Η Καθολική Εκκλησία την 1η Νοεμβρίου εορτάζει όλους τους Αγίους και τις Αγίες (Των Αγίων Πάντων) και αμέσως μετά, στις 2 Νοεμβρίου, τελεί τη μνήμη όλων των κεκοιμημένων αδελφών. Αυτήν την ημέρα τα κοιμητήριά μας θα πλημμυρίσουν από τους πιστούς που προσεύχονται για τους προσφιλείς νεκρούς τους, ανάβουν κεριά και τοποθετούν λουλούδια στα μνήματα. Και οι αδελφοί μας Ορθόδοξοι έχουν τις ίδιες παραδόσεις.
Τι σημαίνει «προσεύχομαι για τους νεκρούς»
Το έθιμο να προσευχόμαστε για την αιώνια ανάπαυση και ειρήνη υπέρ των κεκοιμημένων αδελφών μας, είναι βαθιά ριζωμένο στη χριστιανική παράδοση. Ο Άγιος Αυγουστίνος, στις «Εξομολογήσεις», την αυτοβιογραφία του, διηγείται το εξής επεισόδιο. Η μητέρα του, η Αγία Μόνικα, του είχε συστήσει πριν από τον θάνατό της: «Μπορείς να θάψεις αυτό το σώμα μου όπου θέλεις, χωρίς θλίψη. Για ένα μόνο πράγμα σε ικετεύω: να με θυμάσαι, όπου κι αν βρίσκεσαι, μπροστά στο θυσιαστήριο του Κυρίου» (Εξομολογήσεις). Ήταν 27 Αυγούστου του 387, δηλαδή στην πρώιμη περίοδο της χριστιανικής εποχής.
Ακόμα και στο Βιβλίο των Μακκαβαίων της Παλαιάς Διαθήκης διαβάζουμε ένα επεισόδιο, στο οποίο υπάρχει η αναφορά προσευχών ακόμα και χρηματικής προσφοράς, για την ανάπαυση των πεσόντων στην μάχη με τους εχθρούς (Βλ. Β’ Μακ. 12,42-45).
Προσφέροντας τις προσευχές, τις θυσίες και τις πράξεις αγαθοεργίας μας, υπέρ των κεκοιμημένων, συμμετέχουμε σε μια μυστηριώδη αλλά ισχυρή ανταλλαγή αγάπης, που υπερβαίνει τα όρια μεταξύ της Γης και του Ουρανού (την Κοινωνία των Αγίων). Αυτό, όχι μόνο βοηθά τις ψυχές, αλλά τρέφει και την πνευματική μας πορεία προς τη συνάντηση με τον ουράνιο Πατέρα, υπενθυμίζοντάς μας την άπειρη αξία κάθε ψυχής στα μάτια του Θεού. Ενώ τείνουμε το χέρι μας σε εκείνους που έχουν ανάγκη κάθαρσης, ερχόμαστε κι εμείς πιο κοντά στο φως του Χριστού, έτοιμοι να Τον συναντήσουμε πρόσωπο με πρόσωπο όταν έρθει η ώρα μας. Πρόκειται για μία ανανέωση της πίστης μας στην αιώνια Ζωή, σε αυτό που ομολογούμε στο Πιστεύω: «Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος».
Η προσευχή μας για τους κεκοιμημένους, περιέχει την ουσία της ελπίδας και της πίστης στο έλεος του Θεού. Η πρακτική αυτή δε φέρνει μόνο παρηγοριά σε όσους θρηνούν, αλλά αποτελεί, επίσης, μαρτυρία του αιώνιου δεσμού αγάπης που υπερβαίνει τον φυσικό κόσμο.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον η Καθολική Εκκλησία, ενώ επιτρέπει, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, την καύση των νεκρών, προτιμά να θάβονται, διότι τα μνημεία τους μας θυμίζουν περισσότερο να προσευχόμαστε γι’ αυτούς.
Η Θεία Λειτουργία για τους νεκρούς
Η μεγαλύτερη και πιο αποτελεσματική ικεσία για τους νεκρούς, όμως, είναι να αφιερώνουμε γι’ αυτούς τη Θεία Λειτουργία. Σε αυτήν, ο Ιησούς, ο μοναδικός Μεσίτης σωτηρίας, μεσιτεύει στον ουράνιο Πατέρα για τους ζώντες και τους νεκρούς. Ο Ιησούς, είναι Αυτός που αντιμετώπισε και νίκησε τον θάνατο, και παραμένει ο Σταυρωμένος-Αναστημένος· είναι Αυτός που πήρε πάνω Του όλες τις αμαρτίες των ανθρώπων, ζωντανών ή νεκρών· είναι Αυτός ο ίδιος που σε κάθε Λειτουργία μεσιτεύει και για τους νεκρούς. Πράγματι, κάθε Λειτουργία αποτελεί την ανάμνηση του Πασχαλινού Μυστήριου, δηλαδή του θανάτου και της Αναστάσεως του Ιησού, το μυστήριο σωτηρίας για τους ζώντες και τους νεκρούς. Γι’ αυτό και σε κάθε Λειτουργία, ο ιερέας απευθύνει στο Θεό μία δέηση για όλους τους κεκοιμημένους. Έτσι π.χ. στην Β’ Αναφορά ο ιερέας προσεύχεται:
«Ενθυμήσου επίσης τους αδελφούς μας,
οι οποίοι κοιμήθηκαν με την προσδοκία της Αναστάσεως,
και κάθε άνθρωπο ο οποίος εξεδήμησε
ελπίζοντας στην ευσπλαχνία σου,
και δέξου αυτούς στο φως του προσώπου σου».
Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η χρηματική προσφορά που δίνεται από τον πιστό στον ιερέα για να προσφέρει τη Λειτουργία για τους νεκρούς, δεν έχει σκοπό να «εξαγοράσει» τη Λειτουργία. Η Λειτουργία, πράγματι, έχει άπειρη αξία, είναι η θυσία του Χριστού προς τον Πατέρα για όλους τους ανθρώπους, ζώντας και νεκρούς. Ο Ιησούς μας «εξαγόρασε» με το πολύτιμο Αίμα Του, δεν τον εξαγοράζουμε εμείς! Ποια είναι, λοιπόν, η σημασία αυτής της προσφοράς; Πρόκειται για έναν τρόπο με τον οποίον ο πιστός, επιθυμεί να ενισχύσει τον ιερέα, τα έργα της Ενορίας, τους φτωχούς· πάντοτε για το καλό του κεκοιμημένου: «όχι λουλούδια, αλλά καλά έργα» λέει η λαϊκή ρήση.
Τι είναι το «καθαρτήριο»
Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να κάνουμε μια αναφορά στο λεγόμενο «καθαρτήριο», γιατί εμείς οι Καθολικοί επαναλαμβάνουμε πως προσευχόμαστε για τις ψυχές του «καθαρτηρίου». Δυστυχώς, αυτή η λέξη, για αιώνες, θεωρούταν μία από τις διαφορές μεταξύ των Καθολικών και των Ορθοδόξων. Και όμως, με αυτόν τον όρο δεν εννοούμε τίποτα περισσότερο, τίποτα το διαφορετικό, από αυτό που εννοούν και οι αδελφοί μας οι Ορθόδοξοι όταν προσεύχονται για τους νεκρούς, είτε τελώντας τρισάγιο είτε μνημόσυνο κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας.
Πράγματι, για τους Καθολικούς το καθαρτήριο δεν είναι ένας τόπος, αλλά μια εσωτερική κατάσταση. Πράγματι, στο υπερπέραν δεν υπάρχει ούτε χώρος, ούτε χρόνος. Αφορά τη διάμεση φάση των ψυχών, πριν από τον οριστικό και αμετάκλητο αιώνιο προσδιορισμό του ανθρώπου. Εννοούμε αυτό που λέει και η λέξη: «καθαρτήριο», κατάσταση καθαρισμού από τις ρυπαρότητες των αμαρτιών. Όντως, ο άνθρωπος αλλάζει και ωριμάζει συνεχώς, περνώντας από διάφορες καταστάσεις, μερικές φορές οδυνηρές, που ο Θεός στην ευσπλαχνία Του επιτρέπει σ ’αυτόν για να τον προετοιμάσει για τη θέα του Προσώπου Του. Ο δρόμος του Θεού περνάει μέσω πολλών αλλαγών που αγγίζουν βαθιά την ύπαρξη του ανθρώπου. Αυτή η αλλαγή, η μεταμόρφωση, η κάθαρση αφορά το παρόν και το μέλλον. Όλα αυτά είναι το «καθαρτήριό» μας.
Η προέκταση του εξαγνισμού, στο μέλλον, δεν έχει μόνο το σκοπό μιας περαιτέρω κάθαρσης του ανθρώπου, αλλά και την τελειοποίηση όλων εκείνων των πνευματικών αξιών που έμειναν ημιτελείς και ανακατεμένες με ανθρώπινα κίνητρα. Επειδή δε η τελειοποίηση, η ωρίμανση και η κάθαρση του ανθρώπου, τόσο εδώ όσο και στην άλλη ζωή, έχουν κοινωνικό χαρακτήρα, γίνονται δηλαδή με τη συνεργασία των αδελφών, μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία και την αξία που έχει η προσευχή και η προσφορά της επίγειας κοινότητας για τους κεκοιμημένους αδελφούς μας.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
