ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΗΣ 52ης ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΗΜΕΡΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ (1η Ιανουαρίου 2019)
Η σωστή πολιτική είναι στην υπηρεσία της ειρήνης
- «Ειρήνη σε τούτο το σπίτι!»
Αποστέλλοντας σε αποστολή τους μαθητές του, ο Ιησούς τους λέει: «Σε όποιο σπίτι μπείτε, πρώτα να λέτε «ειρήνη σε τούτο το σπίτι!» Αν εκεί μένει κάποιος ειρηνικός άνθρωπος, η ευχή σας θα πιάσει τόπο, αλλιώς θα γυρίσει πίσω σ’ εσάς»(Λκ. 10,5-6).
Το να προσφέρουν την ειρήνη είναι στην καρδιά της αποστολής των μαθητών του Χριστού. Και η προσφορά αυτή χορηγείται σε όλους τους άνδρες και τις γυναίκες, που ελπίζουν στην ειρήνη εν μέσω των δραμάτων και των βιαιοτήτων της ανθρώπινης ιστορίας.[1] Το «σπίτι» για το οποίο ο Ιησούς ομιλεί είναι η κάθε οικογένεια, η κάθε κοινότητα, η κάθε χώρα, η κάθε ήπειρος, στη μοναδικότητά τους και στην ιστορία τους. Είναι πριν απ’ όλα κάθε πρόσωπο, χωρίς διακρίσεις και μεροληψίες. Είναι επίσης η «κοινή μας οικία»: ο πλανήτης, πάνω στον οποίο ο Θεός μας τοποθέτησε να κατοικούμε και τον οποίον καλούμαστε να φροντίζουμε με επιμέλεια. Ας είναι λοιπόν αυτή και η ευχή μου στην έναρξη του νέου έτους: «Ειρήνη σε τούτο το σπίτι».
- Η πρόκληση της σωστής πολιτικής.
Η ειρήνη είναι όμοια με την ελπίδα για την οποία μιλάει ο ποιητής Charles Peguy[2] . είναι σαν το εύθραυστο λουλούδι που προσπαθεί να φυτρώσει μέσα στις πέτρες της βίας. Το γνωρίζουμε: το κυνήγι της εξουσίας με κάθε κόστος οδηγεί σε καταχρήσεις και αδικίες. Η πολιτική είναι ένα μέσο θεμελιώδες για να οικοδομήσουμε την πολιτεία και τα έργα του ανθρώπου, αλλά όταν, από αυτούς που την ασκούν, δεν βιώνεται ως υπηρεσία της ανθρώπινης συλλογικότητας, μπορεί να αποβεί όργανο καταπίεσης, περιθωριοποίησης ακόμη και καταστροφής. «Όποιος θέλει να είναι ο πρώτος – λέει ο Ιησούς – θα πρέπει να γίνει ο τελευταίος απ’ όλους» (Μκ. 9,35). Καθώς υπογραμμίζει ο Πάπας Άγιος Παύλος ο 6ος : «Ασκώντας με σοβαρότητα την πολιτική σε όλα τα επίπεδά της – τοπικό, επαρχιακό, εθνικό και παγκόσμιο – επιβεβαιώνουμε το καθήκον του ανθρώπου, κάθε ανθρώπου, να αναγνωρίζει τη συγκεκριμένη πραγματικότητα και την αξία της ελευθερίας επιλογής που του προσφέρεται για να προσπαθήσει να πραγματοποιήσει ταυτόχρονα το καλό της πολιτείας, του έθνους, της ανθρωπότητας»[3]
Πράγματι, ο ρόλος κι η πολιτική ευθύνη αποτελούν μια διαρκή πρόκληση για όλους αυτούς που λαμβάνουν την εντολή να υπηρετήσουν τη Χώρα τους, να προστατεύσουν τους κατοίκους της, και να εργαστούν για να θέσουν τους όρους ενός άξιου και δίκαιου μέλλοντος. Αν πραγματοποιείται με θεμελιώδη σεβασμό της ζωής, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας των προσώπων, η πολιτική μπορεί να γίνει πραγματικά μια έξοχη μορφή αγάπης.
- Αγάπη και ανθρώπινες αρετές για μια πολιτική στην υπηρεσία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ειρήνης.
Ο πάπας Βενέδικτος 16ος υπενθύμιζε ότι «κάθε χριστιανός καλείται σε αυτή την αγάπη, σύμφωνα με την κλήση του και τις δυνατότητες παρέμβασής του στην πολιτεία. (…) Όταν η αγάπη εμψυχώνει τη φροντίδα για το κοινό αγαθό, αποκτά δύναμη ανώτερη εκείνης της καθαρά κοσμικής και πολιτικής φροντίδας. (…) Η δράση του ανθρώπου πάνω στη γη, όταν εμπνέεται από την αγάπη και στηρίζεται σ’ αυτήν, συμβάλλει στην οικοδόμηση της πανανθρώπινης – οικουμενικής – πολιτείας του Θεού προς την οποία πορεύεται η ιστορία της ανθρώπινης οικογένειας».[4] Είναι ένα πρόγραμμα, στο οποίο μπορούν να ομονοήσουν όλοι οι πολιτικοί, οιασδήποτε πολιτιστικής ή θρησκευτικής τοποθέτησης, αφού όλοι μαζί επιθυμούν να εργαστούν για το καλό της ανθρώπινης οικογένειας, εφαρμόζοντας εκείνες τις ανθρώπινες αρετές που υπόκεινται στην σωστή πολιτική δράση: τη δικαιοσύνη, την ισότητα, τον αμοιβαίο σεβασμό, την ειλικρίνεια, την τιμιότητα, την πιστότητα.
Επί του θέματος αυτού αξίζει να υπενθυμίσουμε τους «μακαρισμούς του πολιτικού», που προτάθηκαν από τον Βιετναμέζο Καρδινάλιο Francois-Xavier Nguyen Van Thuan, που πέθανε το 2002 και υπήρξε ένας πιστός μάρτυρας του Ευαγγελίου:
Μακάριος ο πολιτικός που έχει μια υψηλή συναίσθηση και μια βαθιά επίγνωση του ρόλου του.
Μακάριος ο πολιτικός του οποίου το πρόσωπο αντανακλά την αξιοπιστία.
Μακάριος ο πολιτικός που εργάζεται για το κοινό καλό και όχι για το προσωπικό του συμφέρον.
Μακάριος ο πολιτικός που παραμένει σταθερά και πιστά συνεπής.
Μακάριος ο πολιτικός που επιτυγχάνει την ενότητα.
Μακάριος ο πολιτικός που στρατεύεται για την επίτευξη μιας ριζικής αλλαγής.
Μακάριος ο πολιτικός που ξέρει να ακούει.
Μακάριος ο πολιτικός που δεν φοβάται.[5]
Κάθε ανανέωση των αιρετών ρόλων, κάθε λήξη εκλογικής θητείας, κάθε σταθμός της δημόσιας ζωής, αποτελεί μια ευκαιρία για να επιστρέψουμε στην πηγή και στις αναφορές που εμπνέουν τη δικαιοσύνη και το δίκαιο. Είμαστε βέβαιοι για τούτο: η σωστή πολιτική είναι στην υπηρεσία της ειρήνης, σέβεται και προάγει τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, που είναι εξίσου αμοιβαία καθήκοντα, ώστε μεταξύ των σημερινών και των μελλοντικών γενεών να υφαίνεται ένας δεσμός εμπιστοσύνης και αναγνώρισης.
- Οι στρεβλώσεις της πολιτικής
Δυστυχώς, δίπλα στις αρετές, δεν λείπουν και στην πολιτική οι στρεβλώσεις που οφείλονται είτε στην ακαταλληλότητα των προσώπων, είτε σε στρεβλώσεις στο περιβάλλον και στους θεσμούς. Είναι σε όλους σαφές, πως οι στρεβλώσεις αυτές της πολιτικής ζωής αφαιρούν την αξιοπιστία των συστημάτων, μέσα στα οποία η πολιτική ζωή ασκείται έτσι όπως το κύρος, οι αποφάσεις και η δράση των στρατευμένων σ’ αυτήν προσώπων. Οι στρεβλώσεις αυτές, που αδυνατίζουν το ιδεώδες μιας αυθεντικής δημοκρατίας, είναι η ντροπή της δημόσιας ζωής και θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνική ειρήνη. Συγκεκριμένα αναφερόμαστε στη διαφθορά με τις πολλαπλές τις μορφές: σφετερισμού των δημοσίων αγαθών ή εργαλειοποίησης των προσώπων, στην άρνηση του δικαίου, στην έλλειψη σεβασμού των κοινοτικών κανόνων, στον παράνομο πλουτισμό, στην αιτιολόγηση της εξουσίας δια της βίας ή δια του αυθαίρετου προσχήματος «της κρατικής έκτακτης ανάγκης», στην τάση για διαιώνιση της κατοχής της εξουσίας, στην ξενοφοβία και τον ρατσισμό, στην άρνηση της φροντίδας του φυσικού περιβάλλοντος, στην απεριόριστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων προς άντληση άμεσου κέρδους, στην περιφρόνηση αυτών που κατέφυγαν σε αναγκαστική εξορία.
- Η σωστή πολιτική προωθεί τη συμμετοχή των νέων σ’ αυτήν και την εμπιστοσύνη στον άλλον.
Όταν η άσκηση της πολιτικής εξουσίας στοχεύει αποκλειστικά στο να διαφυλάττει τα συμφέροντα ορισμένων προνομιούχων ατόμων, διακυβεύεται το μέλλον και οι νέοι μπορούν να νιώσουν δυσπιστία, διότι αισθάνονται καταδικασμένοι να παραμείνουν στο περιθώριο της κοινωνίας, χωρίς δυνατότητα συμμετοχής σε ένα σχέδιο γα το μέλλον. Αντιθέτως, όταν η πολιτική εκδηλώνεται συγκεκριμένα στην ενθάρρυνση των νέων ταλέντων και των κλήσεων που ζητούν την πραγμάτωσή τους, τότε η ειρήνη διαχέεται στις συνειδήσεις και στα πρόσωπα. Διαμορφώνεται έτσι μια δυναμική εμπιστοσύνη, που σημαίνει «εγώ σε εμπιστεύομαι και πιστεύω σε σένα», στη δυνατότητα να συνεργαστούμε μαζί για το κοινό καλό. Η πολιτική, λοιπόν, προωθεί την ειρήνη, αν εκφράζεται δια της αναγνώρισης των χαρισμάτων και των ικανοτήτων κάθε προσώπου. «Τι πιο ωραίο από ένα τεταμένο χέρι; Αυτό δόθηκε από τον Θεό για να δίνει και να λαβαίνει. Ο Θεός δεν θέλησε το χέρι να σκοτώνει (βλ. Γεν. 4,1…) ή να κάνει τους άλλους να υποφέρουν, αλλά να τους φροντίζει και να τους βοηθάει να ζήσουν. Δίπλα στο νου και στην καρδιά, το χέρι μπορεί να γίνει και αυτό ένα εργαλείο διαλόγου».[6] Ο καθένας μπορεί να προσφέρει την πέτρα του για την οικοδόμηση της κοινής μας οικίας. Η αυθεντική πολιτική ζωή, που θεμελιώνεται πάνω στο δίκαιο και στον τίμιο διάλογο μεταξύ των προσώπων, ανανεώνεται, όταν υπάρχει η πεποίθηση πως κάθε γυναίκα, κάθε άνδρας και κάθε γενεά, περικλείουν μέσα τους έναν όρκο/τάξιμο που μπορεί να απελευθερώσει νέες σχεσιακές ενέργειες, διανοητικές, πολιτιστικές, και πνευματικές. Μια τέτοια εμπιστοσύνη δεν είναι εύκολο να βιωθεί, διότι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πολύπλοκες. Ιδιαίτερα στην εποχή μας, ζούμε μέσα σε ένα κλίμα δυσπιστίας που έχει τις ρίζες του στον φόβο του άλλου ή του ξένου, στην ανησυχία μήπως απολέσουμε τα οφέλη μας, και δυστυχώς αυτό εκδηλώνεται και σε πολιτικό επίπεδο, μέσω μιας στάσης κλεισίματος ή εθνικισμών, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την αδελφοσύνη την οποίαν έχει τόσο ανάγκη ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος μας. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, οι κοινωνίες μας έχουν ανάγκη από «οικοδόμους της ειρήνης» που να μπορούν να είναι αγγελιαφόροι και μάρτυρες αυθεντικοί του Θεού Πατέρα που θέλει το καλό και την ευτυχία της ανθρώπινης οικογένειας.
- Όχι στον πόλεμο και στην στρατηγική του φόβου.
Εκατό χρόνια μετά τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ θυμόμαστε τους νέους που έπεσαν νεκροί στις μάχες, και τον σπαραγμό της κοινωνίας των πολιτών, σήμερα, περισσότερο από ποτέ, γνωρίζουμε το τρομακτικό δίδαγμα των αδελφοκτόνων πολέμων, δηλαδή ότι η ειρήνη δεν μπορεί ποτέ να περιοριστεί μόνο στην ισορροπία των δυνάμεων και του φόβου. Το να κρατάς τον άλλο υπό την απειλή, σημαίνει να τον υποβιβάζεις στην κατάσταση αντικειμένου και να του αρνείσαι την αξιοπρέπεια. Για τον λόγο αυτόν, επιβεβαιώνουμε ξανά πως η κλιμάκωση του εκφοβισμού, όπως ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός των όπλων, αντιτίθεται στην ηθική και στην αναζήτηση μιας αληθινής ομόνοιας. Ο τρόμος που ασκείται πάνω στα πιο ευάλωτα πρόσωπα συμβάλλει στην εξορία ολόκληρων λαών που αναζητούν μια ειρηνική γη. Δεν ευσταθούν οι πολιτικές ομιλίες που τείνουν να κατηγορούν τους μετανάστες για όλα τα κακά και να στερούν από τους φτωχούς την ελπίδα. Αντίθετα, θα πρέπει να τονιστεί πως η ειρήνη θεμελιώνεται πάνω στο σεβασμό κάθε προσώπου, οποιαδήποτε και αν είναι η ιστορία του, πάνω στο σεβασμό του δικαίου και του κοινού καλού, της δημιουργίας που μας έχει δοθεί και του ηθικού πλούτου που μας μεταδόθηκε από τις παρελθούσες γενεές.
Με ιδιαίτερο τρόπο, η σκέψη μας πηγαίνει ακόμη στα παιδιά που ζουν στις σημερινές ζώνες συγκρούσεων, και σε όλους αυτούς που στρατεύονται προκειμένου να προστατεύσουν τις ζωές και τα δικαιώματά αυτών των παιδιών. Στον κόσμο, ένα παιδί στα έξι, πλήττεται από τη βία του πολέμου και από τις συνέπειές του, όταν δεν έχει στρατολογηθεί για να γίνει το ίδιο στρατιώτης ή όμηρος οπλισμένων ομάδων. Η μαρτυρία όσων στρατεύονται για να υπερασπιστούν την αξιοπρέπεια και το σεβασμό των παιδιών, είναι όσο ποτέ, πολύτιμα αγαθά για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Αυτές τις μέρες, εορτάζουμε την εβδομηκοστή επέτειο της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που υιοθετήθηκε την επαύριον της δεύτερης παγκόσμιας σύρραξης. Ας θυμηθούμε εν προκειμένω την παρατήρηση του Πάπα Αγίου Ιωάννη 23ου: « Όταν οι άνθρωποι συνειδητοποιούν τα δικαιώματά τους, δεν μπορούν ταυτόχρονα να μην συνειδητοποιούν και τα αντίστοιχα καθήκοντά τους: οι αρμόδιοι, έχουν το καθήκον να επιβάλλουν τα δικαιώματα ως απαίτηση και έκφραση της αξιοπρέπειάς τους, και όλοι οι άλλοι, το καθήκον να αναγνωρίζουν τα ίδια δικαιώματα και να τα σέβονται».[7]
Η ειρήνη, πράγματι, είναι καρπός ενός μεγάλου πολιτικού σχεδίου που θεμελιώνεται πάνω στην αμοιβαία ευθύνη και στην αλληλεξάρτηση των ανθρωπίνων όντων. Αλλά είναι και μια πρόκληση που ζητεί να γίνει δεκτή μέρα με την ημέρα. Η ειρήνη είναι μια μεταστροφή της καρδιάς και της ψυχής, και είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε τρεις αδιάσπαστες διαστάσεις αυτής της εσωτερικής και κοινοτικής ειρήνης:
– Την ειρήνη με τον εαυτό μας, αρνούμενοι την αδιαλλαξία, την οργή και την ανυπομονησία και καθώς συμβούλευε ο Άγιο Φραγκίσκος Σαλέσιος, ασκώντας «λίγη γλυκύτητα στους εαυτούς μας», για να προσφέρουμε «λίγη γλυκύτητα στους άλλους».
– Την ειρήνη με τον άλλο: ο συγγενής, ο φίλος, ο ξένος, ο φτωχός, ο πάσχων… τολμώντας τη συνάντηση και ακούοντας το μήνυμα που φέρνει μαζί του.
– Την ειρήνη με την δημιουργία, ανακαλύπτοντας ξανά το μεγαλείο της δωρεάς του Θεού και το μέρος της ευθύνης που ανήκει στον καθένα από εμάς, ως κάτοικο του κόσμου, ως πολίτη και δημιουργό του μέλλοντος.
Η πολιτική της ειρήνης, που γνωρίζει καλά τις ανθρώπινες αδυναμίες και τις επωμίζεται, μπορεί πάντοτε να αντλεί από το πνεύμα του «Mεγαλύνει» (Magnificat) που η Μαρία, Μητέρα του Σωτήρα Χριστού και Βασίλισσα της Ειρήνης, ψάλλει εξ ονόματος όλων των ανθρώπων: «Το έλεός Του υπάρχει από γενεά σε γενεά, σ’ όσους με δέος τον υπακούνε. Έδειξε έμπρακτα τη δύναμή του: διασκόρπισε τους περήφανους και χάλασε τα σχέδια που είχανε στο νου τους. Καθαίρεσε άρχοντες από τους θρόνους τους και ταπεινούς ανύψωσε, (…) μην ξεχνώντας την υπόσχεση που είχε δώσει στους προγόνους μας, ότι δηλαδή θα σπλαχνιστεί τον Αβραάμ και τους απογόνους του παντοτινά» (Λκ. 1,50-55).
Από το Βατικανό, 8 Δεκεμβρίου 2018
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
Μετάφραση στα Ελληνικά Πέτρου Ανδριώτη
[1] Βλ. Λκ. 2,14 « Δόξα στον ύψιστο Θεό και ειρήνη στη γη, στους ανθρώπους που Εκείνος αγαπά».
[2] Βλ. Le Porche du mystere de la deuxieme vertu, Paris 1986.
[3] Αποστ. Επιστολή Octogesima adveniens (14 Μαΐου 1971), 7
[4] Εγκ. Επιστολή «Η αγάπη εν αληθεία» (29 Ιουνίου 2009), 7.
[5] Βλ. Ομιλία στο συνέδριο “Civitas” της Παδούης: ¨30giorni”, αριθ. 5 του 2002
[6] Βενέδικτος 16ος, Ομιλία στις Αρχές του Benin, Cotonou, 19 Νοεμβρίου 2011.
[7] Εγκύκλιος, Pacem in terries, (11 Απριλίου 1963), 24
