ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΥ ΑΓΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
7η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΦΤΩΧΩΝ
33η Κυριακή της Κοινής Περιόδου του έτους 19 Νοεμβρίου 2023
«Μην αποστρέφεσαι τον φτωχό»(Τωβ 4,7)
1. Η Παγκόσμια Ημέρα των Φτωχών, τοκαρποφόρο σημάδι του ελέους του Πατέρα έρχεται για έβδομη φορά να στηρίξει την πορεία των κοινοτήτων μας. Είναι ένα ραντεβού που η Εκκλησία σταδιακά ριζώνει στην ποιμαντική της φροντίδα, για να ανακαλύπτει όλο και περισσότερο το κεντρικό περιεχόμενο του Ευαγγελίου. Κάθε μέρα δεσμευόμαστε να υποδεχόμαστε τους φτωχούς, αλλά αυτό δεν αρκεί. Ένα ποτάμι φτώχειας διασχίζει τις πόλεις μας και μεγαλώνει όλο και πιο πολύ μέχρι να ξεχειλίσει· αυτό το ποτάμι φαίνεται να μας κατακλύζει, τόσο πολύ που η κραυγή των αδελφών μας που ζητούν βοήθεια, υποστήριξη και αλληλεγγύη ανεβαίνει όλο και πιο δυνατά. Για τον λόγο αυτόν, την Κυριακή πριν από την εορτή του Ιησού Χριστού, Βασιλέα του Σύμπαντος, συγκεντρωνόμαστε γύρω από την Αγία Τράπεζά του για να λάβουμε εκ νέου από Αυτόν το δώρο και τη δέσμευση να ζούμε τη φτώχεια και να υπηρετούμε τους φτωχούς.
«Όταν βλέπεις έναν φτωχό δίνε του ελεημοσύνη και μην τον αποστρέφεσαι» (Τωβ 4,7). Αυτός ο Λόγος μάς βοηθά να συλλάβουμε την ουσία της μαρτυρίας μας. Η ενασχόληση με το βιβλίο του Τωβίτ, ένα ελάχιστα γνωστό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, συναρπαστικό και πλούσιο σε σοφία, θα μας επιτρέψει να εισέλθουμε καλύτερα στο περιεχόμενο που επιθυμεί να μεταφέρει ο ιερός συγγραφέας. Μια σκηνή οικογενειακής ζωής εκτυλίσσεται μπροστά μας: ένας πατέρας, ο Tωβίτ, χαιρετά τον γιο του, Tωβία, ο οποίος πρόκειται να πάει ένα μακρύ ταξίδι. Ο ηλικιωμένος Τωβίτ φοβάται ότι δεν θα ξαναδεί ποτέ τον γιο του, οπότε του αφήνει την «πνευματική διαθήκη» του. Τον εξόρισαν στη Νινευή και τώρα είναι τυφλός, επομένως διπλά φτωχός, αλλά είχε πάντα μια βεβαιότητα, που εκφράζεται με το όνομα «Τωβίτ» που έχει: «ο Κύριος ήταν το καλό μου». Αυτός ο άνθρωπος, που πάντοτε εμπιστευόταν στον Κύριο, ως καλός πατέρας επιθυμεί να αφήσει στον γιο του όχι τόσο κάποια υλικά αγαθά, αλλά τη μαρτυρία της πορείας που πρέπει να ακολουθήσει στη ζωή, γι’ αυτό του λέει: «Σ’ όλη σου τη ζωή, παιδί μου, να θυμάσαι τον Κύριο τον Θεό μας, και μη σκεφτείς ποτέ να αμαρτήσεις ή να παραβείς τις εντολές του. Να είσαι ενάρετος σε όλη σου τη ζωή και να μην ακολουθείς τον δρόμο της αμαρτίας» (4,5).
2. Όπως μπορεί να φανεί αμέσως, η ανάμνηση που ζητά ο ηλικιωμένος Τωβίτ από τον γιο του δεν περιορίζεται σε μια απλή πράξη μνήμης ή μια προσευχή που απευθύνεται στον Θεό. Αναφέρεται σε συγκεκριμένες χειρονομίες που συνίστανται στο να κάνουμε καλά έργα και να ζούμε δίκαια. Αυτή η προτροπή είναι ακόμη πιο συγκεκριμένη: «Να δίνεις από τα υπάρχοντά σου ελεημοσύνη και μάλιστα με απλοχεριά, σε όλους όσοι είναι ενάρετοι» (47).
Τα λόγια αυτού του σοφού ηλικιωμένου προκαλούν έκπληξη. Ας μην ξεχνάμε, στην πραγματικότητα, ότι ο Τωβίτ έχασε την όρασή του αμέσως μετά από μια πράξη ευσπλαχνίας. Όπως αφηγείται ο ίδιος, η ζωή του από νεαρή ηλικία ήταν αφιερωμένη σε έργα αγάπης: «Σ΄ όλη μου τη ζωή ακολούθησα τον δρόμο της αλήθειας και της δικαιοσύνης και έκανα πολλές ελεημοσύνες προς τους συγγενείς μου και τους συμπατριώτες μου, που είχαν εκτοπισθεί μαζί μου στη Νινευή, πρωτεύουσα της Ασσυρίας. […] Μοιραζόμουν το φαγητό μου με τους πεινασμένους και έδινα τα ρούχα μου στους φτωχούς· και αν έβλεπα κανέναν από τους συμπατριώτες μου να έχει πεθάνει και να τον έχουν ρίξει έξω από τα τείχη της Νινευή, τον έθαβα» (1,3, 17).
Γι’ αυτή τη μαρτυρία αγάπης, ο βασιλιάς του είχε στερήσει όλα τα υπάρχοντά του, κάνοντάς τον εντελώς φτωχό. Αλλά ο Κύριος εξακολουθούσε να τον χρειάζεται. Ανακτώντας τη θέση του ως διαχειριστής, δεν φοβόταν να συνεχίσει τον τρόπο ζωής του. Ας ακούσουμε την αφήγησή του, η οποία μας μιλάει και σήμερα: «Κατά την εορτή της Πεντηκοστής, που είναι άγια ημέρα, εφτά εβδομάδες μετά το Πάσχα, μου παρέθεσαν πλούσιο γεύμα και κάθισα στο τραπέζι. Εκεί είδα πολλά φαγητά και είπα στο γιό μου: ”Πήγαινε και όποιον βρεις από τους συμπατριώτες μας φτωχό, που να είναι ακόμα πιστός στον Κύριο, φέρε τον εδώ κι εγώ θα σε περιμένω” » (2:1-2). Πόσο σημαντικό θα ήταν αν, την Ημέρα των Φτωχών, η ανησυχία του Τωβίτ ήταν και δική μας! Προσκαλώντας τους να μοιραστούν το γεύμα της Κυριακής, αφού μοιραστούν πρώτα την Ευχαριστιακή Τράπεζα. Η Θεία Ευχαριστία που τελείται θα γίνει πραγματικό κριτήριο κοινωνίας. Από την άλλη, αν γύρω από το θυσιαστήριο του Κυρίου γνωρίζουμε ότι είμαστε όλοι αδέλφια, πόσο πιο ορατή θα γινόταν αυτή η αδελφοσύνη μοιράζοντας το εορταστικό γεύμα με εκείνους που στερούνται τα απαραίτητα!
Ο Τωβίας έκανε ό,τι του είπε ο πατέρας του, αλλά επέστρεψε με την είδηση ότι ένας φτωχός άνθρωπος είχε σκοτωθεί και είχε αφεθεί στη μέση της πλατείας. Χωρίς δισταγμό, ο ηλικιωμένος Τωβίτ σηκώθηκε από το τραπέζι και πήγε να θάψει τον άνθρωπο. Επιστρέφοντας στο σπίτι κουρασμένος, αποκοιμήθηκε στην αυλή. Ένα πουλί τον λέρωσε στα μάτια και τυφλώθηκε (βλ. 2, 1-10). Η ειρωνεία της τύχης: κάνεις μια πράξη φιλανθρωπίας και μια ατυχία σε πλήττει! Μας κάνει να σκεφτόμαστε κατ’ αυτό τον τρόπο. Αλλά η πίστη μας διδάσκει να πάμε βαθύτερα. Η τύφλωση του Τωβίτ θα γίνει η δύναμή του για να αναγνωρίσει ακόμα καλύτερα πολλές μορφές φτώχειας οι οποίες τον περιβάλλουν. Και ο Κύριος θα φροντίσει ώστε την κατάλληλη στιγμή να αποκατασταθεί η όρασή του και να δει ξανά με χαρά τον γιο του Τωβία. Όταν ήρθε εκείνη η μέρα, ο Τωβίτ «όταν είδε τον γιο του έπεσε στον λαιμό του κλαίγοντας και είπε: “Δοξασμένος είσαι, Θεέ, και δοξασμένο το όνομά σου για πάντα, και δοξασμένοι όλοι οι άγιοι άγγελοί σου! Με ταλαιπώρησες αλλά με λυπήθηκες, και έκανες να ξαναδώ τον γιό μου τον Τωβία”» (11,13-14).
3. Μπορεί να αναρωτηθούμε, από πού παίρνει ο Τωβίτ το θάρρος και την εσωτερική δύναμη που του επιτρέπουν να υπηρετεί τον Θεό εν μέσω ενός ειδωλολατρικού λαού και να αγαπά τον πλησίον του σε τέτοιο βαθμό με κίνδυνο της ζωής του; Αυτό είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα: ο Τωβίτ είναι ένας πιστός σύζυγος και ένας στοργικός πατέρας· έχει απελαθεί μακριά από την πατρίδα του και υποφέρει άδικα. Διώκεται από τον βασιλιά και τους γείτονές του… Παρά το γεγονός ότι είναι τόσο καλοπροαίρετος, δοκιμάζεται. Όπως μας διδάσκει συχνά η Αγία Γραφή, ο Θεός βάζει σε δοκιμασία και εκείνους που κάνουν το καλό. Γιατί αυτό; Δεν το κάνει για να μας ταπεινώσει, αλλά για να ενισχύσει την πίστη μας σ’ Αυτόν.
Ο Τωβίτ, τη στιγμή της δοκιμασίας, ανακαλύπτει τη δική του φτώχεια, η οποία τον καθιστά ικανό να αναγνωρίσει τους φτωχούς. Είναι πιστός στον Νόμο του Θεού και τηρεί τις εντολές, αλλά αυτό δεν του αρκεί. Η αποτελεσματική προσοχή στους φτωχούς είναι δυνατή γι’ αυτόν επειδή έχει βιώσει τη φτώχεια στο πετσί του. Επομένως, τα λόγια που απευθύνει στο γιο του τον Τωβία είναι η γνήσια κληρονομιά του: «Όταν βλέπεις έναν φτωχό δίνε του ελεημοσύνη και μην τον αποστρέφεσαι» (4,7). Εν ολίγοις, όταν βρισκόμαστε μπροστά σε έναν φτωχό άνθρωπο, δεν μπορούμε να κοιτάξουμε αλλού, επειδή θα εμποδίσουμε τον εαυτό μας να συναντήσει το πρόσωπο του Κυρίου Ιησού. Και ας σημειώσουμε καλά την έκφραση «από κάθε φτωχό». Όλοι είναι γείτονές μας. Δεν έχει σημασία το χρώμα του δέρματός σας, η κοινωνική σας θέση, η καταγωγή σας… Αν είμαι φτωχός, μπορώ να αναγνωρίσω ποιος είναι πραγματικά ο αδελφός που με χρειάζεται. Καλούμαστε να συναντήσουμε κάθε φτωχό άνθρωπο και κάθε είδους φτώχεια, αποτινάσσοντας από πάνω μας την αδιαφορία και το προφανές με το οποίο θωρακίζουμε μια απατηλή ευημερία.
4. Ζούμε σε μια ιστορική στιγμή που δεν ευνοεί την προσοχή προς τους φτωχότερους. Η ανάγκη του καλέσματος για ευημερία γίνεται όλο και πιο δυνατή, ενώ οι φωνές εκείνων που ζουν στη φτώχεια σιγούν. Υπάρχει η τάση να παραμελούνται όλα όσα δεν ταιριάζουν στα μοντέλα ζωής που προορίζονται ειδικά για τις νεότερες γενεές, οι οποίες είναι οι πιο εύθραυστες ενόψει της πολιτιστικής αλλαγής που βρίσκεται σε εξέλιξη. Αυτό που είναι δυσάρεστο και προκαλεί πόνο μπαίνει σε παρένθεση, ενώ οι φυσικές ιδιότητες εξυψώνονται σαν να ήταν ο κύριος στόχος που πρέπει να επιτευχθεί. Η εικονική πραγματικότητα καταλαμβάνει την πραγματική ζωή και είναι όλο και πιο εύκολο να συγχέουμε τους δύο κόσμους. Οι φτωχοί γίνονται εικόνες που μπορούν να συγκινήσουν για λίγες στιγμές, αλλά όταν τους συναντάς με σάρκα και οστά στον δρόμο, τότε κυριαρχεί η ενόχληση και η περιθωριοποίηση. Η βιασύνη είναι πλέον η καθημερινή σύντροφος της ζωής, που μας εμποδίζει να σταματήσουμε, να σώσουμε και να φροντίσουμε τους άλλους. Η παραβολή του Καλού Σαμαρείτη (βλ. Λκ 10, 25-37) δεν είναι μια ιστορία του παρελθόντος, προκαλεί το παρόν του καθενός μας. Η ανάθεση της φιλανθρωπίας σε άλλους με την προσφορά χρημάτων είναι εύκολη, είναι μια γενναιόδωρη χειρονομία. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η προσωπική συμμετοχή είναι η κλήση κάθε χριστιανού.
5. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο που υπάρχουν τόσοι πολλοί άνδρες και γυναίκες αφοσιωμένοι στους φτωχούς και τους αποκλεισμένους και που μοιράζονται τόσα πράγματα μαζί τους. Άνθρωποι κάθε ηλικίας και κοινωνικής κατάστασης που ασκούν τη φιλοξενία και δεσμεύονται με όσους βρίσκονται σε καταστάσεις περιθωριοποίησης και πόνου. Δεν είναι υπεράνθρωποι, αλλά «γείτονες» τους οποίους συναντάμε καθημερινά και οι οποίοι σιωπηλά γίνονται φτωχοί με τους φτωχούς. Δεν δίνουν απλώς κάτι: ακούνε, συζητούν, προσπαθούν να κατανοήσουν την κατάσταση και τις αιτίες της, να δώσουν σωστές συμβουλές και σωστές αναφορές. Είναι προσεκτικοί στις υλικές καθώς και στις πνευματικές ανάγκες, στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη του ατόμου. Η Βασιλεία του Θεού είναι παρούσα και γίνεται ορατή σε αυτή τη γενναιόδωρη και δωρεάν υπηρεσία. Είναι πραγματικά σαν τον σπόρο που έχει πέσει στην εύφορη γη της ζωής αυτών των ανθρώπων και δίνει καρπούς (βλ. Λκ 8, 4-15). Η ευγνωμοσύνη σε τόσους πολλούς εθελοντές γίνεται προσευχή, ώστε η μαρτυρία τους να είναι καρποφόρα.
6. Στην 60ή επέτειο της Εγκυκλίου Pacem in Terris (επί γης ειρήνη), είναι επείγον να επαναλάβουμε τα λόγια του Αγίου Πάπα Ιωάννη 23ου όταν έγραψε: «Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στην ύπαρξη, στη σωματική ακεραιότητα, στα απαραίτητα και επαρκή μέσα για ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο, ιδίως όσον αφορά την τροφή, την ένδυση, τη στέγαση, την ανάπαυση, την ιατρική περίθαλψη και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες, και ως εκ τούτου έχει δικαίωμα στην ασφάλεια σε περίπτωση ασθένειας, αναπηρίας, χηρείας, γήρατος, ανεργίας και σε κάθε άλλη περίπτωση απώλειας των μέσων διαβίωσης λόγω περιστάσεων πέρα από την θέλησή του» (αρ. 6).
Έχουμε ακόμη πολύ δουλειά μπροστά μας για να γίνουν αυτά τα λόγια πραγματικότητα, και μεταξύ άλλων, μέσω μιας σοβαρής και αποτελεσματικής πολιτικής και νομοθετικής δέσμευσης! Παρά τους περιορισμούς και μερικές φορές τις αποτυχίες της πολιτικής στο να δει και να υπηρετήσει το κοινό καλό, μακάρι να αναπτυχθεί η αλληλεγγύη και η επικουρικότητα πολλών πολιτών που πιστεύουν στην αξία της εθελοντικής δέσμευσης στην αφοσίωση προς τους φτωχούς. Πρόκειται, φυσικά, για ζήτημα τόνωσης και άσκησης πίεσης, ούτως ώστε οι δημόσιοι θεσμοί να επιτελέσουν σωστά το καθήκον τους. Αλλά δεν είναι χρήσιμο να παραμείνουμε παθητικοί περιμένοντας να λάβουμε τα πάντα «από ψηλά»: όσοι ζουν σε συνθήκες φτώχειας πρέπει επίσης να συμμετέχουν και να συνοδεύονται σε μια πορεία αλλαγής και ευθύνης.
7. Για ακόμα μια φορά, δυστυχώς, διαπιστώνονται νέες μορφές φτώχειας εκτός από αυτές που έχουν αναφερθεί παραπάνω. Σκέφτομαι ιδιαιτέρως τους πληθυσμούς που ζουν σε εμπόλεμες περιοχές, ειδικά τα παιδιά που στερούνται ενός γαλήνιου περιβάλλοντος και αξιοπρεπούς μέλλοντος. Κανείς δεν θα συνηθίσει ποτέ σε αυτήν την κατάσταση. Ας κρατήσουμε ζωντανή κάθε προσπάθεια για την εδραίωση της ειρήνης ως δώρο του Αναστημένου Κυρίου και καρπό της δέσμευσης για δικαιοσύνη και διάλογο.
Δεν μπορώ να ξεχάσω την κερδοσκοπία η οποία, σε διάφορους τομείς, οδηγεί σε δραματική αύξηση του κόστους που καθιστά πολλές οικογένειες ακόμη πιο άπορες. Οι μισθοί εξαντλούνται γρήγορα, αναγκάζουν σε στερήσεις που υπονομεύουν την αξιοπρέπεια κάθε ατόμου. Εάν σε μια οικογένεια είναι απαραίτητο να επιλέξει μεταξύ τροφίμων για να τραφεί και φαρμάκων για να θεραπευτεί, τότε πρέπει να ακουστεί η φωνή εκείνων που ζητούν το δικαίωμα και στα δύο αγαθά, στο όνομα της αξιοπρέπειας του ανθρώπινου προσώπου.
Πώς να μην επισημάνουμε, επιπλέον, την ηθική αταξία που χαρακτηρίζει τον κόσμο της εργασίας; Η απάνθρωπη μεταχείριση τόσων πολλών εργαζομένων, ο ανεπαρκής μισθός, η μάστιγα της επισφάλειας, τα πολλά εργατικά ατυχήματα, συχνά λόγω της νοοτροπίας που προτιμά το άμεσο κέρδος εις βάρος της ασφάλειας… Μου έρχονται στο νου τα λόγια του Αγίου Ιωάννη Παύλου Β’: «Το αρχικό θεμέλιο της αξίας της εργασίας είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. […] Ο άνθρωπος είναι προορισμένος και καλείται να εργαστεί, αλλά πρώτα απ’ όλα η εργασία είναι “για τον άνθρωπο” και όχι ο άνθρωπος “για την εργασία”» (Εγκύκλιος Laborem Exercens, 6).
8. Ο κατάλογος αυτός, ο οποίος είναι δραματικός από μόνος του, είναι μόνο μια μερική περιγραφή των καταστάσεων φτώχειας που αποτελούν μέρος της καθημερινής μας ζωής. Δεν μπορώ να παραβλέψω, ειδικότερα, μια μορφή δυσφορίας που γίνεται όλο και πιο εμφανής καθημερινά και επηρεάζει την νεολαία. Πόσες απογοητευμένες ζωές, που φτάνουν μέχρι και την αυτοκτονία των νέων, παραπλανημένοι από μια κουλτούρα που τους οδηγεί να αισθάνονται «ατελέσφοροι» και «αποτυχημένοι». Ας τους βοηθήσουμε να αντιδράσουν απέναντι σε αυτές τις επιζήμιες προτροπές, ώστε ο καθένας να βρει τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει για να αποκτήσει μια ισχυρή και γενναιόδωρη ταυτότητα.
Όταν μιλάμε για τους φτωχούς, είναι εύκολο να πέσουμε στην παγίδα της ρητορικής. Είναι επίσης ένας ύπουλος πειρασμός να σταματήσουμε στις στατιστικές και τα νούμερα. Οι φτωχοί είναι άνθρωποι, έχουν πρόσωπα, ιστορίες, καρδιά και ψυχή. Είναι αδελφοί και αδελφές με τα καλά και τις αδυναμίες τους, όπως όλοι οι άλλοι, και είναι σημαντικό να μπούμε σε μια προσωπική σχέση με καθένα από αυτούς.
Το βιβλίο του Τωβίτ μας διδάσκει τη συγκεκριμενοποίηση της δράσης μας μαζί με τους φτωχούς και για τους φτωχούς. Είναι ένα ζήτημα δικαιοσύνης που μας δεσμεύει όλους να αναζητήσουμε και να συναντήσουμε ο ένας τον άλλον, να καλλιεργήσουμε την απαραίτητη αρμονία σε μια κοινότητα ώστε να μπορέσει να αυτοπροσδιοριστεί ως τέτοια. Το ενδιαφέρον για τους φτωχούς, επομένως, δεν τελειώνει με μια βιαστική ελεημοσύνη. Ζητεί την αποκατάσταση σωστών διαπροσωπικών σχέσεων που έχουν επηρεαστεί αρνητικά από τη φτώχεια. Με αυτόν τον τρόπο, «μην αποστρέφετε τα μάτια σας από τους φτωχούς» γιατί αυτό οδηγεί στην απόκτηση των ευεργετημάτων της ευσπλαχνίας, της φιλανθρωπίας που δίνει νόημα και αξία σε ολόκληρη τη χριστιανική ζωή.
10. Αυτό το έτος σηματοδοτεί την 150ή επέτειο από τη γέννηση της Αγίας Θηρεσίας του Βρέφους Ιησού. Σε μια σελίδα της Ιστορίας μιας ψυχής γράφει: «Τώρα καταλαβαίνω ότι η τέλεια αγάπη συνίσταται στο να ανέχεσαι τα σφάλματα των άλλων, να μην εκπλήσσεσαι από τις αδυναμίες τους, να εποικοδομείς τον εαυτό σου στις μικρότερες πράξεις αρετής που βλέπουμε να εφαρμόζονται, αλλά πάνω απ’ όλα έχω καταλάβει ότι η χριστιανική αγάπη δεν πρέπει να παραμένει κλειστή στα βάθη της καρδιάς: “Κανείς, είπε ο Ιησούς, δεν ανάβει ένα λυχνάρι για να το βάλει κάτω από το μόδι, αλλά την βάζει στον λυχνοστάτη, έτσι ώστε να φωτίζει όλους όσοι βρίσκονται στο σπίτι». Μου φαίνεται ότι αυτό το λυχνάρι αντιπροσωπεύει την αγάπη που πρέπει να φωτίζει και να χαροποιεί όχι μόνο τους αγαπημένους μου, αλλά όλους όσους βρίσκονται στο σπίτι, μηδενός εξαιρουμένου» (Ms C, 12r°: Complete Works, Rome 1997, 247).
Σε αυτό το σπίτι που είναι όλος ο κόσμος, ο καθένας έχει το δικαίωμα να φωτίζεται από την αγάπη, κανείς δεν πρέπει να τη στερηθεί. Είθε η επιμονή της αγάπης της Αγίας Θηρεσίας να εμπνεύσει τις καρδιές μας σ’ αυτή την Παγκόσμια Ημέρα, είθε να μας βοηθήσει «να μην στρέψουμε το βλέμμα μας μακριά από τους φτωχούς» και να το κρατήσουμε πάντα προσηλωμένο στο ανθρώπινο και θεϊκό πρόσωπο του Κυρίου Ιησού Χριστού.
Ρώμη, Άγιος Ιωάννης στο Λατερανό, 13 Ιουνίου 2023, Μνήμη του Αγίου Αντωνίου της Παδούης.
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
Μετάφραση: Στανίσλαος Στουραΐτης
