Ποια είναι τα μεγάλα ιδανικά αλλά και οι συγκεκριμένοι πρακτικοί τρόποι για όσους θέλουν να χτίσουν έναν πιο δίκαιο και αδελφικό κόσμο στις καθημερινές τους σχέσεις, στην κοινωνία, στην πολιτική, στους θεσμούς; Αυτό είναι το ερώτημα στο οποίο σκοπεύει να απαντήσει η Εγκύκλιος «Αδελφοί όλοι»: ο Πάπας την ορίζει ως μια «κοινωνική Εγκύκλιο» (6) που δανείζεται τον τίτλο της από τις «Νουθεσίες» του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, ο οποίος χρησιμοποίησε αυτές τις λέξεις «για να απευθυνθεί σε όλους τους αδελφούς και τις αδελφές και να τους προτείνει έναν τρόπο ζωής που να έχει τη γεύση του Ευαγγελίου» (1).
Ο Φτωχούλης του Θεού «δεν έκανε διαλεκτικό πόλεμο επιβάλλοντας διδασκαλίες, αλλά κοινοποιούσε την αγάπη του Θεού», γράφει ο Πάπας, και «υπήρξε ένας γόνιμος πατέρας ο οποίος έδωσε ώθηση στο όνειρο μιας αδελφικής κοινωνίας» (2-4). Η Εγκύκλιος στοχεύει στην προαγωγή της οικουμενικής αδελφοσύνης και της κοινωνικής φιλίας. Ξεκινώντας από την κοινή μας συμμετοχή στην ανθρώπινη οικογένεια, από την αναγνώριση πως είμαστε αδέλφια επειδή είμαστε παιδιά ενός μοναδικού Δημιουργού, όλοι επάνω στην ίδια βάρκα και ως εκ τούτου συνειδητοποιώντας ότι σε έναν παγκοσμιοποιημένο και διασυνδεδεμένο κόσμο μπορούμε να σωθούμε μόνο μαζί. Το κίνητρο που έδωσε έμπνευση στον Πάπα και αναφέρεται πολλές φορές μέσα στο κείμενο, είναι το Έγγραφο για την ανθρώπινη αδελφοσύνη, το οποίο υπογράφηκε από τον Πάπα Φραγκίσκο και τον Μεγάλο Ιμάμη του Αλ-Αζχάρ τον Φεβρουάριο του 2019.
Η αδελφοσύνη πρέπει να προωθείται όχι μόνο με λόγια, αλλά με συγκεκριμένες πράξεις. Με γεγονότα που υλοποιούνται χάρη σε μια «καλύτερη πολιτική», η οποία δεν υπόκειται στα οικονομικά συμφέροντα, αλλά στην υπηρεσία του κοινού καλού, και που είναι ικανή να βάλει στο κέντρο την αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου και να διασφαλίσει την εργασία για όλους, ώστε καθένας να μπορεί να αναπτύξει τις δικές του ικανότητες. Μια πολιτική η οποία, μακριά από τον λαϊκισμό, να ξέρει να βρίσκει λύσεις όταν διακυβεύονται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και να στοχεύει στην οριστική εξάλειψη της πείνας και της εμπορίας ανθρώπων. Ταυτόχρονα, ο Πάπας Φραγκίσκος τονίζει ότι ένας πιο δίκαιος κόσμος επιτυγχάνεται με την προώθηση της ειρήνης, η οποία δεν είναι μόνο η απουσία πολέμου, αλλά ένα πραγματικό «χειροτεχνικό» έργο που περιλαμβάνει όλους.
Η αλήθεια, η ειρήνη και η συμφιλίωση πρέπει να είναι «προληπτικές», με στόχο τη δικαιοσύνη μέσω του διαλόγου, στο όνομα της αμοιβαίας ανάπτυξης. Γι’ αυτό και ο Ποντίφικας καταδικάζει τον πόλεμο, που είναι «άρνηση όλων των δικαιωμάτων» και δεν μπορεί πλέον να γίνει κατανοητός, ούτε καν σε μια υποθετικά «σωστή» μορφή, επειδή τώρα πλέον τα πυρηνικά, χημικά και βιολογικά όπλα έχουν τεράστιες επιπτώσεις στους αθώους πολίτες. Είναι επίσης ισχυρή η απόρριψη της θανατικής ποινής, που ορίζεται ως «απαράδεκτη», και κεντρική είναι η έκκληση για συγχώρηση, η οποία συνδέεται με την έννοια της μνήμης και της δικαιοσύνης: συγχώρηση δεν σημαίνει λήθη, γράφει ο Ποντίφικας, ούτε παραίτηση από την υπεράσπιση των δικαιωμάτων για την προστασία της αξιοπρέπειας, που είναι δώρο Θεού. Στο παρασκήνιο της Εγκυκλίου υπάρχει η πανδημία της νόσου Covid-19, η οποία – όπως αποκαλύπτει ο Πάπας Φραγκίσκος – «ξέσπασε απροσδόκητα ακριβώς ενώ έγραφα αυτή την επιστολή». Όμως, η παγκόσμια κατάσταση έκτακτης υγειονομικής ανάγκης έδειξε ότι «κανείς δεν σώζεται μόνος του» και ότι ήρθε η ώρα να «ονειρευτούμε ως μια ανθρωπότητα» στην οποία είμαστε «όλοι αδέλφια» (7-8).
Τα παγκόσμια προβλήματα απαιτούν παγκόσμιες δράσεις, όχι στον «πολιτισμό των τειχών»
Η Εγκύκλιος αρχίζει με μια σύντομη εισαγωγή, είναι χωρισμένη σε οκτώ κεφάλαια και, όπως εξηγεί ο ίδιος ο Πάπας, περιλαμβάνει πολλές από τις σκέψεις του για την αδελφοσύνη και την κοινωνική φιλία, που πλαισιώνονται από πολλά έγγραφα και επιστολές οι οποίες εστάλησαν στον Άγιο Πατέρα από «πολλά άτομα και ομάδες από όλο τον κόσμο» (5). Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Οι σκιές ενός κλειστού κόσμου», το έγγραφο εστιάζει στις πολλές παραμορφώσεις της σύγχρονης εποχής: στη χειραγώγηση και την παραμόρφωση εννοιών όπως η δημοκρατία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη· την απώλεια της έννοιας της κοινωνίας και της ιστορίας· τον εγωισμό και την αδιαφορία για το κοινό καλό· την επικράτηση μιας λογικής της αγοράς με βάση το κέρδος και την κουλτούρα των αποβλήτων· την ανεργία, τον ρατσισμό, τη φτώχεια· την ανισότητα των δικαιωμάτων και τις παρεκκλίσεις αυτών, όπως η δουλεία, η εμπορία ανθρώπων, οι γυναίκες που υποδουλώθηκαν και έπειτα εξαναγκάστηκαν να κάνουν έκτρωση, το εμπόριο οργάνων (10-24). Πρόκειται για παγκόσμια προβλήματα που απαιτούν παγκόσμιες ενέργειες, τόνισε ο Πάπας, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου ενάντια σε έναν «πολιτισμό των τειχών» ο οποίος ευνοεί τον πολλαπλασιασμό διαφόρων ειδών μαφίας, που τροφοδοτούνται από τον φόβο και τη μοναξιά (27-28). Επιπλέον, σήμερα υπάρχει μια αλλοίωση της ηθικής (29), στην οποία με έναν συγκεκριμένο τρόπο συμβάλλουν και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που αποδομούν τον σεβασμό για τον άλλον και εξαλείφουν κάθε σεμνότητα, δημιουργώντας απομονωμένους και αυτοαναφερόμενους εικονικούς κύκλους, στους οποίους η ελευθερία είναι μια ψευδαίσθηση και ο διάλογος δεν είναι εποικοδομητικός (42-50).
Η αγάπη χτίζει γέφυρες: το παράδειγμα του Καλού Σαμαρείτη
Ωστόσο, στις τόσες πολλές σκιές, η Εγκύκλιος απαντά με ένα λαμπρό παράδειγμα, έναν προάγγελο ελπίδας: το παράδειγμα του Καλού Σαμαρείτη. Το δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «Ένας ξένος στον δρόμο» είναι αφιερωμένο σε αυτή τη μορφή, και ο Πάπας τονίζει ότι, σε μια άρρωστη κοινωνία που γυρίζει την πλάτη της στον πόνο και είναι «αναλφάβητη» στη φροντίδα των αδύναμων και των ευάλωτων (64-65), όλοι καλούμαστε – όπως ο καλός Σαμαρείτης – να πλησιάζουμε ο ένας στον άλλον (81), ξεπερνώντας τις προκαταλήψεις, τα προσωπικά συμφέροντα, τα ιστορικά ή πολιτισμικά εμπόδια. Πράγματι, όλοι είμαστε συνυπεύθυνοι στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας που ξέρει να συμπεριλαμβάνει, να ενσωματώνει και να ανακουφίζει εκείνους που έχουν πέσει ή υποφέρουν (77). Η αγάπη χτίζει γέφυρες και «εμείς φτιαχτήκαμε για την αγάπη» (88), προσθέτει ο Πάπας, προτρέποντας τους Χριστιανούς να αναγνωρίσουν τον Χριστό στο πρόσωπο όλων των αποκλεισμένων (85). Η αρχή της ικανότητας να αγαπούμε σύμφωνα με μια «καθολική διάσταση» (83), επαναλαμβάνεται και στο τρίτο κεφάλαιο με τίτλο «Σκέψη και δημιουργία ενός ανοιχτού κόσμου»: σε αυτό το κεφάλαιο, ο Πάπας Φραγκίσκος μας προτρέπει «να εξέλθουμε από τον εαυτό μας» για να βρούμε στους άλλους «μια ανάπτυξη της δικής μας ύπαρξης» (88), ανοίγοντας τον εαυτό μας στον πλησίον μας, σύμφωνα με τον δυναμισμό της φιλανθρωπίας που μας κάνει να τείνουμε προς την «καθολική κοινωνία» (95). Κατά βάθος – υπενθυμίζει η Εγκύκλιος – το πνευματικό ανάστημα της ανθρώπινης ζωής ορίζεται από την αγάπη, η οποία «είναι πάντοτε στην πρώτη θέση» και μας οδηγεί να αναζητούμε το καλύτερο για τη ζωή του άλλου, μακριά από κάθε εγωισμό (92-93).
Τα δικαιώματα δεν έχουν σύνορα, χρειάζεται μια ηθική των διεθνών σχέσεων
Μια αδελφική κοινωνία, επομένως, θα είναι μια κοινωνία που προωθεί την εκπαίδευση στον διάλογο, προκειμένου να νικήσει τον «ιό του ριζοσπαστικού ατομικισμού» (105) και να επιτρέψει σε όλους να δώσουν το καλύτερο δυνατό. Ξεκινώντας από την προστασία της οικογένειας και τον σεβασμό για την «πρωταρχική και βασική εκπαιδευτική αποστολή της» (114). Δύο, ιδιαιτέρως, είναι τα «εργαλεία» για την υλοποίηση αυτού του τύπου κοινωνίας: η καλοσύνη, δηλαδή η συγκεκριμένη θέληση να θέλουμε το καλό του άλλου (112), και η αλληλεγγύη που λαμβάνει μέριμνα για τις αδυναμίες και εκφράζεται στην εξυπηρέτηση των ανθρώπων και όχι σε ιδεολογίες, στην καταπολέμηση της φτώχειας και της ανισότητας (115). Το δικαίωμα να ζει κανείς με αξιοπρέπεια δεν μπορούμε να το αρνηθούμε σε κανέναν, συνεχίζει ο Πάπας, και δεδομένου ότι τα δικαιώματα είναι χωρίς σύνορα, κανείς δεν μπορεί να παραμείνει αποκλεισμένος, ανεξάρτητα από το πού γεννήθηκε (121). Σε αυτήν την προοπτική, ο Ποντίφικας μας καλεί να σκεφτούμε «μια ηθική των διεθνών σχέσεων» (126), επειδή κάθε χώρα ανήκει και στον αλλοδαπό, και τα αγαθά του τόπου δεν μπορούμε να τα αρνηθούμε σε όποιον έχει ανάγκη και προέρχονται από άλλο μέρος. Το φυσικό δικαίωμα στην ιδιωτική ιδιοκτησία θα είναι, επομένως, δευτερεύον ως προς την αρχή του καθολικού προορισμού των αγαθών της πλάσης (120). Η Εγκύκλιος δίνει επίσης ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα του εξωτερικού χρέους: αρχής δεδομένης ότι αυτό πρέπει να εξοφληθεί, ο Πάπας ελπίζει ωστόσο αυτό να μην θέτει σε κίνδυνο την ανάπτυξη και την επιβίωση των φτωχότερων χωρών (126).
Μετανάστες: παγκόσμια διαχείριση του μεταναστευτικού για μακροπρόθεσμα έργα
Στο θέμα της μετανάστευσης είναι εν μέρει αφιερωμένο το δεύτερο και ολόκληρο το τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο, «Μια καρδιά ανοιχτή σε ολόκληρο τον κόσμο»: με τις «πληγωμένες ζωές τους» (37), ξεφεύγοντας από πολέμους, διωγμούς, φυσικές καταστροφές, ξεριζωμένοι από τις κοινότητες καταγωγής τους, έχοντας αντιμετωπίσει τους αδίστακτους διακινητές, οι μετανάστες πρέπει να γίνονται δεκτοί, να προστατεύονται, να προωθούνται και να ενσωματώνονται. Πρέπει να αποφεύγονται οι περιττές μεταναστεύσεις, λέει ο Ποντίφικας, δημιουργώντας στις χώρες προέλευσης συγκεκριμένες δυνατότητες βίωσης μιας αξιοπρεπούς ζωής. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να γίνει σεβαστό το δικαίωμα αναζήτησης καλύτερης ζωής αλλού. Στις χώρες άφιξης, η σωστή ισορροπία θα είναι μεταξύ της προστασίας των δικαιωμάτων των πολιτών και της εγγύησης υποδοχής και βοήθειας για τους μετανάστες (38-40). Συγκεκριμένα, ο Πάπας υποδεικνύει κάποιες «απαραίτητες απαντήσεις» προπάντων για όσους διαφεύγουν από «σοβαρές ανθρωπιστικές κρίσεις»: αύξηση και απλούστευση της χορήγησης θεωρήσεων (βίζα)· ανοιχτοί ανθρωπιστικοί διάδρομοι· εξασφάλιση στέγασης, ασφάλειας και βασικών υπηρεσιών· προσφορά ευκαιριών εργασίας και κατάρτισης· ενθάρρυνση της οικογενειακής επανένωσης· προστασία των ανηλίκων· εγγύηση της θρησκευτικής ελευθερίας και προώθηση της κοινωνικής ένταξης. Ο Πάπας καλεί επίσης την κοινωνία να καθιερώσει την έννοια της «πλήρους ισοπολιτείας», αποκηρύσσοντας τη διαχωριστική χρήση του όρου «μειονότητες» (129-131). Αυτό που χρειάζεται πρωτίστως – διαβάζουμε στο έγγραφο – είναι μια παγκόσμια διαχείριση του μεταναστευτικού, μια διεθνής συνεργασία για τη μετανάστευση που να δίνει ώθηση σε μακροπρόθεσμα έργα, πηγαίνοντας πέρα από τις μεμονωμένες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης (132), στο όνομα μιας αλληλέγγυας ανάπτυξης όλων των λαών, η οποία να βασίζεται στην αρχή της δωρεάν προσφοράς. Με αυτόν τον τρόπο, οι χώρες θα μπορούν να θεωρούνται και να είναι «μία και μοναδική ανθρώπινη οικογένεια» (139-141). Ο “άλλος” που είναι διαφορετικός από εμάς, είναι ένα δώρο και ένας εμπλουτισμός για όλους, γράφει ο Πάπας Φραγκίσκος, επειδή οι διαφορές αντιπροσωπεύουν μια δυνατότητα ανάπτυξης (133-135). Ένας υγιής πολιτισμός είναι ένας φιλόξενος πολιτισμός που ξέρει να ανοίγει στους άλλους, χωρίς να απεμπολεί τον εαυτό του, προσφέροντάς τους κάτι αυθεντικό. Όπως σε ένα πολυέδρο – μια εικόνα που είναι αγαπητή στον Ποντίφικα – το σύνολο είναι κάτι περισσότερο από τα μεμονωμένα μέρη, αλλά καθένα από αυτά έχει την αξία του και τη συμβολή του (145-146).
Η πολιτική, μια από τις πιο πολύτιμες μορφές φιλανθρωπίας
Το θέμα του πέμπτου κεφαλαίου είναι «Η καλύτερη πολιτική», αυτή που αποτελεί μια από τις πιο πολύτιμες μορφές φιλανθρωπίας, διότι τοποθετείται στην υπηρεσία του κοινού αγαθού (180) και γνωρίζει πόσο σημαντικός είναι ο λαός, που γίνεται κατανοητός ως ανοιχτή κατηγορία, πρόθυμος στον διάλογο (160). Αυτή, κατά κάποιο τρόπο, είναι η «φιλολαϊκότητα» που υποδεικνύει ο Πάπας Φραγκίσκος, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τον «λαϊκισμό» που αγνοεί τη νομιμότητα της έννοιας του «λαού», προσελκύοντας τη συναίνεση για να τον εργαλειοποιήσει προς ίδιον όφελος και υποκινώντας τον εγωισμό για να αυξήσει τη δημοτικότητά του (159 ). Αλλά η καλύτερη πολιτική είναι επίσης εκείνη που προστατεύει την εργασία, η οποία αποτελεί μια «απαραίτητη διάσταση της κοινωνικής ζωής», και επιδιώκει να διασφαλίσει ότι όλοι έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις ικανότητές τους (162). Η καλύτερη βοήθεια για έναν φτωχό, εξηγεί ο Ποντίφικας, δεν είναι μόνο τα χρήματα, τα οποία είναι μια προσωρινή θεραπεία, αλλά και να του δοθεί μια αξιοπρεπής ζωή μέσω της εργασίας. Η αληθινή στρατηγική για την καταπολέμηση της φτώχειας δεν στοχεύει απλά να περιορίσει ή να καταστήσει ακίνδυνους τους φτωχούς, αλλά να τους προωθήσει στο πλαίσιο της αλληλεγγύης και της επικουρικότητας (187). Επιπλέον, το καθήκον της πολιτικής είναι να βρει μια λύση σε ό,τι διακυβεύει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός, η εμπορία οργάνων, ιστών, όπλων και ναρκωτικών, η σεξουαλική εκμετάλλευση και σκλαβιά, η τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα. Ισχυρή είναι έκκληση του Πάπα να εξαλειφθεί οριστικά η εμπορία ανθρώπων, που είναι «ντροπή για την ανθρωπότητα», όπως και η πείνα, καθότι αυτή είναι «εγκληματική», επειδή η τροφή είναι «αναφαίρετο δικαίωμα» (188-189).
Η αγορά από μόνη της δεν λύνει τα πάντα. Απαιτείται μεταρρύθμιση του ΟΗΕ
Η πολιτική που απαιτείται, συνεχίζει ο Πάπας Φραγκίσκος, είναι αυτή που λέει “όχι” στη διαφθορά, την αναποτελεσματικότητα, την κατάχρηση εξουσίας, την έλλειψη σεβασμού του νόμου (177). Πρόκειται για μια πολιτική που επικεντρώνεται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και δεν υπόκειται σε χρηματοδότηση, επειδή «η αγορά από μόνη της δεν επιλύει τα πάντα»: οι «σφαγές» που προκλήθηκαν από την οικονομική κερδοσκοπία, το έχουν αποδείξει αυτό (168). Ως εκ τούτου, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία τα λαϊκά κινήματα: ως αληθινοί «κοινωνικοί ποιητές» και «χείμαρροι ηθικής ενέργειας», τα λαϊκά κινήματα πρέπει να λαμβάνουν μέρος στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική συμμετοχή, αλλά να υπόκεινται σε μεγαλύτερο συντονισμό. Με αυτόν τον τρόπο – αναφέρει ο Πάπας – θα είναι δυνατή η μετάβαση από μια πολιτική “προς” τους φτωχούς, σε μια πολιτική “με” τους φτωχούς και “των” φτωχών (169). Μια άλλη ευχή και ελπίδα που είναι παρούσα στην Εγκύκλιο, αφορά τη μεταρρύθμιση του ΟΗΕ: μπροστά στην ηγεμονία της οικονομικής διάστασης που ακυρώνει την εξουσία του μεμονωμένου κράτους, πράγματι, το καθήκον των Ηνωμένων Εθνών θα είναι να δώσει ουσία στην έννοια της «οικογένειας των εθνών» μέσω της εργασίας για το κοινό καλό, την εξάλειψη της αδιαφορίας και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Καταφεύγοντας ακούραστα «στη διαπραγμάτευση, τις καλές υπηρεσίες και τη διαιτησία» – αναφέρει το παπικό έγγραφο – τα Ηνωμένα Έθνη πρέπει να προωθήσουν την ισχύ του δικαίου έναντι του δικαιώματος της ισχύος, ευνοώντας πολυμερείς συμφωνίες που να προστατεύουν καλύτερα ακόμη και τα πιο αδύναμα κράτη (173-175 ).
Το θαύμα της ευγένειας
Από το έκτο κεφάλαιο, «Διάλογος και κοινωνική φιλία», η έννοια της ζωής εμφανίζεται επίσης ως «τέχνη της συνάντησης» με όλους, ακόμη και με τις περιφέρειες του κόσμου και με τους ιθαγενείς λαούς, διότι «από όλους μπορούμε να μάθουμε κάτι και κανείς δεν είναι άχρηστος» (215). Ο αληθινός διάλογος, πράγματι, είναι αυτός που μας επιτρέπει να σεβόμαστε την άποψη του άλλου, τα νόμιμα συμφέροντά του και, πάνω από όλα, την αλήθεια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ο σχετικισμός δεν είναι λύση – διαβάζουμε στην Εγκύκλιο – διότι χωρίς καθολικές αρχές και ηθικούς κανόνες που απαγορεύουν το εγγενές κακό, οι νόμοι γίνονται μόνο αυθαίρετες επιβολές (206). Σε αυτήν την προοπτική, ένας ιδιαίτερος ρόλος ανήκει στα μέσα μαζικής ενημέρωσης τα οποία, χωρίς να εκμεταλλεύονται τις ανθρώπινες αδυναμίες ή να βγάζουν έξω το χειρότερο από εμάς, πρέπει να προσανατολιστούν στη γενναιόδωρη συνάντηση και την εγγύτητα με τους έσχατους, προωθώντας την ωραιότητα και το νόημα της ανθρώπινης οικογένειας (205). Είναι επίσης ιδιαίτερη η αναφορά του Πάπα στο «θαύμα της ευγένειας», μια στάση που πρέπει να ανακτηθεί επειδή είναι «ένα άστρο στο σκοτάδι» και μια «απελευθέρωση από τη ωμότητα και το άγχος» που επικρατούν στη σύγχρονη εποχή. Ένας ευγενικός άνθρωπος, γράφει ο Πάπας Φραγκίσκος, δημιουργεί μια υγιή συνύπαρξη και ανοίγει τους δρόμους εκεί όπου η εξόργιση καταστρέφει τις γέφυρες (222-224).
Το «χειροτέχνημα» της ειρήνης και η σημασία της συγχώρησης
Το έβδομο κεφάλαιο, «Δρόμοι μιας νέας συνάντησης», μιλά για την αξία και την προώθηση της ειρήνης, όπου ο Πάπας τονίζει ότι η ειρήνη συνδέεται με την αλήθεια, τη δικαιοσύνη και το έλεος. Μακριά από την επιθυμία για εκδίκηση, είναι «προληπτική» και στοχεύει στη δημιουργία μιας κοινωνίας που βασίζεται στην εξυπηρέτηση των άλλων και στην επιδίωξη της συμφιλίωσης και της αμοιβαίας ανάπτυξης (227-229). Μέσα σε μια κοινωνία, ο καθένας πρέπει να αισθάνεται «στο σπίτι του» – γράφει ο Πάπας – . Για αυτόν τον λόγο, η ειρήνη είναι μια «τέχνη» που περιλαμβάνει και αφορά όλους, και στην οποία ο καθένας πρέπει να επιτελέσει το δικό του έργο. Το καθήκον της ειρήνης δεν επαναπαύεται και δεν έχει ημερομηνία λήξης, συνεχίζει τον Ποντίφικας, και ως εκ τούτου είναι απαραίτητο να τοποθετηθεί το ανθρώπινο πρόσωπο στο κέντρο κάθε δράσης, καθώς και η αξιοπρέπειά του και το κοινό καλό (230-232). Συνδεδεμένη με την ειρήνη είναι η συγχώρηση: πρέπει να αγαπάμε όλους, χωρίς εξαίρεση – διαβάζουμε στην Εγκύκλιο – αλλά το να αγαπάμε έναν καταπιεστή σημαίνει να τον βοηθάμε να αλλάξει και να μην του επιτρέπουμε να συνεχίσει να καταπιέζει τον πλησίον του. Πράγματι, όποιος υφίσταται αδικία πρέπει να υπερασπιστεί σθεναρά τα δικαιώματά του για να προστατεύσει την αξιοπρέπεια του, που είναι ένα δώρο του Θεού (241-242). Συγχώρηση δεν σημαίνει ατιμωρησία, αλλά δικαιοσύνη και μνήμη, διότι η συγχώρηση δεν σημαίνει λήθη, αλλά απόρριψη της καταστροφικής δύναμης του κακού και της επιθυμίας για εκδίκηση. Ποτέ δεν πρέπει να ξεχάσουμε «φρικτά γεγονότα» όπως το Ολοκαύτωμα, τους ατομικούς βομβαρδισμούς στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, τις διώξεις και τις εθνοτικές σφαγές – προτρέπει ο Πάπας –. Αυτά τα γεγονότα πρέπει πάντα να τα θυμόμαστε, συνεχώς, για να μην αναισθητοποιηθούμε, και για να κρατήσουμε ζωντανή τη φλόγα της συλλογικής συνείδησης. Είναι εξίσου σημαντικό να θυμόμαστε το καλό, εκείνων που έχουν επιλέξει τη συγχώρηση και την αδελφοσύνη (246-252).
Όχι άλλο πόλεμο, αποτυχία της ανθρωπότητας!
Ένα μέρος του έβδομου κεφαλαίου επικεντρώνεται στον πόλεμο: αυτός δεν είναι ένα «φάντασμα του παρελθόντος» – υπογραμμίζει ο Πάπας – αλλά «μια διαρκής απειλή» και αντιπροσωπεύει την «άρνηση όλων των δικαιωμάτων», «την αποτυχία της πολιτικής και της ανθρωπότητας», «τη ντροπιαστική παράδοση στις δυνάμεις του κακού» και στην «άβυσσό» τους. Επιπλέον, λόγω των πυρηνικών, χημικών και βιολογικών όπλων που πλήττουν πολλούς αθώους πολίτες, σήμερα δεν μπορούμε πλέον να σκεφτόμαστε, όπως στο παρελθόν, έναν πιθανόν «δίκαιο πόλεμο», αλλά πρέπει να επαναβεβαιώσουμε έντονα: «Όχι άλλο πόλεμο!» Και λαμβάνοντας υπόψη ότι βιώνουμε «έναν κατακερματισμένο τρίτο παγκόσμιο πόλεμο», επειδή όλες οι συγκρούσεις είναι αλληλένδετες, η ολική εξάλειψη των πυρηνικών όπλων είναι «ηθική και ανθρωπιστική επιταγή». Αντιθέτως – προτείνει ο Πάπας – με τα χρήματα που επενδύονται στους εξοπλισμούς, ας δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο Ταμείο για την εξάλειψη της πείνας (255-262).
Η θανατική ποινή είναι απαράδεκτη, η κατάργησή της σε όλο τον κόσμο
Εξίσου σαφής είναι η θέση που εκφράζει ο Πάπας Φραγκίσκος όσον αφορά τη θανατική ποινή: είναι απαράδεκτη και πρέπει να καταργηθεί σε όλο τον κόσμο. «Ο δολοφόνος δεν χάνει την προσωπική του αξιοπρέπεια – γράφει ο Πάπας – ο Θεός είναι εγγυητής του». Ως εκ τούτου, δύο είναι οι προτροπές: να μην βλέπουμε την τιμωρία ως εκδίκηση, αλλά ως μέρος μιας διαδικασίας θεραπείας και κοινωνικής επανένταξης, και να βελτιώσουμε τις συνθήκες των φυλακών, με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια των κρατουμένων, θεωρώντας επίσης ότι η ισόβια κάθειρξη «είναι μια κρυφή θανατική ποινή» (263-269). Επιβεβαιώνεται η ανάγκη σεβασμού της «ιερότητας της ζωής» (283), εκεί όπου σήμερα «ορισμένα μέλη της ανθρωπότητας φαίνονται άξια θυσίας», όπως τα αγέννητα βρέφη, οι φτωχοί, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι ηλικιωμένοι (18).
Η εγγύηση της θρησκευτικής ελευθερίας, θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα
Στο όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Οι θρησκείες στην υπηρεσία της αδελφοσύνης του κόσμου», ο Ποντίφικας επαναλαμβάνει ότι η βία δεν έχει καμμία βάση στις θρησκευτικές πεποιθήσεις, αλλά στις παραμορφώσεις αυτών. Επομένως, οι «αποτρόπαιες» πράξεις, όπως οι τρομοκρατικές, δεν οφείλονται στη θρησκεία, αλλά σε λανθασμένες ερμηνείες των θρησκευτικών κειμένων, καθώς και σε πολιτικές πείνας, φτώχειας, αδικίας, καταπίεσης. Η τρομοκρατία δεν πρέπει να υποστηρίζεται ούτε με χρήματα, ούτε με όπλα, ούτε με κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης, διότι αποτελεί διεθνές έγκλημα κατά της παγκόσμιας ασφάλειας και ειρήνης και ως εκ τούτου πρέπει να καταδικάζεται (282-283). Ταυτόχρονα, ο Πάπας τονίζει ότι είναι δυνατός ένας δρόμος ειρήνης μεταξύ των θρησκειών και ότι, ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί η θρησκευτική ελευθερία, ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα για όλους τους πιστούς (279). Η Εγκύκλιος αναφέρεται και στον ρόλο της Εκκλησίας: αυτή δεν υποβιβάζει την αποστολή της στον ιδιωτικό τομέα – επισημαίνει ο Πάπας – δεν βρίσκεται στο περιθώριο της κοινωνίας και, παρότι δεν ασχολείται με την πολιτική, δεν αποκηρύσσει την πολιτική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Η προσοχή στο κοινό καλό και η ανησυχία για την ολοκληρωμένη ανθρώπινη ανάπτυξη, πράγματι, αφορούν την ανθρωπότητα, και ό,τι είναι ανθρώπινο αφορά την Εκκλησία, σύμφωνα με τις ευαγγελικές αρχές (276-278). Τέλος, αναφερόμενος στους θρησκευτικούς ηγέτες και στον ρόλο τους ως «αυθεντικοί μεσολαβητές» που αναλώνονται για την οικοδόμηση της ειρήνης, ο Πάπας Φραγκίσκος κάνει μνεία στο «Έγγραφο για την ανθρώπινη αδελφοσύνη για την παγκόσμια ειρήνη και συνύπαρξη», που υπέγραψε ο ίδιος στις 4 Φεβρουαρίου 2019 στο Αμπού Ντάμπι, μαζί με τον Μεγάλο Ιμάμη του Αλ-Αζχάρ, Αχμάντ Αλ-Ταγίπ: από αυτό το ορόσημο του διαθρησκειακού διαλόγου, ο Ποντίφικας επαναλαμβάνει την έκκληση, στο όνομα της ανθρώπινης αδελφοσύνης, να υιοθετηθεί ο διάλογος ως δρόμος, η από κοινού συνεργασία ως συμπεριφορά, και η αμοιβαία γνωριμία ως μέθοδος και κριτήριο (285).
Ο μακάριος Κάρολος ντε Φουκώ, «ο παγκόσμιος αδελφός»
Η Εγκύκλιος ολοκληρώνεται με την αναφορά στους Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Ντέσμοντ Τούτου, Μαχάτμα Γκάντι και, προπάντων, στον μακάριο Κάρολο ντε Φουκώ, που είναι πρότυπο για όλους, για το τι σημαίνει να ταυτίζεσαι με τους τελευταίους των ανθρώπων για να γίνεις ο «παγκόσμιος αδελφός» (286-287) . Στις τελευταίες γραμμές του εγγράφου υπάρχουν δύο προσευχές: η μία «στον Δημιουργό» και η άλλη μια «οικουμενική χριστιανική», έτσι ώστε «ένα αδελφικό πνεύμα» να σκηνώσει στην καρδιά των ανθρώπων.
————————-
Πηγή: Vatican News
Μετάφραση: π.Λ/kantam.gr
You might be interested in …
Μήνυμα του πάπα Φραγκίσκου για τον εορτασμό της 51ης Παγκόσμιας Ημέρας Ειρήνης (1η Ιανουαρίου 2018)
ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΗΣ 51ΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΗΜΕΡΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ (1η Ιανουαρίου 2018) Μετανάστες και πρόσφυγες, άνδρες και γυναίκες σε αναζήτηση της ειρήνης
Ο Πάπας θα πλύνει τα πόδια 12 νέων στην Ακολουθία του Νιπτήρα τη Μεγάλη Πέμπτη
Ο πάπας Φραγκίσκος επέλεξε για άλλη μια φορά ένα σωφρονιστικό ίδρυμα για να τελέσει τη Λειτουργία του Μυστικού Δείπνου του Κυρίου και την Ακολουθία του νιπτήρα. Την Πέμπτη 6 Απριλίου θα μεταβεί στη φυλακή ανηλίκων […]
Βασίλισσα του Ουρανού [22.05.22]
ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ Πλατεία Αγίου ΠέτρουΚυριακή, 22 Μαΐου 2022 Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα! Στο Ευαγγέλιο της σημερινής Θείας Λειτουργίας, ο Ιησούς, αποχαιρετώντας τους μαθητές του κατά τον Μυστικό Δείπνο, λέει, σχεδόν σαν […]