ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ 2020
Ποιμαντική Επιστολή
Την Κυριακή 1η Μαρτίου το βράδυ, με τον εσπερινό και την ακολουθία της αφέσεως, αρχίζουμε την Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Είναι μία χρονική περίοδος του λειτουργικού έτους, η οποία διαμέσου της νηστείας της προσευχής και της φιλανθρωπίας, μας οδηγεί στο Άγιο Πάσχα. Εφέτος στην αρχή της περιόδου της Σαρακοστής θέλω να υπογραμμίσω μία όψη της θείας λατρείας, χαρακτηριστική της τέταρτης Κυριακής του Τριωδίου, η οποία ονομάζεται επίσης Κυριακή της Τυρινής, ή Κυριακή του Αδάμ και της Εύας, και μας παρουσιάζει το εξής θέμα. Μελετούμε, θα έλεγα σχεδόν εορτάζουμε με την πίστη μας τον Αδάμ και την Εύα, οι οποίοι ήταν αμαρτωλοί νικημένοι, κλαίοντες, διωγμένοι από τον Παράδεισο. Η Σαρακοστή μας αρχίζει ακριβώς με αυτό το διώξιμο του Αδάμ και της Εύας από τον Παράδεισο, ή μάλλον αρχίζει με το προσκύνημα, μπορούμε να πούμε από την πορεία της επιστροφής τους και όλης της ανθρωπότητας στον Παράδεισο.
Είναι ένα προσκύνημα του οποίου όλη η Σαρακοστή θα είναι μία εικόνα, θα έλεγα μία αληθινή πραγματικότητα, εφόσον όλοι εμείς, στα πρόσωπα του Αδάμ και της Εύας αμαρτήσαμε, αλλά από τον ίδιο τον Χριστό, διαμέσου του Λόγου του, των Ιερών Μυστηρίων, και των αδελφών μας, επιστρέψαμε στον Παράδεισο. Η πόρτα του Παραδείσου η οποία κλείνεται πίσω μας το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής, θα μας ανοιχτεί διάπλατα από τον ίδιο τον Χριστό, τον νέο Αδάμ, ο οποίος μας σώζει και μας αναδημιουργεί κατά τη νύχτα του Πάσχα.
Επιθυμώ να υπογραμμίσω τρεις όψεις, βασισμένες στα λειτουργικά κείμενα του Τριωδίου και όλης της Σαρακοστής. Πρώτα πρώτα τον Σταυρό, ως δένδρο της ζωής, από το οποίο κρέμεται ο Καρπός, ο Χριστός, Αυτός που και πάλι τραβά κοντά Του τον Αδάμ και την Εύα. Έχουμε τον παραλληλισμό μεταξύ του δέντρου της Γένεσης, το οποίο παρέσυρε τον Αδάμ και την Εύα προς αυτό, προς την αμαρτία, και το δέντρο του Σταυρού, το οποίο προσελκύει προς αυτό όλους τους πιστεύοντες, για τη σωτηρία τους.
Ο Σταυρός ως όπλο δυνατό ίσως μας πλήττει. Η συχνότητα με την οποία η θεία λατρεία μιλά για αυτόν ως όπλο αλλά διαμέσου του Σταυρού η αμαρτία και ο θάνατος νικήθηκαν μέσα μας. Ας κάνουμε λοιπόν το σημείο του Σταυρού πάνω στους άλλους και πάνω στον εαυτό μας, γιατί διαμέσου Αυτού ο Χριστός είναι παρών στην ίδια τη ζωή μας. Ο Σταυρός έγινε εθελούσια δεκτός από τον Χριστό η θεία λατρεία θέλει να υπογραμμίσει την ελευθερία με την οποία Εκείνος δέχθηκε τον πόνο και τον θάνατο.
Ως δεύτερο σημείο έχουμε το ωραίο τροπάριο, στο τέλος του όρθρου της Τετάρτης της Τυρινής, το οποίο κατά κάποιο τρόπο συνοψίζει το νόημα της σαρακοστιανής πορείας: «Βρωμάτων νηστεύουσα ψυχή μου, και παθών μη καθαρεύσουσα, μάτην επαγάλλη τη ατροφία…. και τοις κακίστοις δαίμοσι ομοιούσαι, τοις μηδέποτε σιτουμένοις…. Δοκούσα παρεστάναι εσταυρωμένω τω Σωτήρι, μάλλον δε συσταυρούσθαι, τω δια σε σταυρωθέντι….»
Ως τρίτο σπουδαίο σημείο το οποίο βρίσκουμε στα τροπάρια της Κυριακής της Τυρινής είναι αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την προσωποποίηση του Παραδείσου: «Παράδεισε πάντιμε, τὸ ὡραιότατον κάλλος, θεόκτιστον σκήνωμα, εὐφροσύνη ἄληκτε, καὶ ἀπόλαυσις, δόξα τῶν Δικαίων, Προφητῶν τερπνότης, καὶ Ἁγίων οἰκητήριον, ἤχῳ τῶν φύλλων σου, Πλάστην τὸν τῶν ὅλων ἱκέτευε, τὰς πύλας ὑπανοῖξαί μοι, ἃς τῇ παραβάσει ἀπέκλεισα· καὶ ἀξιωθῆναι, τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς μεταλαβεῖν, καὶ τῆς χαρᾶς, ἧς τὸ πρότερον, ἐν σοὶ κατετρύφησα. Ἀλλ’ ὦ Παράδεισε, τρυφῆς ἀπολαύσω, οὐκέτι ὄψομαι οὐκέτι σου τῆς τὸν Κύριον καὶ Θεόν μου καὶ Πλάστην·…. Παράδεισε ἁγιώτατε, ὁ δι’ ἐμὲ πεφυτευμένος, καὶ διὰ τὴν Εὔαν κεκλεισμένος, ἱκέτευε τῷ σὲ ποιήσαντι, κᾀμὲ πλάσαντι, ὅπως τῶν σῶν ἀνθέων πλησθήσωμαι..»
Μπορούμε να μελετούμε όλη τη σειρά των επιθέτων που δίνονται στον Παράδεισο, και τα οποία στη θεία λατρεία δεν είναι παρά εκκλησιολογικά επίθετα: αυτά τα οποία ο Αδάμ λέει στον Παράδεισο, εμείς, μαζί με τον Αδάμ τα λέμε για την Εκκλησία και στην Εκκλησία, γιατί σ’ αυτήν είναι φυτεμένο το δέντρο της Ζωής, δηλαδή ο Σταυρός του Χριστού. Τα τροπάρια ζητούν από τον Παράδεισο να μεσιτεύει για μας. Και τι πράγμα πρέπει να ζητά, για τι πράγμα πρέπει να προσεύχεται ο Παράδεισος, (και λέγοντας παράδεισος εννοούμε εκκλησία), από τον Χριστό; Να ανοίξει τις πόρτες οι οποίες έκλεισαν από την αμαρτία, και να συμμετέχουμε εμείς στο δέντρο της Ζωής δηλαδή στον Σταυρό του Χριστού.
Πολυαγαπημένα μου αδέλφια: η χριστιανική μας πορεία μέσα στη Σαρακοστή αποτελείται από νηστεία, από την προσευχή, από την ελεημοσύνη… και τη βρίσκουμε προπάντων εκφρασμένη συνθετικά σε μία φράση ενός τροπαρίου του εσπερινού: «Διὸ σπουδάσωμεν, πάντες τὸν καιρὸν ὑποδέξασθαι, νηστείας ὑπακούοντες, εὐαγγελικῶν παραδόσεων». Σ’ αυτό έγκειται η σαρακοστιανή μας πορεία, η χριστιανική μας δράση: να υπακούμε σ’ αυτά που τα Ευαγγέλια μας μετέδωσαν….
Βρισκόμαστε στην αρχή της Σαρακοστής, και η θεία λατρεία μας προτείνει τις μορφές του Αδάμ και της Εύας, που διώχθηκαν από τον παράδεισο, του Αδάμ ο οποίος στενάζει, κλαίει παραπονείται εξαιτίας της κλειστής πόρτας πίσω του. Αλλά η ίδια η θεία λατρεία μας παρουσιάζει έναν άλλο Αδάμ, (τον κάθε άνθρωπο), ο οποίος δεν είναι κλειστός στον εαυτό του, αλλά μέσα στην ελπίδα αρχίζει μία πορεία, η οποία θα τον οδηγήσει και πάλι στον Παράδεισο, του οποίου οι πόρτες θα ανοίξουν τη νύχτα του Πάσχα.
Κατά τη σαρακοστιανή μας αυτή πορεία, ακολουθώντας τον Αδάμ που επιστρέφει, στον Παράδεισο ή μάλλον αφήνοντας να οδηγηθούμε από τον Κύριο: «Ο Κύριος πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον κήπο της Εδέμ» (Γεν.2,8) κατά την πορεία μας αυτή η Εκκλησία θα βάζει καθημερινά στα χέρια μας τον πλούτο των ιερών κειμένων, τον άφθονο πλούτο της χάρης του Θεού, διαμέσου του Λόγου του, διαμέσου των ιερών μυστηρίων. Κανένας δεν μπορεί να επιστρέψει στον Θεό μόνο με τις δικές του δυνάμεις: «Κανένας δεν μπορεί να έρθει σε Μένα, αν δεν τον ελκύσει ο Πατέρας ο οποίος με έστειλε…» (Ιω.6,44) Αλλά ο Θεός δεν μας ελκύει στα μέτρα στα οποία ο καθένας μας προσπαθεί και επιθυμεί να τον βρει.
Η Αγία Τεσσαρακοστή είναι καιρός της χάρης, ο οποίος μας δόθηκε δωρεάν από τον Κύριο μέσα στη ζωή της Εκκλησίας, όχι για να παραμείνουμε στάσιμοι σ’ αυτόν τον καιρό, αλλά για να προετοιμαστούμε για την Ένδοξη Ανάσταση του Κυρίου.
Είθε ο Κύριός μας να μας αξιώσει να ζήσουμε αυτόν τον καιρό με εγκράτεια και ελπίδα, οδηγούμενοι από τον Σταυρό Του προς την Ένδοξη Ανάστασή Του.
+ O Καρκαβίας Εμμανουήλ Νιν
Αποστολικός Επίσκοπος Έξαρχος Ελληνορρύθμων Καθολικών Ελλάδος
Quaresima 2020
Lettera Pastorale
La domenica 1° marzo, alla sera, con il vespro ed il rito del perdono, inizieremo la Grande Quaresima. Un periodo dell’anno liturgico che ci porta per mano, attraverso il digiuno, la preghiera e la carità, ci porta alla Santa Pasqua. Quest’anno, all’inizio del periodo della Quaresima, vorrei soffermarmi in un aspetto che la liturgia della quarta domenica del Triodion, chiamata anche domenica dei latticini, oppure domenica di Adamo ed Eva, ci mette in evidenza. Cioè contempliamo, direi quasi celebriamo nella fede, Adamo ed Eva peccatori, sconfitti, piangenti, cacciati dal Paradiso. La nostra Quaresima inizia proprio con questa espulsione di Adamo ed Eva dal paradiso o, piuttosto, inizia con il pellegrinaggio, possiamo dire il cammino di ritorno di Adamo ed Eva, di tutta l’umanità verso il Paradiso, un pellegrinaggio di cui tutta la Quaresima sarà un’immagine, una vera realtà direi poiché tutti noi in Adamo ed Eva abbiamo peccato ma da Cristo stesso, per mezzo della sua Parola, dei Sacramenti e dei fratelli, siamo riportati in Paradiso. La porta del Paradiso che si chiude la sera della domenica dei latticini alle nostre spalle, ci sarà aperta, spalancata da Cristo stesso, nuovo Adamo che ci salva, ci ricrea, la notte di Pasqua.
Tre aspetti vorrei mettere in rilievo a partire dai testi liturgici del Triodion e di tutta la Quaresima. In primo luogo, la croce come albero della Vita, da cui pende il Frutto, Cristo, che attira nuovamente a sé Adamo ed Eva; il parallelo tra l’albero di Genesi che attirò verso di sé, verso il peccato Adamo ed Eva, e l’albero della Croce che attira verso di sé tutti i credenti per la salvezza.
La croce come arma potente; forse ci sorprende come spesso la liturgia parla della croce come arma, ma è in essa e per essa che il peccato e la morte vengono sconfitti in noi. Facciamo il segno della croce sugli altri, su di noi perché è per essa che Cristo è presente nella nostra vita stessa. La croce volontariamente accettata da Cristo, come se la liturgia volesse sottolineare la libertà di Cristo nell’accettazione della sofferenza e della morte.
In secondo luogo, abbiamo il bel tropario alla fine dell’orthros del mercoledì dei latticini che in qualche modo riassume il senso del cammino quaresimale: Digiunando dai cibi, anima mia, senza purificarti dalle passioni, invano ti rallegri per l’astinenza… simile ai perfidi demoni che non si cibano mai. …facendo conto di stare presso il Salvatore crocifisso, o meglio di essere crocifissa insieme a colui che per te è stato crocifisso…
In terzo aspetto importante che troviamo nei tropari della domenica dei latticini è quello che si potrebbe chiamare la personificazione del Paradiso: O paradiso preziosissimo, splendida bellezza, dimora costruita da Dio, gaudio e letizia senza fine, gloria dei giusti, delizia dei profeti e abitazione dei santi, col fruscio delle tue foglie supplica il Creatore dell’universo di aprirmi le porte che ho chiuso con la trasgressione, e di concedermi di aver parte all’albero della vita e alla gioia che un tempo ho goduto in te… O paradiso, mai più godrò le tue delizie, mai più vedrò il Signore, mio Dio e Creatore… O meraviglioso paradiso, tu che per me sei stato piantato e per Eva sei stato chiuso, prega colui che ti ha fatto e che anche me ha plasmato, perché io possa saziarmi dei tuoi fiori.
Possiamo guardare tutta la serie di aggettivi dati al Paradiso, che nella liturgia non sono altro che aggettivi ecclesiologici; quello che Adamo dice al Paradiso, noi, assieme a Adamo lo diciamo della e alla Chiesa, perché in essa è piantato l’albero della Vita, cioè la croce di Cristo. I tropari chiedono al Paradiso di intercedere per noi. E cosa deve chiedere, per ché cosa deve pregare il Paradiso -e dicendo Paradiso diciamo la Chiesa- a Cristo? Di aprire le porte chiuse dal peccato; e di aver parte all’albero della Vita, la croce di Cristo.
Carissimi, il nostro cammino cristiano nella quaresima viene fatto nel digiuno, nella preghiera, nell’elemosina… e soprattutto lo troviamo riassunto in una frase di uno dei tropari del vespro: Cerchiamo dunque tutti di accogliere il tempo del digiuno, ubbidendo a ciò che i vangeli ci hanno trasmesso… In questo consiste il nostro agire quaresimale, il nostro agire cristiano: ubbidendo a ciò che i vangeli ci hanno trasmesso…
Siamo all’inizio della Quaresima, e la liturgia ci ha proposto la figura di Adamo ed Eva cacciati dal Paradiso, di Adamo che geme, che piange, che si lamenta a causa del Paradiso chiuso. La stessa liturgia, però, ci presenta un Adamo -qualsiasi uomo- non chiuso in sé stesso ma che nella speranza comincia un cammino che lo porterà di nuovo al Paradiso, le cui porte saranno aperte la notte di Pasqua.
In questo nostro cammino quaresimale, come Adamo che ritorna al Paradiso -oppure piuttosto lasciandoci portare dal Signore: Il Signore prese l’uomo e lo pose nel giardino di Eden (Gen 2,8), in questo nostro cammino, la Chiesa ci metterà ogni giorno nelle nostre mani la ricchezza dei testi, la ricchezza della grazia di Dio abbondante, per mezzo della sua Parola, per mezzo dei sacramenti. Nessuno non può tornare a Dio con le proprie forze: Nessuno può venire a me se non lo attira il Padre che mi ha mandato… (Gv 6,44). Dio, però, non ci attira se non nella misura in cui ognuno di noi cerchiamo, desideriamo di trovarlo.
La Quaresima è un tempo di grazia datoci gratuitamente dal Signore nella vita della Chiesa, non per soffermarci in esso ma per prepararci alla Santa Risurrezione del Signore. Che il Signore ci faccia il dono di viverlo nella sobrietà e nella speranza, guidati dalla Croce verso la sua Santa Risurrezione.
+P. Emmanuil Nin
Esarca Apostolico
