ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟ
Από τις ομιλίες του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, επισκόπου Κωνσταντινουπόλεως
Θέλετε να μιλήσω για τους δρόμους της συμφιλίωσης με τον Θεό; Είναι πολλοί και διάφοροι, αλλά όλοι οδηγούν στον ουρανό.
Πρώτος είναι η καταδίκη των δικών μας αμαρτιών. Εξομολογήσου πρώτος την αμαρτία σου και θα δικαιωθείς. Γι’ αυτό και ο προφήτης έλεγε: «Είπα θα εξομολογηθώ στον Κύριο τα σφάλματά μου, και εσύ συγχώρεσες την κακία της αμαρτίας μου». Επομένως καταδίκασε και εσύ τα σφάλματά σου. Αυτό για τον Κύριο είναι αρκετό για την απελευθέρωσή σου. Και έπειτα, αν καταδικάσεις τα σφάλματά σου θα είσαι πιο προσεκτικός, για να μην ξαναπέσεις σ’ αυτά.
Εξώθησε τη συνείδησή σου να γίνει η εσωτερική σου κατήγορος, έτσι ώστε να μη γίνει αργότερα κατήγορός σου μπροστά στο δικαστήριο του Κυρίου.
Αυτός λοιπόν είναι ένας δρόμος για την άφεση, ένας δρόμος υπέροχος: αλλά υπάρχει και ένας άλλος δρόμος, καθόλου κατώτερος: να μη θυμάσαι τα σφάλματα των εχθρών σου, να κυριαρχείς την οργή σου, να συγχωρείς τα αδέλφια σου τα οποία σε πρόσβαλαν. Και μ’ αυτόν επίσης τον δρόμο θα βρούμε την άφεση των σφαλμάτων που κάναμε προς τον Κύριο. Και αυτός είναι ένας δεύτερος δρόμος για να εξιλεώσουμε τις αμαρτίες μας. «Πραγματικά εάν εσείς συγχωρείτε στους ανθρώπους τα σφάλματά τους, ο ουράνιος Πατέρας σας θα συγχωρέσει επίσης τα δικά σας σφάλματα».
Θέλεις ακόμα να μάθεις ένα τρίτο δρόμο εξαγνισμού; Είναι ο δρόμος της ολόθερμης και καλά μελετημένης προσευχής, που προέρχεται από τα βάθη της καρδιάς.
Έπειτα, αν θέλεις να μάθεις και ένα, τέταρτο δρόμο, θα σου πω ότι αυτός είναι η ελεημοσύνη. Αυτή έχει μία πολύ μεγάλη αξία.
Ας προσθέσουμε ακόμα αυτό: Αν κανείς συμπεριφέρεται με εγκράτεια και ταπεινοφροσύνη, θα καταστρέψει στη ρίζα τους τα αμαρτήματά του, όχι με μικρότερη αποτελεσματικότητα από αυτή που έχουν τα μέσα που αναφέραμε πιο πάνω. Μάρτυρας αυτής της αλήθειας είναι ο τελώνης ο οποίος δεν ήταν σε θέση να θυμηθεί καλά έργα, αλλά στη θέση τους πρόσφερε την ταπεινή αναγνώριση των σφαλμάτων του, και έτσι απελευθερώθηκε από το βαρύ φορτίο που είχε στη συνείδησή του.
Υποδείξαμε πέντε δρόμους συμφιλίωσης με τον Θεό. Πρώτος είναι η καταδίκη των δικών μας αμαρτιών. Δεύτερος είναι η άφεση των προσβολών των άλλων απέναντί μας. Τρίτος είναι η προσευχή. Τέταρτος η ελεημοσύνη. Πέμπτος η ταπεινοφροσύνη.
Μην στέκεσαι λοιπόν χωρίς να κάνεις τίποτα. Αντίθετα προσπάθησε κάθε μέρα να προοδεύεις αυτούς τους δρόμους, γιατί αυτοί είναι εύκολοι, ούτε μπορείς να προβάλλεις τη φτώχεια σου για να απαλλαγείς από τις ευθύνες σου. Ακόμα και αν βρισκόσουν να ζεις σε βαριά δυστυχία, μπορείς πάντοτε να καταπολεμάς την οργή σου, να ζεις την ταπεινοφροσύνη, να προσεύχεσαι ακατάπαυστα και να καταδικάζεις τις αμαρτίες σου και η φτώχεια σου δεν θα είναι ποτέ εμπόδιό σου. Μα τι λέω; Ούτε στο δρόμο εκείνο της συγνώμης, στον οποίο απαιτείται η διανομή χρημάτων στους φτωχούς, δηλαδή η ελεημοσύνη, η χήρα του ευαγγελίου, η οποία προσέφερε μονάχα δύο λεπτά.
‘Έχοντας μάθει λοιπόν τον τρόπο να θεραπεύουμε τα τραύματά μας, ας χρησιμοποιήσουμε αυτά τα μέσα. Έπειτα, έχοντας αποκτήσει την αληθινή υγεία, με εμπιστοσύνη θα χαρούμε την ιερή τράπεζα, και με μεγάλη χαρά θα πάμε προς συνάντηση του Χριστού, βασιλέα της δόξας, και θα κατακτήσουμε για πάντα τα αιώνια αγαθά, χάρη στη δωρεά, στην ευσπλαχνία και στην καλοσύνη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
‘Ένα από τα ωραία κείμενα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, το οποίο αργότερα μπήκε στη μεγάλη πλειονότητα των χριστιανικών παραδόσεων της Ανατολής και της Δύσης, είναι η ομιλία του για τους Πέντε δρόμους της συμφιλίωσης με τον Θεό. Είναι ένα κείμενο στο οποίο ο Χρυσόστομος παρουσιάζει στο ακροατήριό του τους δρόμους της συμφιλίωσης με τον Κύριο, η οποία με τη σειρά της γίνεται συμφιλίωση και με τον πλησίον μας. Είναι ένα κείμενο ωραίο και καθαρό, ενός ιεροκήρυκα ο οποίος βρίσκεται μπροστά στο πνευματικό ποίμνιό του.
Ένα ποίμνιο το οποίο έχει ασφαλώς τα προβλήματά του, τους περιορισμούς του, αλλά έχει και τα μεγαλεία του, τα ωραία και θετικά του, και προπάντων ένα ποίμνιο το οποίο όπως όλοι εμείς είναι βαπτισμένο στο όνομα του Χριστού, και λυτρώθηκε από το αίμα του Χριστού. Κατά τις ημέρες αυτές, στην αρχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, σας προτείνω να διαβάσετε αυτό το κείμενο του Χρυσοστόμου, και να προσπαθήσετε να το αισθανθείτε, να το ακούσετε, στην ίδια τη ζωή σας. Άλλωστε η ομιλία αυτή δεν είναι άλλο παρά μία νέα ανάγνωση των κεφαλαίων 5 και 6 του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου. Οι πέντε δρόμοι, τους οποίους μας προτείνει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, είναι δρόμοι, δηλαδή μπορούμε να πούμε βοηθήματα τα οποία μας κάνουν να ζήσουμε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή με τρόπο πολύ χριστιανικό. Κατά βάθος οι δρόμοι αυτοί επαναλαμβάνουν την κατευθυντήρια γραμμή των ευαγγελικών περικοπών, τις οποίες διαβάζουμε κατά τις τέσσερις Κυριακές στην αρχή του Τριωδίου.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος προτείνει πέντε δρόμους, τους οποίους ο χριστιανός έχει στα χέρια του, για να συμφιλιωθεί με τον Θεό. Στο συμπέρασμα της σύντομης ομιλίας του λέει: «Υποδείξαμε πέντε δρόμους συμφιλίωσης με τον Θεό: πρώτος είναι η καταδίκη των αμαρτιών μας, δεύτερος είναι να συγχωρούμε τις προσβολές των άλλων εναντίον μας, ο τρίτος βρίσκεται στην προσευχή μας, ο τέταρτος στην ελεημοσύνη, και ο πέμπτος στην ταπεινοφροσύνη».
Ο πρώτος δρόμος είναι η καταδίκη των αμαρτιών μας. Μπορούμε επίσης να πούμε ότι ο πρώτος αυτός δρόμος είναι η εξομολόγηση των αμαρτιών μας, ώστε ο πολυεύσπλαχνος Κύριος να τις συγχωρέσει. Η εξομολόγηση αυτή πρωταρχικά είναι μία ομολογία της ευσπλαχνίας του: ομολογούμε ότι Αυτός μας αγαπά, μας συγχωρεί, μας σώζει αυτή είναι η σαρακοστιανή πορεία του χριστιανού. Ομολογούμε, αναγνωρίζουμε τις αμαρτίες μας για να διαπιστώσουμε, να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε ανάγκη από τον Θεό, ότι δεν είμαστε, ότι ποτέ δεν θα γίνουμε αυτάρκεις, ίσως η αναζήτηση αυτής της αυτάρκειας είναι η πρώτη αμαρτία μας, για την οποία οφείλουμε να κατηγορήσουμε τον εαυτό μας: ο πειρασμός να είμαστε αυτάρκεις, να νομίζουμε ότι μπορούμε να ανεξαρτητοποιηθούμε ολότελα από τον Θεό και από τους συνανθρώπους μας, από τα αδέλφια μας.
Ο δεύτερος δρόμος είναι να συγχωρούμε τις προσβολές των άλλων εναντίον μας, όπως επίσης και να ξεχνούμε τα σφάλματα των εχθρών μας. Αυτό το θέμα γεννιέται από το ίδιο το Ευαγγέλιο και επομένως βρίσκεται παρόν σε όλη την πνευματική γραμματολογία, από την Ανατολή μέχρι τη Δύση. Την άφεση της προσβολής των άλλων εναντίον μας, τη μη καταδίκη του αδελφού μας, θα τα επαναλάβουμε συχνά στην προσευχή του Αγίου Εφραίμ, κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Προσέξτε ότι αυτό θα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της χριστιανικής μας ζωής: να δεχθούμε την άφεση και να δώσουμε την άφεση. Να δεχθούμε την άφεση από τον Θεό, και από τον αδελφό μας, σημαίνει μία καλή δόση ταπεινοφροσύνης, γιατί, δεχόμενοι αυτήν την άφεση, δηλώνουμε ότι, κατά κάποιο τρόπο κάναμε λάθος, αμαρτήσαμε. Με το ίδιο αυτό θέμα συνδέεται και η λήθη των σφαλμάτων των άλλων εναντίον μας, η λήθη των κακών που έγιναν σε βάρος μας.
Ο τρίτος δρόμος είναι η προσευχή. Προσευχή ένθερμη, με ευλάβεια, που βγαίνει από τα βάθη της καρδιάς. Μία προσευχή για μας, για τη ζωή μας, αλλά επίσης και προπάντων μία προσευχή για τους άλλους, για την Εκκλησία για τον κόσμο όλο.
Ο τέταρτος δρόμος είναι η ελεημοσύνη. Να δίνουμε δωρεάν με συμπόνια στην ισχυρότερη έννοια της λέξης, δηλαδή να δίνουμε κάτι που να βγαίνει από εμάς, να βγούμε από το εγωιστικό μας συμφέρον, να φτάσουμε στην αληθινή συμπόνια, δηλαδή να συμπάσχουμε με τον συνάνθρωπό μας, και να συμμεριζόμαστε αυτό που είμαστε και αυτό που ζούμε.
Ο πέμπτος δρόμος είναι η ταπεινοφροσύνη. Αυτός ο πέμπτος δρόμος συνδέεται με τον τέταρτο: η ταπεινοφροσύνη είναι κατάσταση υποδοχής του δώρου, της ευσπλαχνίας, του δώρου της συγνώμης του Θεού, του δώρου της αγάπης της συγνώμης του Θεού, του δώρου της αγάπης και της συμπόνιας προς τον συνάνθρωπό μας.
Σας προτείνω αυτό το κείμενο του ιερού Χρυσοστόμου, και προτείνοντας αυτό δεν σας προτείνω τίποτα το διαφορετικό από την ομιλία του Ιησού επάνω στο όρος, στο κεφάλαιο 5 του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου. Είναι πέντε δρόμοι οι οποίοι θα έπρεπε να καθρεπτίζουν τη σαρακοστιανή μας ζωή, να μας εξομοιώνουν με τον Χριστό, τον Κύριό μας. Η διάσταση της μετάνοιας η οποία συχνά δίνεται στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή δεν θα έχει κανένα νόημα, αν η διάσταση αυτή δεν είναι προετοιμασία για το Άγιο Πάσχα: η μετάνοια, η νηστεία, οι άλλες μορφές στερήσεως δεν είναι αξίες αυτές καθαυτές, αλλά αξίες στραμμένες προς το Πάσχα του Χριστού.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος δεν μας προτείνει άλλο από το να ζούμε την Τεσσαρακοστή και όλη τη χριστιανική μας ζωή με συμπεριφορά ειλικρίνειας και αλήθειας ως χριστιανοί, για να φτάσουμε στην εξομοίωσή μας με τον ίδιο το Χριστό. Αυτό το οποίο ζούμε και ο τρόπος με τον οποίο το ζούμε κατά την περίοδο αυτή πρέπει να ανταποκρίνεται σε κάτι, που είναι ριζωμένο στα τρίσβαθα της καρδιάς μας, διαφορετικά η συμπεριφορά μας θα μπορούσε να καταντήσει μάταιη. Θυμηθείτε την προειδοποίηση την οποία βρίσκουμε σε ένα από τα τροπάρια της Τετάρτης, κατά την εβδομάδα της Τυρινής: «βρωμάτων νηστεύουσα, ψυχή μου και παθών μη καθαρεύουσα, μάτην επαγάλλη τη ατροφία∙ ει μη αφορμή σοι γένηται προς διόρθωσιν, ως ψευδής μισείται παρά του Θεού και τοις κακίστοις δαίμοσιν ομοιούται τοις μηδέποτε σιτουμένοις».
Σε νεώτερη γλώσσα θα λέγαμε: «Εάν ψυχή μου νηστεύεις στα φαγητά, και δεν καθαρίζεσαι από τα πάθη σου, μάταια χαίρεσαι για τη νηστεία σου γιατί αν η νηστεία σου δεν είναι ευκαιρία για τη διόρθωσή σου, ο Θεός σε μισεί επειδή είσαι ψεύτρα, και γίνεσαι όμοια με τους απαίσιους δαίμονες, οι οποίοι ποτέ δεν τρώνε».
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας προτείνει ως «τρίτο δρόμο» «μία ολόθερμη προσευχή, η οποία βγαίνει από τα βάθη της καρδιάς μας». Και αν ένας σπόρος γεννιέται γιατί κάποιος, ο άνεμος, ο γεωργός,… τον έριξε εκεί. Η προσευχή πρέπει να γεννιέται από τα βάθη της καρδιάς μας, γιατί «κάποιος» φύτεψε εκεί τον σπόρο της, και όλοι εμείς τη βλέπουμε να φυτρώνει. Αυτός ο «κάποιος» είναι ο ίδιος ο Κύριος, διαμέσου της προσευχής της Εκκλησίας. Αυτή η προσευχή δεν θα είναι ποτέ κάτι το υποκειμενικό θα είναι κάτι πολύ αντικειμενικό, δοσμένο σ’ εμάς από την ίδια την Εκκλησία.
Κατά τη στιγμή αυτή, κατά την οποία αρχίζουμε τη σαρακοστιανή μας νηστεία, σας ζητώ να είστε άντρες και γυναίκες προσευχής, μίας προσευχής προσωπικής, η οποία δυναμώνει την προσωπική σας και δική σας σχέση με τον Θεό. Ταυτόχρονα, η προσευχή σας να είναι και κοινοτική και εκκλησιολογική, συμμετέχοντας στη θεία λατρεία της Εκκλησίας μας, στον καθεδρικό μας ναό της Παναγίας Τριάδος στην ενορία μας, στα Γιαννιτσά, στην Κηφισιά, στη Νέα Μάκρη. Να αισθάνεστε όλοι ως ζωντανές πέτρες της Εξαρχίας.
Αυτή η συμμετοχή στη θεία λατρεία είναι απαραίτητη, γιατί αυτή είναι ταυτόχρονα μια παιδαγωγία στην καθημερινή ζωή μας, για να μάθουμε την πορεία της προσευχής. Επομένως σας προτρέπω σε μία προσευχή τόσο προσωπική όσο και κοινοτική-εκκλησιολογική. Και σ’ αυτές επίσης τις στιγμές της ιστορίας οφείλουμε να ζούμε μία προσευχή για όλη την Εκκλησία: για τους επισκόπους, για τους ιερείς, για όλους τους πιστούς, έτσι ώστε η φετινή σαρακοστιανή πορεία να μας οδηγήσει να ζήσουμε το Άγιο Πάσχα στην πληρότητά του.
Καταλήγω παρουσιάζοντάς σας ένα κείμενο από τα Αποφθέγματα των Πατέρων, το οποίο επανέρχεται στο πνεύμα της ομιλίας του Χρυσοστόμου, την οποία σας πρότεινα στην αρχή αυτής της μελέτης. Η διήγηση αναφέρεται σε δύο φίλους οι οποίοι βάδιζαν μαζί μέσα στην έρημο. Σε κάποιο σημείο συγκρούσθηκαν μεταξύ τους, και ο ένας χαστούκισε τον άλλο. Αυτός που χτυπήθηκε αισθάνθηκε τραυματισμένος στην υπερηφάνεια του, αλλά δεν είπε τίποτα όμως έγραψε επάνω στην άμμο: «Σήμερα ο καλύτερος φίλος με χαστούκισε…» Συνέχισαν να βαδίζουν μέχρις ότου βρήκαν μία όαση, και αποφάσισαν να κάνουν μπάνιο. Αυτός που είχε χαστουκισθεί βυθίστηκε στο νερό και στη λάσπη μέχρι σχεδόν να πνιγεί. Αλλά ο φίλος του έσωσε τη ζωή. Τότε εκείνος που γλίτωσε από τον θάνατο έγραψε πάνω σε μία πέτρα: «Σήμερα ο καλύτερος μου φίλος μου έσωσε τη ζωή». Τότε ο άλλος τον ρώτησε: «Γιατί όταν σε χαστούκισα έγραψες επάνω στην άμμο, και τώρα που σου έσωσα τη ζωή έγραψες πάνω στον βράχο;». Ο φίλος του απάντησε: «Όταν ο άλλος σου κάνει κακό ή σε πληγώνει πρέπει να το γράψεις στην άμμο, έτσι ώστε ο άνεμος της συγνώμης να μπορέσει να σβήσει και να εξαφανίσει αυτό που έγραψες. Αλλά όταν κάποιος μας κάνει καλό, πρέπει να το γράψουμε επάνω στο βράχο, ώστε να μην μπορεί να σβηστεί».
