Η ιστορία της Βασιλικής της Αγίας Σοφίας, η οποία είχε μετατραπεί σε τζαμί, μετά σε μουσείο, και έπειτα πάλι σε τζαμί, διαπερνά τους αιώνες για να μιλήσει στην ανθρωπότητα για την ανάγκη να βρεθεί για όλους ο δρόμος της αγάπης και της ειρήνης.
Την περασμένη Κυριακή, στο τέλος της θεομητορική προσευχής “Angelus”, ο Πάπας Φραγκίσκος είπε ότι νιώθει «πολύ μεγάλη οδύνη» σκεφτόμενος την Αγία Σοφία. Η πρώην Χριστιανική Βασιλική, εγκαινιάστηκε το 537 από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, έπειτα μετατράπηκε σε τζαμί το 1453 με την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς και έγινε τελικά μουσείο το 1934 από τον Ατατούρκ, ενώ τώρα ξαναγίνεται τόπος ισλαμικής λατρείας, όπως αποφασίστηκε από τις Τουρκικές αρχές στις 10 Ιουλίου. Πολλές είναι οι αντιδράσεις σε αυτήν την απόφαση. Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών ζήτησε από τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν να επανεξετάσει το θέμα προκειμένου να προωθήσει την αμοιβαία κατανόηση, τον σεβασμό, τον διάλογο και τη συνεργασία, αποφεύγοντας παλαιές εχθρότητες, αποκλεισμούς και διχασμούς.
Μια μακρά ιστορία
Ο βυζαντινός καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας εξέπληξε και γοήτευσε ήδη από τα πρώτα στάδια της κατασκευής του τον 6ο αιώνα. Ήταν το κύριο κτίριο λατρείας στη βυζαντινή πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη, και παραμένει το πιο αναγνωρίσιμο σύμβολο της σύγχρονης τουρκικής μεγαλούπολης. Η Αγία Σοφία είναι η φυσική τοποθεσία των γεγονότων που διαμόρφωσαν την πορεία της ιστορίας.
Το Υπερβατικό που κατέρχεται για να γίνει απτό
«Η Αγία Σοφία – είχε πει ο Ρουμάνος ποιητής και φιλόσοφος Λουσιάν Μπλάγκα – κρέμεται στο διάστημα, από πάνω προς τα κάτω, δεμένη από τον ουρανό με ένα αόρατο νήμα. Ολόκληρος ο καθεδρικός ναός αντιπροσωπεύει έναν αυτόνομο κόσμο, ο οποίος δεν στηρίζεται σε τίποτα, δεν ανεβαίνει προς τίποτα, αλλά ο οποίος, απλώς, εμφανίζεται, αποκαλύπτεται. Στην πραγματικότητα, η σκέψη, η μάλλον περισσότερο η βιωματική εμπειρία παρά η σκέψη, που περικλείεται σε αυτόν τον τρόπο οικοδόμησης, εμπεριέχει την ιδέα ότι το υπερβατικό κατέρχεται για να γίνει απτό, ότι είναι δυνατή μια αποκάλυψη από πάνω προς τα κάτω, ότι η χάρη διαμορφώνεται από τα ψηλά και γίνεται αισθητή».
Η του Θεού Σοφία
Αυτή η παλαιά Βασιλική αφιερώθηκε στην Σοφία του Θεού. Η έννοια της σοφίας κατέχει θεμελιώδη θέση στην Ιερή Γραφή. Στην μετάφραση των Εβδομήκοντα, την πρώτη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα Ελληνικά, το ουσιαστικό “σοφία” μεταφράζει την εβραϊκή λέξη “ḥoḵma”, που είναι το κεντρικό θέμα των Σοφιολοφικών Βιβλίων. Στην Παλαιά Διαθήκη, η προσωποποίηση της Σοφίας, καθώς και η έννοια της σοφίας κληροδοτήθηκε από την ελληνική φιλοσοφία, ιδίως από τον Πλατωνισμό. Στον Χριστιανισμό, ο Υιός του Θεού, το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ο Λόγος, ταυτίζεται με θεϊκή Σοφία (Α’Κορ 1,24). Η κεντρικότητα του Ιησού εκφράζεται στην Βασιλική της Αγίας Σοφίας στο ψηφιδωτό του Χριστού Παντοκράτορα που βρίσκεται στον τρούλο, το οπτικό κέντρο του κτηρίου.
Το φως της Αναστάσεως
Πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες έχουν επανασχεδιάσει το περίγραμμα και τις λειτουργίες των εξωτερικών και εσωτερικών χώρων του ιερού κτηρίου. Μεταξύ των νέων ανακαλύψεων, είναι ένα κυκλικό βαπτιστήριο, μια βιβλιοθήκη και ένας προθάλαμος, καθώς και διακοσμητικά στοιχεία όπως ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και ανάγλυφα. Μια λεπτομέρεια, ωστόσο, προσθέτει μια βαθιά συμβολική σημασία. Στο εξωτερικό του ναού, βρέθηκαν λευκές μαρμάρινες πλάκες ως δάπεδο, που παραπέμπουν στη οικοδόμηση ενός διαφορετικού κτηρίου από αυτό που έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα. Οι μαρμάρινες πλάκες αντανακλούσαν το φως δίνοντας μια εξαιρετική φωτεινότητα, ορατή ακόμη και από μακριά, σύμφωνα με τον βυζαντινό συμβολισμό που συνδέεται με το φως. Το λευκό χρώμα στον Χριστιανισμό είναι το χρώμα του φωτός, το χρώμα της Αναστάσεως του Χριστού.
Πριν τη σημερινή Αγία Σοφία
Η κατασκευή του πρώτου ναού, γνωστός ως η “Μεγάλη Εκκλησία”, λόγω του μεγέθους, καθώς ήταν μεγαλύτερος από τους άλλους ναούς της πόλης, ξεκίνησε με εντολή του Κωνσταντίνου Α΄, ο οποίος την έθεσε ως καθεδρικό ναό της νέας πρωτεύουσας. Ήταν ακόμη υπό κατασκευή το 337, έτος θανάτου του αυτοκράτορα, ενώ καθαγιάστηκε το έτος 360 από τον Πατριάρχη Αντιοχείας Ευδόξιο, στα χρόνια της βασιλείας του Κωνσταντίνου Β’. Μετά από μια πυρκαγιά ξαναχτίστηκε από τον Θεοδόσιο Β’ και καθαγιάστηκε εκ νέου το έτος 415.
Ο μεγαλύτερος ναός της Χριστιανοσύνης
Ο ναός πυρπολήθηκε μετά την αιματηρή εξέγερση της Στάσης του Νίκα το 532, ξαναχτίστηκε από τον Ιουστινιανό υπό τη διεύθυνση των αρχιτεκτόνων Ανθεμίου από τις Τράλλεις και Ισιδόρου εκ Μιλήτου. Οι πηγές περιγράφουν τη μεγαλοπρέπειά του με θαυμασμό: τις διαστάσεις του, που τον καθιστούσαν τον μεγαλύτερο καθεδρικό ναό του Χριστιανισμού, τις δυνάμεις που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του, με τους δέκα χιλιάδες εργάτες που έφτασαν από κάθε μέρος της αυτοκρατορίας, και για την ποσότητα του μαρμάρου, που μεταφέρθηκαν από τον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο ή από τα λατομεία της Αιγύπτου, του Βοσπόρου, της Θεσσαλίας και της Συρίας. Και τέλος ο τεράστιος θόλος του, σαν να αναρτάται στον αέρα, που φαίνεται τόσο ελαφρύς. Η κατασκευή του καθεδρικού ναού ολοκληρώθηκε το 537 και στη συνέχεια καθαγιάστηκε από τον πατριάρχη Ευτύχιο στις 27 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Φαίνεται ότι ο Ιουστινιανός αναφώνησε σε αυτή την περίσταση το περίφημο: «Νενίκηκά σε, Σολομών!».
Η λεηλασία κατά την Δ’ Σταυροφορία
Οι επόμενοι αιώνες χαρακτηρίζονται από σεισμούς, πυρκαγιές και καταστροφές. Κατά τη διάρκεια της Δ’ Σταυροφορίας, με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204, η Αγία Σοφία βεβηλώθηκε και συλήθηκε, και στη συνέχεια πέρασε στην καθολική λατρεία μέχρι το 1261, όταν η πόλη ανακτήθηκε από τους Βυζαντινούς. Η εκκλησία ήταν σε κακή κατάσταση, και επιδεινώθηκε από έναν σεισμό που οδήγησε στο κλείσιμό της μέχρι το 1354, όταν πραγματοποιήθηκαν νέες αποκαταστάσεις από τον λατίνο αρχιτέκτονα Ιωάννη Περάλτα, κατά τα χρόνια της αυτοκρατορίας του Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγου.
Ο ναός γίνεται μουσουλμανικό τέμενος
Το 1435 η Κωνσταντινούπολη πολιορκήθηκε και κατακτήθηκε από τον Σουλτάνο Μωάμεθ Β’ και η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε ξανά. Πολλοί από αυτούς που είχαν καταφύγει εκεί για να προσευχηθούν, υπέστησαν τη βία και έγιναν σκλάβοι. Η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί με το όνομα Aya Sofya. Αναστηλώθηκε ξανά, και προστέθηκαν οι αρχιτεκτονικές δομές που την προσάσμοσαν στην ισλαμική λατρεία, όπως δύο μιναρέδες. Τον 16ο αιώνα, ο Οθωμανός αρχιτέκτονας Mimar Selim πραγματοποίησε σημαντικές εργασίες ενοποίησης της δομής και πρόσθεσε δύο άλλους μεγάλους μιναρέδες. Μια χρυσή ημισέληνος τοποθετήθηκε στην κορυφή του θόλου. Μετά από άλλες παρεμβάσεις, τόσο εξωτερικές όσο και εσωτερικές, τον 19ο αιώνα, ο Σουλτάνος Abdul Mejid ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Ticino Gaspare Fossati και τον αδερφό του Giuseppe να πραγματοποιήσουν νέα έργα συντήρησης, ειδικά στον κεντρικό θόλο και τους πλαϊνούς. Οι εσωτερικές διακοσμήσεις ξαναφτιάχτηκαν, συμπεριλαμβανομένων οκτώ μεγάλων μενταγιόν με τα ονόματα του Αλλάχ, του Μωάμεθ, των δύο εγγονών του και τεσσάρων χαλιφών.
Η μετατροπή σε μουσείο
Το 1934, ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε μουσείο, ξαναφέρνοντας στο φως τα δάπεδα και τα ψηφιδωτά μετά από αιώνες. Με την πάροδο των ετών, πραγματοποιήθηκε μια σειρά εργασιών αναδιάρθρωσης και αποκατάστασης, επιδοτούμενες από το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων (World Monuments Fund).
Ο Βενέδικτος ΙΣΤ’ στην Κωνσταντινούπολη: Ο Θεός ας μας κάνει να βρούμε την οδό της αγάπης και της ειρήνης
Στις 30 Νοεμβρίου 2006, κατά τη διάρκεια του αποστολικού του ταξιδιού στην Τουρκία, ο Βενέδικτος ΙΣΤ’ επισκέφτηκε την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. Βάζοντας την υπογραφή του στο χρυσό βιβλίο του μουσείου, έγραψε: «Εν τη ποικιλομορφία μας, είμαστε ενώπιον της πίστεως στον έναν Θεό. Είθε ο Θεός να μας φωτίσει και να μας κάνει να βρούμε τον δρόμο της αγάπης και της ειρήνης».
————————-
Πηγή: Vatican News
Μετάφραση: π.Λ/kantam.gr
