεγονός
της ιστορίας του Θεού με τους ανθρώπους ………………………………………. 50
β) Η αποκάλυψη της τριαδικής Αγάπης …………………………………………… 51
ΙΙΙ. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΓΑΠΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
α) Η τριαδική Αγάπη, αφετηρία και προορισμός του ανθρώπου ………………… 53
β) Η χριστιανική σωτηρία: για όλους τους ανθρώπους
και όλο τον άνθρωπο ……………………………………………………………….. 55
γ) Ο πιστός ακόλουθος του Χριστού ως νέο δημιούργημα ……………………… 57
δ) Η υπερβατικότητα της σωτηρίας και η αυτονομία της γήινης πραγματικότητας ….. 59
IV. ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
α) Η Εκκλησία, σημάδι και προστασία της υπερβατικότητας
του ανθρώπου …………………………………………………………………………. 62
β) Εκκλησία, Βασιλεία του Θεού και ανανέωση των κοινωνικών
σχέσεων ……………………………………………………………………………….. 64
γ) Νέοι ουρανοί και νέα γη ………………………………………………………….. 66
δ) Η Παρθένος Μαρία και το δικό Της «γένοιτο» στο σχέδιο
αγάπης του Θεού ……………………………………………………………………… 68
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Ι. ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
α) Η Εκκλησία, τόπος συγκρατοίκησης του Θεού με τους ανθρώπους………….. 70
β) Γονιμοποιώντας και ζυμώνοντας την κοινωνία με το Ευαγγέλιο …………….. 71
γ) Κοινωνική διδασκαλία, ευαγγελισμός και ανθρώπινη πρόοδος………………… 74
δ) Δικαιώματα και καθήκοντα της Εκκλησίας ………………………………………. 76
ΙΙ. Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
α) Γνώση φωτισμένη από την πίστη …………………………………………………. 78
β) Σε εγκάρδιο διάλογο με κάθε γνώση ……………………………………………. 80
γ) Η έκφραση της διδακτικής λειτουργίας της Εκκλησίας ………………………… 82
δ) Για μια κοινωνία συμφιλιωμένη στη δικαιοσύνη και στην αγάπη……………….. 84
ε) Ένα μήνυμα για τα τέκνα της Εκκλησίας και την ανθρωπότητα……………….. 86
στ)Με σκοπό τη συνέχεια και την ανανέωση ……………………………………….. 87
ΙΙΙ. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ:
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
α) Η αφετηρία μιας νέας πορείας …………………………………………………….. 89
β) Από τη «Rerum novarum» στις μέρες μας ……………………………………….. 90
γ)Με το φως και την ώθηση του Ευαγγελίου …………………………………….. 102
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ
Ι. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΣΟΝΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
ΙΙ. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ «ΕΙΚΟΝΑ ΘΕΟΥ» ……………………………………………… 105
α) Πλάσμα κατ’ εικόνα του Θεού ……………………………………………………. 105
β) Το δράμα της αμαρτίας …………………………………………………………… 108
γ) Η παγκοσμιότητα του αμαρτήματος και η παγκοσμιότητα
της σωτηρίας ………………………………………………………………………….. 112
ΙΙΙ. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΛΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ………………………………… 114
Α) Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ……………………………………………………….. 115
Β) ΑΝΟΙΓΜΑ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
α) Ανοιχτός στην υπερβατικότητα …………………………………………………… 117
β)Μοναδικός και ανεπανάληπτος …………………………………………………….. 118
γ) Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ………………………………………. 119
Γ) Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ……………………………………………………. 121
α) Αξία και όρια της ελευθερίας ………………………………………………………. 121
β) Ο δεσμός της ελευθερίας με την αλήθεια και το φυσικό νόμο ………………… 123
Δ) Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ………………………. 127
Ε) Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ …………………………………………………. 130
IV. ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ………………………………………………….. 132
α) Η αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ……………………………………………. 132
β) Ο προσδιορισμός των δικαιωμάτων ……………………………………………….. 135
γ) Δικαιώματα και υποχρεώσεις ………………………………………………………. 136
δ) Δικαιώματα των λαών και των εθνών ……………………………………………. 137
ε) Γεφυρώνοντας την απόσταση ανάμεσα στο γράμμα και στο πνεύμα …………. 138
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Ι. ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΤΗΤΑ
ΙΙ. Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΚΑΛΟΥ …………………………………………………. 142
α) Σημασία και κυριότερα επακόλουθα …………………………………………….. 142
β) Η ευθύνη όλων για το κοινό καλό ………………………………………………. 143
γ) Οι υποχρεώσεις της πολιτικής κοινότητας ……………………………………… 145
ΙΙΙ. Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ
α) Προέλευση και σημασία ……………………………………………………………. 147
β) Οικουμενικός προορισμός των αγαθών και ιδιωτική ιδιοκτησία………………… 149
γ) Οικουμενικός προορισμός των αγαθών και προνομιακή επιλογή των φτωχών 153
IV. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑΣ
α) Προέλευση και σημασία ……………………………………………………… 156
β) Πραγματικές ενδείξεις ……………………………………………………….. 158
V. Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
α) Σημασία και αξία ……………………………………………………………… 160
β) Συμμετοχή και δημοκρατία ………………………………….. …………….. 161
VI. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ
α) Σημασία και αξία …………………………………………………………….. 162
β) Η αλληλεγγύη ως κοινωνική αρχή και ηθική αρετή …………………….. 163
γ) Αλληλεγγύη και κοινή ανάπτυξη των ανθρώπων ………………………. 164
δ) Η αλληλεγγύη στο βίο και στο μήνυμα του Ιησού Χριστού ……………. 166
VII. ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
α) Η σχέση ανάμεσα σε αρχές και αξίες …………………………………….. 167
β) Η αλήθεια……………………………………………………………………. 168
γ) Η ελευθερία ………………………………………………………………… 169
δ) Η δικαιοσύνη ……………………………………………………………….. 170
VIII. Η ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΖΩΤΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Ι. Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
α) Η σημασία της οικογένειας για τον άνθρωπο ……………………………. 181
β) Η σημασία της οικογένειας για την κοινωνία …………………………….. 181
ΙΙ. Ο ΓΑΜΟΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
α) Η αξία του γάμου ………………………………………………………………. 183
β) Το ιερό μυστήριο του γάμου ………………………………………………….. 185
ΙΙΙ. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
α) Η αγάπη και η διαμόρφωση μιας κοινότητας προσώπων …………………. 187
β) Η οικογένεια είναι το ιερό της ζωής …………………………………………. 194
γ) Το καθήκον της διαπαιδαγώγησης ………………………………………….. 201
δ) Αξιοπρέπεια και δικαιώματα των παιδιών ……………………………………. 205
IV. Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
α) Οικογενειακή αλληλεγγύη ……………………………………………. …….. 207
β) Οικογένεια, οικονομική ζωή και εργασία ……………………………………. 208
V. Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Ι. ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
α) Το καθήκον της καλλιέργειας και της προστασίας της γης …………………. 213
β) Ο Ιησούς άνθρωπος της εργασίας ……………………………………………… 215
γ) Το καθήκον της εργασίας ………………………………………………………. 218
ΙΙ. Η ΠΡΟΦΗΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ «RERUMNOVARUM»
ΙΙΙ. Η ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
α) Η υποκειμενική και αντικειμενική διάσταση της εργασίας …………………… 221
β) Οι σχέσεις ανάμεσα σε εργασία και κεφάλαιο ………………………………… 225
γ) Η εργασία, δικαίωμα στη συμμετοχή …………………………………………… 228
δ) Σχέση ανάμεσα σε εργασία και ιδιωτική ιδιοκτησία …………………………… 229
ε) Η εορταστική ανάπαυση …………………………………………………………..230
IV. ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ …………………………………………………232
α) Η εργασία είναι αναγκαία …………………………………………………………232
β) Ο ρόλος του κράτους και της αστικής κοινωνίας στην προώθηση
του δικαιώματος στην εργασία …………………………………………………….. 234
γ) Η οικογένεια και το δικαίωμα στην εργασία …………………………………… 236
δ) Οι γυναίκες και το δικαίωμα στην εργασία ……………………………………. 236
ε) Η εργασία ανηλίκων ……………………………………………………………… 237
στ) Η μετανάστευση και η εργασία ………………………………………………… 238
ζ) Ο αγροτικός κόσμος και το δικαίωμα στην εργασία ………………………….. 240
V. ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ………………………………………. 241
α) Η αξιοπρέπεια των εργαζομένων και ο σεβασμός των δικαιωμάτων τους …. 241
β) Το δικαίωμα στη δίκαιη αμοιβή και στην κατανομή των εσόδων ……………..242
γ) Το δικαίωμα της απεργίας ………………………………………………………. 243
VI. ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ………………………. 244
α) Η σπουδαιότητα των συνδικάτων ………………………………………………. 244
β) Νέες μορφές αλληλεγγύης ……………………………………………………… 246
VII. ΤΑ «RES NOVAE» ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
α) Ένα στάδιο εποχικής μετάβασης ……………………………………………….. 248
β) Κοινωνική διδασκαλία και «res novae» ………………………………………… 251
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ
Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ
Ι. ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
α) Ο άνθρωπος, η φτώχεια και ο πλούτος …………………………………………. 256
β) Ο πλούτος υπάρχει για να μοιράζεται ……………………………………………. 259
ΙΙ. ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΙΙΙ. ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ
α) Η επιχείρηση και οι σκοποί της ……………………………………………………. 266
β)Ορόλος του επιχειρηματία και του διευθυντικού στελέχους ……………………. 269
IV. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
α) Ο ρόλος της ελεύθερης αγοράς ………………………………………………….. 272
β) Η δραστηριότητα του κράτους ……………………………………………………. 274
γ) Ο ρόλος των ενδιάμεσων στρωμάτων …………………………………………… 277
δ) Αποταμίευση και κατανάλωση …………………………………………………….. 278
V. ΤΑ «RES NOVAE» ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
α) Η παγκοσμιοποίηση: ευκαιρίες και κίνδυνοι ……………………………………… 280
β) Το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα ………………………………………….. 284
γ) Ο ρόλος της διεθνούς κοινότητας στην εποχή της παγκόσμιας οικονομίας …. 286
δ)Μια ολοκληρωμένη και αλληλέγγυα ανάπτυξη ………………………………….. 288
ε) Η ανάγκη ενός μεγάλου παιδαγωγικού και πολιτιστικού έργου ………………..289
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Ι. ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
α) Η εξουσία του Θεού ……………………………………………………………….. 291
β) Ο Ιησούς και η πολιτική εξουσία …………………………………………………. 292
γ) Οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες ………………………………………………. 293
II. ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
α) Πολιτική κοινότητα, άνθρωπος και λαός ………………………………………. 295
β) Προστασία και προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων …………………… 298
γ) Η συμβίωση που βασίζεται στην αστική φιλία …………………………………. 300
ΙΙΙ. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ
α) Το θεμέλιο της πολιτικής εξουσίας ……………………………………………… 302
β) Η εξουσία ως ηθική δύναμη ……………………………………………………… 304
γ) Το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης ………………………………………. 306
δ) Το δικαίωμα της αντίστασης …………………………………………………….. 307
ε) Η επιβολή ποινών …………………………………………………………………. 308
IV. ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
α) Οι αξίες και η δημοκρατία ………………………………………………………… 311
β) Θεσμοί και δημοκρατία ……………………………………………………………. 312
γ) Οι ηθικές συνιστώσες της πολιτικής αντιπροσώπευσης ……………………….. 313
δ) Όργανα πολιτικής συμμετοχής …………………………………………………… 315
ε) Πληροφόρηση και δημοκρατία ……………………………………………………. 315
V. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
α) Η αξία της αστικής κοινωνίας …………………………………………………….. 317
β) Η υπεροχή της αστικής κοινωνίας ……………………………………………….. 318
γ) Εφαρμόζοντας την αρχή της επικουρικότητας …………………………………. 319
VI. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ
Α)Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΕΝΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ
Β) ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
α) Αυτονομία και ανεξαρτησία ………………………………………………………… 322
β) Συνεργασία ………………………………………………………………………….. 323
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Ι. ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
α) Η ενότητα της ανθρώπινης οικογένειας ……………………………………… 325
β) Ο Ιησούς Χριστός πρότυπο και θεμέλιο της νέας ανθρωπότητας………….. 326
γ) Η οικουμενική κλήση του χριστιανισμού …………………………………….. 327
ΙΙ. ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
α) Διεθνής κοινότητα και αξίες ………………………………………………….. 328
β) Σχέσεις που θεμελιώνονται στη σύμπνοια της νομικής με την ηθική τάξη.. 331
ΙΙΙ. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
α) Η αξία των διεθνών οργανώσεων ……………………………………………. 334
β) Ο νομικός χαρακτήρας της Αγίας Έδρας …………………………………….. 337
IV. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
α) Η συνεργασία για να εγγυηθούμε το δικαίωμα στην ανάπτυξη…………….. 338
β) Αγώνας κατά της φτώχειας …………………………………………………… 341
γ) Το εξωτερικό χρέος ……………………………………………………………. 342
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ
Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Ι. ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
ΙΙ. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ
ΙΙΙ. Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΣΧΕΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
IV.ΜΙΑ ΚΟΙΝΗ ΕΥΘΥΝΗ
α) Το περιβάλλον, ένα συλλογικό αγαθό …………………………………………… 353
β) Η χρήση της βιοτεχνολογίας ……………………………………………………… 358
γ) Περιβάλλον και κατανομή των αγαθών …………………………………………. 362
δ) Νέοι τρόποι ζωής ……………………………………………………………………. 365
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ
Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ
Ι. ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ …………………………………………………………. 367
ΙΙ. Η ΕΙΡΗΝΗ: ΚΑΡΠΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ…………… 370
ΙΙΙ. Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ……………………………… 372
α) Η νόμιμη άμυνα ……………………………………………………………….. 375
β) Προστατεύοντας την ειρήνη …………………………………………………. 376
γ) Η υποχρέωση να προστατεύουμε τους αθώους …………………………… 377
δ) Μέτρα εναντίον όποιου απειλεί την ειρήνη …………………………………. 380
ε) Ο αφοπλισμός ………………………………………………………………….. 381
στ) Η καταδίκη της τρομοκρατίας ………………………………………………. 384
IV. Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ
ΤΡΙΤΟΜΕΡΟΣ
ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ
Ι. Η ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
α) Κοινωνική διδασκαλία και πολιτιστική ενσωμάτωση της πίστης …………393
β) Κοινωνική διδασκαλία και κοινωνική ποιμαντική ………………………… 395
γ) Κοινωνική διδασκαλία και διαπαιδαγώγηση ……………………………… 397
δ) Προώθηση του διαλόγου ………………………………………………….. 401
ε) Οι υπεύθυνοι της κοινωνικής ποιμαντικής ………………………………. 402
ΙΙ. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΤΩΝ ΛΑΙΚΩΝ ΠΙΣΤΩΝ
α) Ο λαϊκός πιστός ……………………………………………………………. 404
β) Η πνευματικότητα του λαϊκού πιστού …………………………………… 406
γ) Ενεργώντας με σύνεση ………………………………………………….. 407
δ) Κοινωνική διδασκαλία και συλλογική εμπειρία …………………………. 409
ε) Η υπηρεσία στα διάφορα πλαίσια της κοινωνικής ζωής ……………….. 411
1. Η υπηρεσία στον άνθρωπο ……………………………………………….. 411
2. Η υπηρεσία στον πολιτισμό ……………………………………………….. 413
3. Η υπηρεσία στην οικονομία ……………………………………………….. 419
4. Η υπηρεσία στην πολιτική …………………………………………………. 420
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
α) Η βοήθεια της Εκκλησίας στο σύγχρονο άνθρωπο ……………………… 429
β) Ξεκινώντας ξανά από την πίστη στον Χριστό ……………………………. 430
γ) Μία στέρεη ελπίδα …………………………………………………………… 431
δ) Χτίζοντας τον «πολιτισμό της αγάπης» …………………………………… 433
