Στις 8 Δεκεμβρίου 2021 έληξε το Έτος αφιερωμένο στον Άγιο Ιωσήφ, ενός Αγίου για τον οποίον υπάρχει μεγάλη ευλάβεια στην Καθολική Εκκλησία.
Και όμως, για μία μεγάλη περίοδο στην ιστορία της Εκκλησίας, ακόμη και σήμερα, και για μία παράδοση του χριστιανισμού, όπως είναι η ανατολική χριστιανοσύνη, η προσωπικότητα του Αγίου Ιωσήφ παραμένει μία από τις πιο παρεξηγημένες και υποτιμημένες.
Με την ευκαιρία της επισημότητας του Αγίου Ιωσήφ, στις 19 Μαρτίου, σύμφωνα με το λατινικό εορτολόγιο, θα παρουσιάσουμε ένα μέρος από μία διάλεξη που είχαμε δώσει με την ευκαιρία του Έτους του Αγίου Ιωσήφ.
Είναι τόσο περιορισμένες οι ειδήσεις που μας προσφέρουν τα Ευαγγέλια για τον Άγιο Ιωσήφ, ώστε την περιέργεια των χριστιανών ανέλαβε να την ικανοποιήσει ένα απόκρυφο ευαγγέλιο του 2ου μ. Χ. αιώνα. Πρόκειται για το λεγόμενο «Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου», μη γνήσιο ευαγγέλιο, που έχει επηρεάσει κυρίως τον Ανατολικό Χριστιανισμό, κάποιες εορτές και την αγιογραφία του. Από αυτό το απόκρυφο ευαγγέλιο, μαθαίνουμε για παράδειγμα ότι ο Ιωσήφ ήταν ένας ηλικιωμένος χήρος με παιδιά, τα επονομαζόμενα «αδέλφια» του Ιησού. Πράγματι, οι ιερείς του ναού της Ιερουσαλήμ, συμφώνα με αυτό το ψευδοευαγγέλιο, έδωσαν αυτόν τον ηλικιωμένο χήρο ως νυμφίο στην Μαριάμ. Ακόμα και ο Ν. Καζαντζάκης επηρεάστηκε από αυτό το απόκρυφο βιβλίο στο μυθιστόρημα του «Ο τελευταίος πειρασμός».
Ο λόγος αυτού του τεχνάσματος, ήταν κυρίως, για να προστατευθεί η παρθενία της Παναγίας. Με αυτό τον τρόπο, όμως, υποβαθμίζεται η Μαριάμ, καθώς πράγματι δεν έμεινε παρθένα από ανάγκη, αλλά από ελεύθερη επιλογή, διότι αυτό ήταν το σχέδιο του Θεού.
Η Παναγία και ο Ιωσήφ, την εποχή του γάμου τους ήταν νέα παιδιά. Πράγματι, την εποχή εκείνη, τα ζευγάρια τελούσαν το γάμο τους σε πολύ νεαρή ηλικία. Από τα γραπτά των ραβίνων της εποχής μαθαίνουμε πως τα κορίτσια δεν έπρεπε να νυμφευτούν σε ηλικία μικρότερη των 12 χρόνων και τα αγόρια μικρότερη των δεκατεσσάρων. Με μεγάλη πιθανότητα, λοιπόν, σύμφωνα με τους σύγχρονους μελετητές της Αγίας Γραφής, ο Ιωσήφ έπρεπε να ήταν περίπου 18 ετών και η Μαριάμ 14 με 15 όταν ενώθηκαν σε κοινωνία γάμου.
Στους πρώτους τρείς αιώνες της Εκκλησίας, ο Άγιος Ιωσήφ παραμένει σχεδόν άγνωστος στους Πατέρες και στους ιερούς συγγραφείς της Εκκλησίας και μονάχα ο Άγιος Ιουστίνος και ο Ωριγένης κάνουν κάποια σύντομη αναφορά, όταν εξηγούν τα ευαγγελικά κείμενα που τον αφορούν σε σχέση με την Παναγία. Γενικά οι Έλληνες Πατέρες είναι πολλοί φειδωλοί σχετικά με τον Ιωσήφ και κάπως πιο πλούσιες είναι οι αναφορές που καταλείπουν οι Δυτικοί Πατέρες.
Από τον Μεσαίωνα, όμως και μετά, υπογραμμίζεται όλο και περισσότερο η σπουδαιότητα του Αγίου Ιωσήφ στην ιστορία της σωτηρίας. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Dante Alighieri (1265 -1321) στο αποκορύφωμα του αριστουργήματός του, την Θεία Κωμωδία, επικαλείται την προστασία του Αγίου Ιωσήφ μετά από αυτήν της Παναγίας.
Από τον 17ο αιώνα και μετά πολλαπλασιάζονται στη Δύση οι μελέτες που αφορούν στον Άγιο Ιωσήφ. Γράφτηκαν, δηλαδή, πολυσέλιδοι τόμοι για έναν άνθρωπο για τον οποίον τα Ευαγγέλια δεν μας άφησαν ούτε μια λέξη δική του. Μας αναφέρουν μόνο την ταπεινή του παρουσία στην υπηρεσία του Ιησού και της Παναγίας.
Όσον αφορά τη διδασκαλία των Παπών σχετικά με αυτόν τον Άγιο, αρκεί να θυμηθούμε αυτά που γράφει ο Πάπας Φραγκίσκος για αυτόν τον Άγιο στην πραγματικά θαυμάσια Αποστολική Επιστολή του: «Με καρδιά ενός Πατέρα»: «Μετά την Αγία Θεοτόκο Μαρία – γράφει ο Πάπας – κανένας Άγιος δεν απασχόλησε τόσο το διδακτικό έργο των Παπών όσο ο Ιωσήφ, ο Μνήστωρ αυτής. Οι Προκάτοχοί μου εμβάθυναν στο μήνυμα που περικλείεται στις λίγες πληροφορίες τις οποίες μας μετέδωσαν τα Ευαγγέλια, με σκοπό να φανεί πληρέστερα ο κεντρικός ρόλος του Ιωσήφ στην ιστορία της σωτηρίας». Ο Πάπας με αυτές τις λέξεις υπογραμμίζει το ότι η σπουδαιότητα του Αγίου Ιωσήφ έγκειται στο γεγονός «του κεντρικού ρόλου του στην ιστορία της σωτηρίας».
«Ιστορία της σωτηρίας» σημαίνει πραγματοποίηση στο ιστορικό γίγνεσθαι του αιωνίου σχεδίου του Θεού να ενώσει τους ανθρώπους με τον εαυτό του, μέσω του Ενσαρκωμένου Λόγου του, τον Ιησού από την Ναζαρέτ, τον Μεσσία, και σε αυτό συνίσταται η σωτηρία των ανθρώπων. Σε αυτό το σχέδιο, ο φτωχός μεροκαματιάρης από ένα άγνωστο χωριό της παρακατιανής Γαλιλαίας, ο πολύ νεαρός Ιωσήφ, καλείται από τον Θεό να παίξει έναν «κεντρικό ρόλο». Ο Πάπας Φραγκίσκος επαναλαμβάνει αυτήν την πεποίθηση διάφορες φορές και σε μία από αυτές, μας αναφέρει και τα λόγια του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου: «Το μεγαλείο του Αγίου Ιωσήφ έγκειται στο γεγονός ότι υπήρξε ο σύζυγος της Παρθένου Μαρίας και ο θετός πατέρας του Ιησού. Με αυτή την ιδιότητα «έθεσε τον εαυτό του στην υπηρεσία όλου του σχεδίου της σωτηρίας», όπως βεβαιώνει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος», καταλήγει ο Ποντίφικας.
«Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε καλά την Μαριάμ, ούτε ακόμα και τον Ιησού -γράφει ένας σύγχρονος Γάλλος θεολόγος – χωρίς να γνωρίσουμε αυτόν που ο Θεός διάλεξε για μια μοναδική αποστολή: να γίνει ο «άνδρας της Παναγίας και ο θετός πατέρας του Ιησού» (Alexis Lépicier). Πάνω σε αυτά τα δύο γεγονότα, βασίζεται όλη η θεολογία που αφορά στον Άγιο Ιωσήφ και ακόμα όλη η Αποστολική Επιστολή «Με καρδιά ενός Πατέρα» του Πάπα Φραγκίσκου, αλλά και οι ομιλίες που ο ίδιος έδινε στους πιστούς κατά τη διάρκεια της εβδομαδιαίας ακρόασης του Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου
Στο επόμενο κείμενό μας θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε το κεντρικό ρόλο που αυτός ο ταπεινός και ταπεινωμένος από την ιστορία άνθρωπος, επιτέλεσε στην ιστορία της σωτηρίας.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
πρώην Κερκύρας
