Ασυνόδευτοι ανήλικοι
Ελλάδα – Κύπρος
«Είμαι πάρα πολύ χαρούμενος που τελείωσα το σχολείο και σπουδάζω. Μη νομίζετε ότι στην Ελλάδα δεν ταλαιπωρήθηκα. Ταλαιπωρήθηκα πολύ, όμως αυτό που με κράτησε στα πόδια ήταν ελπίδα, υπομονή και επιμονή και έτσι πιστεύω προχώρησα…» (από την ομιλία νεαρού Αφγανού πρόσφυγα, σπουδαστή στα ΤΕΙ Κρήτης, στην τελετή βράβευσης μαθητών και ασυνόδευτων ανηλίκων προσφύγων από τους Ξενώνες φιλοξενίας στα Ανώγεια της Κρήτης, στην Αγιά Βόλου και στη Μακρυνίτσα Βόλου, “Τεχνόπολη” του Δήμου Αθηναίων, 19/06/2011).
Ασυνόδευτοι ανήλικοι:
πρόσφυγες – μετανάστες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Ο όρος, όσο και αν ορίζεται με διαφορές από το ένα κράτος στο άλλο, γενικά αναφέρεται σε υπηκόους τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς κάτω των 18 ετών που εισέρχονται ή βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια, χωρίς να συνοδεύονται από τους κατά το νόμο ή έθιμο υπεύθυνους για την επιμέλειά τους.
Στα κύματα προσφύγων και μεταναστών οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν είναι η κατηγορία που πλειοψηφεί, είναι όμως η πιο ευάλωτη, που απαιτεί τη μεγαλύτερη προσοχή και προστασία. Πολλά κείμενα έχουν γραφτεί και Συμβάσεις έχουν υπογραφεί με μεγάλο πρωταγωνιστή το Παιδί. Σημαντικότερο κείμενο και πρώτος παγκόσμιος δεσμευτικός νομικά κώδικας για τα δικαιώματα των παιδιών είναι η “Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού” που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, τέθηκε σε ισχύ το 1990 και κυρώθηκε από 193 χώρες. Στην Ελλάδα κυρώθηκε το 1992.
Το άρθρο 22 αναφέρεται στα παιδιά πρόσφυγες, ενώ από την Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού τίθενται τα πλαίσια του νομικού καθεστώτος για τα ασυνόδευτα ανήλικα: «Τα ασυνόδευτα παιδιά πρόσφυγες αποτελούν μία από τις πλέον ευάλωτες ομάδες στον κόσμο, έχοντας δυσαναλόγως μεγαλύτερες πιθανότητες από οποιοδήποτε άλλο παιδί να πέσουν θύματα οποιασδήποτε κακοποίησης και εκμετάλλευσης. Η νομική και ηθική υποχρέωση των κρατών υποδοχής να προστατεύουν από τους συγκεκριμένους κινδύνους, ανεξαρτήτως της πίεσης που ως τέτοια υφίστανται, είναι αδιαμφισβήτητη και ρητή».
Αυτά είναι τα παιδιά, μικρά και μεγάλα, που μόνα, χωρίς οικογένεια περνούν τον αγριεμένο Έβρο ή βγαίνουν ξέπνοα στην παραλία ενός ελληνικού νησιού, και αυτό στην καλύτερη περίπτωση. «…Δεν ήξερα κολύμπι και άρχισα να χτυπάω τα χέρια μου φωνάζοντας ΄΄χελπ΄΄. Σε λίγο άρχισα να πίνω νερό και κατάλαβα ότι θα πεθάνω. Σκέφτηκα τη μάνα μου, ότι θα τη δω και δεν ένιωσα φόβο. Μετά θυμάμαι να ανοίγω τα μάτια μου και να κρυώνω…Ήμουν στο καράβι του Λιμενικού…»( 15χρονος Αφγανός ). Είχε φτάσει στην Ελλάδα. Από την ώρα εκείνη ξεκινά και η Οδύσσεια στα κέντρα υποδοχής-κράτησης
Το νομικό πλαίσιο προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων προσφύγων έχει μεγάλες ελλείψεις και κενά. Υπάρχουν σχετικές διατάξεις στα Π.Δ 114/2010 και 220/2007. Ευτυχώς τέθηκε σε ισχύ νομοθεσία που προβλέπει τη δημιουργία νέας αρχής ασύλου. Πότε όμως θα υλοποιηθεί. Δυστυχώς η οικονομική κρίση είναι και εδώ ανασταλτικός παράγοντας ,αλλά και ο ρόλος της Αστυνομίας, όπως και η αδυναμία της Ελλάδας να κάνει σωστή χρήση των διατιθέμενων από την Ε.Ε. πόρων.
Τα ασυνόδευτα ανήλικα άτομα έχουν το δικαίωμα να κάνουν αίτηση για άσυλο. Την εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανηλίκων έχει από το νόμο ο Εισαγγελέας Ανηλίκων ή ο Πρωτοδίκης ως προσωρινός Επίτροπος. Κατά τη συνέντευξη για παιδιά κάτω των 14 ετών η παρουσία και παρέμβαση του επιτρόπου είναι υποχρεωτική, ενώ για τα άνω των 14 ετών είναι δυνητική. Τα παιδιά πρέπει να ενημερώνονται για τη σημασία και τις συνέπειες της προσωπικής συνέντευξης και οι χειριστές των συνεντεύξεων οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη την ηλικία. Για τον προσδιορισμό της ηλικίας μπορεί να γίνονται ιατρικές εξετάσεις, αφού οι ανήλικοι ενημερωθούν και συναινέσουν. Μέχρι τα αποτελέσματα αντιμετωπίζονται όλοι ως ανήλικοι.
Υποχρέωση και βασική αρχή είναι πάντα η Αρχή του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Πρέπει οι αρχές εξέτασης των αιτημάτων να βρίσκουν στέγαση σε συγγενικό πρόσωπο, ανάδοχη οικογένεια ή κέντρα φιλοξενίας και να αναζητούν τα μέλη των οικογενειών. Όχι κράτηση -μόνο ως την παραπομπή σε ασφαλείς δομές φιλοξενίας. Τα παιδιά δεν καταφεύγουν όλα σε αιτήσεις ασύλου. Για παιδιά που δεν υποβάλλουν αίτηση ή που η αίτηση απορρίπτεται προβλέπεται επιστροφή με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού. Στην περίπτωση αυτή η κράτηση ως την επιστροφή είναι η έσχατη λύση, ενώ, αν και δεν προβλέπεται από το ΠΔ του 2010, πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα άλλα παιδιά.
Οι συνθήκες κράτησης ρυθμίζονται από τις αρχές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων και τα όργανα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Βασικά δικαιώματα: προαυλισμός, προσωπικός χώρος ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Κανονικά η πρώτη Υποδοχή απαιτεί ενημέρωση και υποστήριξη. Πρέπει πάντα να διασφαλίζονται τα θεμελιώδη δικαιώματα των παιδιών.
Όλα τα παραπάνω ανήκουν δυστυχώς στο πρέπει και προβλέπεται, απέχουν όμως από την πραγματικότητα, που μπορεί να αποδοθεί με πολλούς χαρακτηρισμούς, όπως «ανθρωπιστική κρίση» (Συνήγορος του Πολίτη, αρχές 2011, επίσκεψη σε κέντρα στη Θράκη). Τα παιδιά θεωρούνται «εκκρεμότητες μεταγωγής και ανεπιθύμητη ευθύνη». Από το Συνήγορο του Πολίτη είχαν επισκεφθεί τα κέντρα φιλοξενίας Αγιάσου και κράτησης Παγανής. Στην Παγανή οι συνθήκες ήταν απαράδεκτες. Από τη Διεθνή Αμνηστία επισκέφθηκαν άλλα κέντρα π.χ. το Νοέμβριο 2011 το κέντρο κράτησης μεταναστών για ασυνόδευτα αγόρια στην Αμυγδαλέζα. Οι συνθήκες και πάλι απαράδεκτες.
Κατάσταση απόλυτα ενδεικτική των κέντρων κράτησης έχουμε από την Έκθεση του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες «Ασυνόδευτοι ανήλικοι στα ελληνοτουρκικά σύνορα, Έβρος, Μάρτιος 2011-Μάρτιος 2012». Η αποστολή των 4 δικηγόρων και των 2 διερμηνέων δραστηριοποιήθηκε στο κέντρο κράτησης Φυλακίου Ορεστιάδας που είναι το μοναδικό με κελί αποκλειστικά για ανηλίκους και όπου κρατείται το μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών. Τα παιδιά που είχαν στο διάστημα αυτό συλληφθεί και κρατηθεί στο Φυλάκιο, ασυνόδευτα ή συνοδευόμενα από επίσης ανήλικο αδελφό ήταν 572. Βέβαια πέραν των παιδιών που συλλαμβάνονται υπάρχουν πολλά που δεν συλλαμβάνονται, όπως και σημαντικός αριθμός ανηλίκων που βρίσκονται νεκροί λόγω πνιγμού, ψύχους και είναι αζήτητοι… Ηλικίες: καλύπτουν όλο το φάσμα. Στο μεγαλύτερο ποσοστό είναι αγόρια έφηβοι 16 χρόνων. Ακολουθούν αγόρια 15 και 17 ετών, 13 και 14, και 12 και κάτω. Μικρότερο είναι το ποσοστό των ανηλίκων που πλησιάζουν τα 18. Τα ασυνόδευτα κορίτσια είναι ελάχιστα σε ποσοστό 0,87% 16 με 14 ετών.
Για τις ηλικίες μεγάλο είναι το περιθώριο λάθους, αφού στο Φυλάκιο δεν υπάρχει μηχανισμός εξακρίβωσης ηλικίας και, αν γίνουν, αφορούν μόνο τους αιτούντες άσυλο. Επομένως τα παιδιά είναι ό,τι δηλώσουν και σύμφωνα με την εντύπωση.
Ιδιαίτερη είναι και η κατηγορία των ανηλίκων που ενηλικιώθηκαν στο Κέντρο από χώρες που δεν απελαύνονται και «ξεχάστηκαν».
Εθνικότητες: Αφγανιστάν (μεγάλο ποσοστό), Πακιστάν, Μαρόκο, Αλγερία, άλλες Αφρικανικές χώρες, Ιράν και Συρία. ( Από το Σεπτέμβρη 2011 το Αφγανιστάν και η Συρία είναι οι πρώτες χώρες καταγωγής μεταξύ παιδιών που συνοδεύονται από οικογένεια).
Ελάχιστα παιδιά ζήτησαν άσυλο στην Ελλάδα. Στόχος: η αναζήτηση στην Ελλάδα ή σε άλλη χώρα συγκεκριμένου προσώπου.
Οι παραβιάσεις και τα προβλήματα στον Έβρο, όπως σε όλα τα κέντρα, είναι πολλές: μακρόχρονος εγκλεισμός σε συνθήκες απάνθρωπες, έλλειψη δομών φιλοξενίας και μηχανισμών εντοπισμού οικογένειας, αδυναμία εξατομικευμένης ψυχολογικής προσέγγισης, αναποτελεσματικότητα επιτροπείας.
Όλοι οι ανήλικοι στον Έβρο, και όχι μόνο, αντιμετωπίζονται ως παράνομοι μετανάστες, οπότε, λόγω των συνθηκών, παρέρχονται ημερομηνίες και εκδίδονται αποφάσεις απέλασης ή οριστικής κράτησης με βάση το ν 3386/2005 και όχι το ν.3907/2011, ο οποίος τίθεται πλέον επιτέλους σε ισχύ.
Το φυλάκιο – Κέντρο Κράτησης Κυπρίνου έχει διεθνώς χαρακτηριστεί ως “ακατάλληλο”, “αποκρουστικό”, “απάνθρωπο”. Δεν υπάρχει θέρμανση και οι συνθήκες υγιεινής είναι ανύπαρκτες, δεν υπάρχουν έπιπλα παρά μόνο σιδερένιες κουκέτες με λίγα σεντόνια και βρώμικες κουβέρτες, χωρίς προσωπικά είδη υγιεινής και βέβαια περιορισμένη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ανύπαρκτο ή ελλιπή προαυλισμό, διατροφή κάκιστη και λίγη με συνέπειες και στην υγεία (συχνά κρούσματα γαστρεντερίτιδας: οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αναφέρουν ότι το 60% των προβλημάτων υγείας στον Έβρο οφείλονται στις κακές συνθήκες κράτησης), δεν υπάρχει δυνατότητα επικοινωνίας παρά με αγορά τηλεκάρτας για λίγο, μία φορά την εβδομάδα.
Στο Κέντρο αυτό δεν υπάρχει μόνιμα διερμηνέας με συνέπεια αδυναμίας συνεννόησης ακόμη και για αρρώστους. Ο συνωστισμός είναι κανόνας -ο χώρος για 40 παιδιά φτάνει να «φιλοξενεί» 55, 65, 85, ή και 100 και 130. Μέχρι το Μάρτη 2012 ο χρόνος κράτησης ήταν 1 1/2 μήνας τουλάχιστον. Κάποια παιδιά δεν ξέρουν σε ποια χώρα βρίσκονται, ενώ κανένα παιδί δεν ξέρει με ποια στοιχεία έχει καταχωρηθεί.
Οι συνέπειες είναι βέβαια τραγικές και ίσως οδηγήσουν στο μέλλον τα παιδιά σε επικίνδυνες και παραβατικές συμπεριφορές και αποφάσεις. Ο όρος εξαθλίωση αποδίδει μέρος των συνθηκών και συνεπειών (φόβος, άγχος, πονοκέφαλοι, τραύλισμα, επιθετικότητα, κλάματα, σιωπή, ματαίωση προσπάθειας για επαφή με οικογένεια…). Τα κέντρα κράτησης στον Έβρο έκλεισαν για ανακαίνιση. Το Φυλάκιο δέχεται και πάλι μετανάστες. Για τις παραπάνω περιγραφές να χρησιμοποιούμε χρόνους παρελθοντικούς; Τα προβλήματα και οι κίνδυνοι πάντα θα υπάρχουν.
Οργανισμοί και ΜΚΟ, όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ( UNHCR ), η Unicef, o Συνήγορος του Πολίτη, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες ( ΕΣΠ ), η Διεθνής Αμνηστία, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ ), η ΜΚΟ «ΑΡΣΙΣ». δραστηριοποιούνται με επισκέψεις στα κέντρα, εξασφάλιση νομικής στήριξης, παροχή ειδών και ψυχολογικής υποστήριξης… προσπαθώντας να προσφέρουν ό,τι μπορούν στην ιδιαίτερα ευάλωτη και ευαίσθητη ομάδα των ασυνόδευτων ανηλίκων προσφύγων. Τίποτα δεν μπορεί να υποκαταστήσει το κράτος και την επίσημη πολιτεία που έχει ήδη καταδικαστεί τον Απρίλη του 2011 από το Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για παράνομη κράτηση ανήλικου Αφγανού πρόσφυγα το 2007 στη Λέσβο. Αρνητική ήταν και η κριτική του Τόμας Χάμμεμπεργκ, επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα για τις συνθήκες κράτησης ανηλίκων.
Ενδεικτικό είναι το ακόλουθο στατιστικό στοιχείο:
— Γιατροί Χωρίς Σύνορα: Το 2010 132.524 άτομα συνελήφθησαν στην Ελλάδα και από αυτούς οι 47088 στον Έβρο. Εκτιμάται ότι 4460 ήταν ασυνόδευτοι ανήλικοι.
Σαφή στοιχεία για αιτήσεις χορήγησης πολιτικού ασύλου δεν υπάρχουν. Οι περισσότεροι αιτούντες προέρχονται από Πακιστάν, Αφγανιστάν, Μπαγκλαντές (ποσοστό 54% των συλληφθέντων λαθρομεταναστών το 2011).
Το 2002 οι αιτήσεις ασύλου ήταν 247, φτάνοντας τις 446 το 2007, με μέσο όρο τις 272 αιτήσεις / χρόνο τη 5ετία 2002-2007.
Ιδιαίτερα για τις αιτήσεις θεωρούμενων ως ασυνόδευτων την 4ετία 2008-2011, το 73% προέρχονταν από Πακιστάν, Αφγανιστάν και Μπαγκλαντές.
Αιτήσεις ασύλου το 2008: 295, το 2009: 40, το 2010: 145.
Οι διαθέσιμες δομές φιλοξενίας για παιδιά που συλλαμβάνονται στον Έβρο είναι: Ίδρυμα Παιδικής Μέριμνας Κόνιτσας Ιωαννίνων και Πωγωνιανής Ιωαννίνων, Κοινωνικής Πρόνοιας Αγιάσου Λέσβου «Θεομήτωρ», Ξενώνας «ΑΡΣΙΣ» στο Ωραιόκαστρο Θεσ/νίκης και Μακρυνίτσα Βόλου, Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας Ανωγείων Λασιθίου και Αμπελοκήπων.
Κύπρος:
Ο Περί Προσφύγων Νόμος ψηφίστηκε το 2000. Βασικό στοιχείο η αρχή της μη επαναπροώθησης σε χώρα όπου η ζωή του πρόσφυγα κινδυνεύει.
Το Μάιο 2011 ζητήθηκε η συνδρομή της Ύπατης Αρμοστείας λόγω απουσίας νομικής συμβουλευτικής συνδρομής και εκπροσώπησης ασυνόδευτων ανηλίκων στη διαδικασία ασύλου, με αποτέλεσμα οι 50 ασυνόδευτοι ανήλικοι που ζήτησαν πολιτικό άσυλο να μην έχουν εκπροσώπηση λόγω της νομοθεσίας, που προβλέπει την εκπροσώπηση του ανήλικου από το Διευθυντή του τμήματος Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας που ενεργεί ως Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του παιδιού ή μέσω λειτουργού του γραφείου. Η Επίτροπος υποστήριξε την ανάγκη εξεύρεσης εξειδικευμένων δικηγόρων αλλά στο αίτημά της απάντησαν αρνητικά το Υπουργείο Εσωτερικών και η Υπηρεσία Ασύλου.
Υπάρχει ακόμα αναστολή εξέτασης των αιτήσεων μέχρι την ενηλικίωση. Προωθείται τροποποίηση νομοθεσίας.
Από Νοέμβριο 2009 μέχρι 9 Δεκεμβρίου 2011 υποβλήθηκαν 40 αιτήσεις ασυνόδευτων ανηλίκων και εξετάστηκαν οι 13.
Κατά συνέπεια η εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανήλικων είναι ουσιαστικά ανενεργή.
Ασυνόδευτοι ανήλικοι: ανήλικοι χωρίς πατρίδα και ελπίδα; Παιδιά που η Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού τα έχει ξεχάσει;
Το πρώτο εξάμηνο του 2012 η Ελλάδα ήταν το focus center της παγκόσμιας εκστρατείας κατά της κράτησης ανηλίκων «κανένα παιδί πίσω από τα κάγκελα», με ενεργό ρόλο του ΕΣΠ, για τον τερματισμό κράτησης ανηλίκων αιτούντων άσυλο.
Η εξασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών είναι η λυδία λίθος του πολιτισμού και της αγάπης για τον άνθρωπο.
Επιμέλεια : ΗΛΙΑΝΝΑ ΡΑΟΥΖΑΙΟΥ ( για την ΚΑΡΙΤΑΣ – ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΌ ΕΡΓΟ και τη Συνοδική Επιτροπή ΄ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ “)
Πατέρας Αντρέας Βουτσίνος
Αντιπρόεδρος της Κάριτας Ελλάς
Πρόεδρος της Συνοδικής Επιτροπής
Δικαιοσύνης και Ειρήνης
της Καθολικής Ιεραρχίας της Ελλάδος
Παπαναστασίου 11, 15452 Π. Ψυχικό τηλ/φαξ 210-6711410
Email: voutsinos_adreas@hotmail.com or nikosvoutsinos@msn.com
