Οκτώ χρόνια μετά την εκλογή του, ο πάπας Φραγκίσκος έγραψε μία νέα εγκύκλιο (3 Οκτωβρίου 2020) («ΑΔΕΛΦΟΙ ΟΛΟΙ») η οποία, σε σημαντικό ποσοστό, αποτελεί τη σύνδεση ενός μεγάλου μέρους του διδακτικού του έργου. Αυτή η εγκύκλιος προκάλεσε μεγάλη εντύπωση και πέρα του χριστιανικού κόσμου. Πράγματι, πρόκειται για μια σύνθεση ολόκληρης, σχεδόν, της ήδη αρκετά αναπτυγμένης κοινωνικής διδασκαλίας της Καθολικής Εκκλησίας, υπό το πρίσμα ενός κεντρικότατου σημείου του Ευαγγελίου: της αδελφοσύνης. Ο τίτλος «Αδελφοί όλοι» έχει αντληθεί από τις «Παραινέσεις» του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης: «Fratelli tutti» (Ελληνική μετάφραση, Έκδοση Γραφείου Καλού Τύπου, Αθήνα 2022, σελίδες 181).
Στο παρόν κείμενο θα αναφερθούμε κυρίως σε μερικά προβλήματα που θύονται από μια κάποια εσφαλμένη πολιτική.
Αυτά που γράφει ο πάπας Φραγκίσκος μπορεί να φανούν παράξενα στον Έλληνα αναγνώστη και να αναρωτηθεί: πως ο Πάπας από το θρησκευτικό περνά και στον πολιτικό λόγο; Την απάντηση την δίνει ο ίδιος: «Παρόλο που η Εκκλησία σέβεται την αυτονομία της πολιτικής, δεν υποβιβάζει την αποστολή της στην ιδιωτική σφαίρα… Η Εκκλησία έχει έναν δημόσιο ρόλο ο οποίος δεν περιορίζεται στις δραστηριότητες βοήθειας ή εκπαίδευσης, αλλά εργάζεται για την πρόοδο του ανθρώπου και της καθολικής αδελφοσύνης» (αρ. 276) σε όλα τα ανθρώπινα επίπεδα. Ό,τι αφορά τον άνθρωπο ενδιαφέρει την Εκκλησία έγραφε ήδη ο πάπας Παύλος ο 6ος..
Για τον πάπα Φραγκίσκο η μόνη πραγματική εναλλακτική λύση για τα σημερινά προβλήματα της βίας, του μίσους και του ρατσισμού είναι η αδελφοσύνη. Όσον αφορά σε εμάς τους χριστιανούς, πρέπει να ξαναβρούμε αυτή την ισχυρή ευαγγελική λέξη, η οποία υιοθετήθηκε στο σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε από τη μετά-επαναστατική τάξη, μέχρι του σημείου της διαγραφής της από το πολιτικό-οικονομικό λεξικό, και της αντικατάστασής της από τον ασθενέστερο όρο της «αλληλεγγύης».
Το «Αδελφοί όλοι» ανοίγει με την έκκληση για μια ανοιχτή αδελφότητα, η οποία επιτρέπει σε κάθε άτομο να αναγνωριστεί, να εκτιμηθεί και να αγαπηθεί πέρα από τη φυσική εγγύτητα, πέρα από το μέρος του σύμπαντος όπου γεννήθηκε ή όπου ζει.
Η πίστη στον Κύριο είναι πάντα ανάλογη με την αγάπη για τους αδελφούς και τις αδελφές. Και αυτή η αναλογία είναι ένα θεμελιώδες κριτήριο αυτής της εγκυκλίου: δεν μπορεί κανείς να λέει ότι αγαπάει τον Θεό αν δεν αγαπάει τον αδελφό του. «Διότι όποιος δεν αγαπάει τον αδελφό του, τον οποίο βλέπει, δεν μπορεί να αγαπήσει τον Θεό, τον οποίο δεν βλέπει» (Α’ Ιωάννης 4:20).
Από τις πρώτες κιόλας γραμμές, τονίζεται πώς ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης επέκτεινε την αδελφοσύνη όχι μόνο στους ανθρώπους – και ιδιαίτερα στους εγκαταλελειμμένους, στους ασθενείς, στους απόκληρους, στους τελευταίους – ξεπερνώντας τις αποστάσεις καταγωγής, εθνικότητας, χρώματος ή θρησκείας – αλλά και στον αδελφό Ήλιο, στην αδελφή Σελήνη, στη θάλασσα και στον άνεμο … (πρβλ. αρ. 1-3).
Στο σύγχρονο κόσμο, όμως, υπάρχουν πρόσθετες δυσκολίες για να ζήσουμε την αδελφοσύνη.
Ο Πάπας παρατηρεί τον κόσμο και έχει τη γενική εντύπωση ότι αναπτύσσεται ένα πραγματικό σχίσμα μεταξύ του ατόμου και της ανθρώπινης κοινότητας (βλ. αρ. 30). Ένας κόσμος που δεν έχει μάθει τίποτα από τις τραγωδίες του 20ού αιώνα, χωρίς αίσθηση της ιστορίας (βλ. σημ. 13). Και μάλλον φαίνεται να υπάρχει οπισθοδρόμηση: συγκρούσεις, εθνικισμοί, χαμένη κοινωνική αίσθηση (βλ. σημ. 11), και το κοινό καλό φαίνεται να είναι το λιγότερο κοινό αγαθό. Σ’ αυτόν τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο είμαστε μόνοι και το άτομο υπερισχύει της κοινοτικής διάστασης της ύπαρξης (βλ. αρ. 12). Οι άνθρωποι παίζουν το ρόλο του καταναλωτή ή του θεατή και ευνοούνται οι ισχυρότεροι.
Και με αυτό τον τρόπο ο πάπας Φραγκίσκος συναρμολογεί τα κομμάτια του παζλ που απεικονίζουν τα δράματα της εποχής μας.
Μια πολιτική που προβληματίζει
Σε αυτό το δραματικό πλαίσιο, οι μεγάλες λέξεις όπως η δημοκρατία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ενότητα χάνουν την πληρότητα του νοήματός τους και η ιστορική συνείδηση, η κριτική σκέψη, ο αγώνας για δικαιοσύνη και οι τρόποι ολοκλήρωσης ρευστοποιούνται (βλ. αριθ. 14, 110).
Και η κριτική για την πολιτική, όπως αυτή (η πολιτική) μερικές φορές, εκδηλώνεται σήμερα, είναι σκληρή: «Σήμερα σε πολλές χώρες η υπερβολή, ο εξτρεμισμός και η πόλωση έχουν γίνει πολιτικά εργαλεία. Με διάφορους τρόπους, αποστερούν από τους άλλους το δικαίωμα ύπαρξης και γνώμης, και για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιείται μια στρατηγική γελοιοποίησης, υποψίας και αδυσώπητης κριτικής… Έτσι, η πολιτική δεν είναι πλέον μια υγιής συζήτηση για μακροπρόθεσμα σχέδια υπέρ της ανάπτυξης όλων και υπέρ του κοινού καλού, αλλά μόνο εφήμερες συνταγές μάρκετινγκ. Σε αυτό το άσχημο παιχνίδι αποκλεισμού των άλλων, η συζήτηση εκφυλίζεται σε μια μόνιμη κατάσταση διαφωνίας και αντιπαράθεσης» (σημ. 15).
Ο πάπας Φραγκίσκος συνεχίζει τον λόγο του με ένα κεφάλαιο αφιερωμένο σε μια καλύτερη πολιτική, αυτή που τίθεται στην υπηρεσία του αληθινού κοινού καλού: «Για να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη μιας παγκόσμιας κοινότητας, ικανής να συνειδητοποιήσει την αδελφοσύνη ξεκινώντας από λαούς και έθνη που βιώνουν την κοινωνική φιλία, απαιτείται μια καλύτερη πολιτική, που να τίθεται στην υπηρεσία του αληθινά κοινού αγαθού. Δυστυχώς, όμως, η πολιτική σήμερα παίρνει συχνά μορφές που εμποδίζουν την πορεία προς έναν διαφορετικό κόσμο» (βλ. αρ. 154).
Και εδώ αντιμετωπίζει κατά μέτωπο το ζήτημα της σύγκρισης μεταξύ λαϊκισμού και φιλελευθερισμού, ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιήσει τους αδύναμους, το «λαό», με δημαγωγικό τρόπο: «Δυστυχώς η πολιτική σήμερα παίρνει συχνά μορφές που εμποδίζουν την πορεία προς έναν διαφορετικό κόσμο…Η περιφρόνηση για τους αδύναμους μπορεί να κρύβεται σε λαϊκιστικές μορφές, τις οποίες τις χρησιμοποιούν δημαγωγικά για τους δικούς τους σκοπούς ή σε φιλελεύθερες μορφές που εξυπηρετούν τα οικονομικά συμφέροντα των ισχυρών. Και στις δύο περιπτώσεις είναι δύσκολο να σκεφτούμε έναν ανοιχτό κόσμο όπου να υπάρχει χώρος για όλους, ο οποίος να περιλαμβάνει τους πιο αδύναμους και να σέβεται τους διαφορετικούς πολιτισμούς» (αρ.154 -155).
Στο μέλλον έχουμε υπόψη μας να παρουσιάσουμε μερικές ακόμα πτυχές αυτής της σπουδαίας Εγκυκλίου που μελετάται, πλέον, στα διάφορα πανεπιστημιακά και κοινωνικά κέντρα.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
