Ο Ιησούς Χριστός το Α και το Ω
η αρχή και το τέλος
(A’ Μέρος)
του σεβασμ. Ιωάννη Σπιτέρη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στο συνολικό σχέδιο της αυτο-επικοινωνίας του Θεού, ο Χριστός αντιπροσωπεύει όχι μόνον ένα λόγο, αλλά «το Λόγο» τον κατ’ εξοχήν του Θεού, το αποκορύφωμα της Θείας Αποκάλυψης, το υπέρτατο φανέρωμα του Θεού στον άνθρωπο, «ο μεσίτης και το πλήρωμα ολόκληρης της θείας Αποκάλυψης». Ο Χριστός είναι, πράγματι, ο «Λόγος του Πατέρα» (βλ. Ιωάννης. 1,1), η «Σοφία του Θεού» (1 Κορινθίους. 1,24), «Εικόνα του αοράτου Θεού» (Κολοσσαείς. 1,15), «Απαύγασμα της δόξης και χαρακτήρ της υποστάσεως αυτού» (Εβραίους. 1,3). Σ’ αυτόν, την υπέρτατη αυτο-επικοινωνία του Θεού στον άνθρωπο, συγκεντρώνεται και πραγματοποιείται το σχέδιο σωτηρίας και απελευθέρωσης του ανθρώπου. Σ’ αυτό βρίσκεται το κλειδί της ερμηνείας της ζωής και της ιστορίας, γιατί μόνον αυτός «είναι άξιος να λάβει το βιβλίο και ν’ ανοίξει τις σφραγίδες του» (Αποκάλυψη 4, 9).
Η Αγία Γραφή, δια μέσου των μεσσιανικών τίτλων όπως «Μεσσίας ‑ Χριστός», «Υιός του Θεού», «Κύριος», «Σωτήρ», και άλλων ονομασιών, προσπαθούν να τονίσουν την υπαρξιακή σημασία για μας όπως: «οδός», «αλήθεια, και ζωή», «φως», «ύδωρ», «καλός Ποιμήν»… Με αυτούς τους μεσσιανικούς τίτλους η Καινή Διαθήκη θέλει να τονίσει την βιωματική πεποίθηση της πρωτοχριστιανικής κοινότητας ότι στο πρόσωπο του Ιησού από την Ναζαρέτ έγινε κάτι αποφασιστικό για την ανθρωπότητα, ότι σ’ αυτόν ο άνθρωπος βρίσκει το κλειδί ερμηνείας της ζωής του και την εγγύηση πραγματοποιήσεως ενός ανανεωμένου σχεδίου για την ανθρωπότητα. Ο Ιησούς Χριστός αντιπροσωπεύει, για όποιον δέχεται με πίστη τη μαρτυρία του, το οριστικό ναι του Θεού στις προσδοκίες του ανθρώπου, την ιστορική επαλήθευση της δυνατότητας του ανθρώπου να πραγματοποιήσει την πληρότητα μιας ανθρώπινης ύπαρξης. Τελικά σ’ Αυτόν ξεκαθαρίζεται το νόημα του μόχθου και του πόνου, της αγάπης και της απογοήτευσης, της φιλίας και της βίας, της ζωής και του θανάτου, της συμβίωσης και του μέλλοντος. Στον Ιησού Χριστό ο Θεός λέει στον άνθρωπο με κατανοητό και πιστευτό τρόπο πώς ζούμε και γιατί ζούμε, ποιος ο σκοπός της ιστορίας, προς ποια κατεύθυνση πορεύονται οι λαοί. Στον Ιησού Χριστό, ο Λόγος του Θεού γίνεται ανθρώπινη ύπαρξη και φτάνει στην κρίσιμη στιγμή της η «οικονομία» της αποκάλυψης δηλαδή η προσωποκεντρική διάστασή της.
Στον Ιησού, ο Λόγος του Θεού γίνεται ζωντανό πρόσωπο, σ’ εκείνο το ανθρώπινο και ιστορικό επίπεδο που επιτρέπει τη συνάντηση και την επικοινωνία, με την πιο τέλεια έννοια. Γι’ αυτό το λόγο, η συνάντηση με τον Ιησού Χριστό γίνεται κατ’εξοχήν το «σημείο» ή το ιερό πρωταρχικό «μυστήριο» της ένωσης του ανθρώπου με το Θεό, την ίδια στιγμή που φανερώνει την προσωποκεντρική πρόθεση όλης της αποκαλυπτικής διαδικασίας του Θεού στην ιστορία. Εάν ο Θεός μιλά στην ιστορία, δεν το κάνει κυρίως για να πληροφορήσει μόνο, ή για να μεταδώσει αφηρημένες αλήθειες, αλλά θέλει κυρίως για να μεταδώσει τον ίδιον τον εαυτό του, να προσκαλέσει τον άνθρωπο σ’ ένα διάλογο μαζί του, σε μία προσωπική συνάντηση και συνάμα καλεί τον άνθρωπο να δοθεί σ’ Αυτόν και στους συνανθρώπους του.
Ο ΘΕΟΣ ΚΟΙΝΩΝΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ
ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΕΝΣΑΡΚΩΜΕΝΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ
O Θεό είναι Πατέρας διότι, από όλη την αιωνιότητα κάνει ώστε να πηγάζει από το είναι του («γεννιέται») το Δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας που ονομάζουμε «Υιό». Όπως η Πατρότητα ταυτίζεται με το Πρώτο Πρόσωπο (ο άνθρωπος γίνεται πατέρας, ο Θεός είναι Πατέρας από όλη την αιωνιότητα), έτσι και ο Υιός ταυτίζεται με την «Υιότητα».
Αυτό συμβαίνει όχι μόνο στην εσωτριαδική ζωή του Θεού, αλλά και στην «οικονομία», δηλαδή στη γήινη ύπαρξη του Ιησού. Για τον Ιησού το να είναι Υιός ταυτίζεται με την ίδια την αυτοσυνείδηση του και αυτή, με την οντολογική και υπαρξιακή σχέση με τον Πατέρα. Το γεγονός αυτό βοήθησε την πρωτοχριστιανική κοινότητα να συνειδητοποιήσει ότι ο Ιησούς δεν ήταν ένας απλός άνθρωπος, αλλά ήταν ίσος με τον Πατέρα. Τα συμπεράσματα αυτά, η πρωτοχριστιανική κοινότητα μπόρεσε να τα αξιοποιήσει μετά την Ανάσταση του Χριστού και να καταλάβει καλύτερα αυτά που είχε ζήσει και κηρύξει ο Διδάσκαλος.
Στους λεγόμενους χριστολογικούς ύμνους, οι οποίοι έχουν λειτουργική καταγωγή, ο Άγιος Παύλος διδάσκει με σαφέστατο τρόπο τη θεότητα του Χριστού (βλ. π.χ. Φιλ. 2, 6-11), ο Χριστός είναι η εικόνα του αοράτου Θεού (Κολ 1, 13), είναι ο Υιός που ο Πατέρας δεν εφείσθη προκειμένου να μας σώσει (Ρωμ. 8, 32), είναι ο «Κύριος» που κατέχει τις ίδιες εξουσίες με το Θεό (Ρωμ. 10, 9/Α’. Κορ. 12, 3 / Κολ. 2, 6). Μετά το Πάσχα ο τίτλος «Υιός του Θεού» προσλαμβάνει όλη τη θεολογική του σημασία, είναι ο «αγαπητός Υιός του Θεού». Στη Βάπτιση (Μτ. 3, 12) και τη Μεταμόρφωση (Μτ. 17, 5) η έκφραση «Υιός του Θεού» σημαίνει «ίδιος με το Θεό».
Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης βλέπει διαχρονικά τον Ιησού από την Ναζαρέτ – δίνοντας του μια υπέρ-ιστορική διάσταση – ως «Λόγο του Θεού», αυτός είναι ήδη παρών στην δημιουργία και στην Αποκάλυψη (βλ. Ιω. Ι, 1-5/9-13), είναι ίδιος με τον Θεό (Ιω. 14,9), ένα και το αυτό με τον Πατέρα (Ιω. 10, 30).
Η βιβλική αυτή αποκάλυψη θα οδηγήσει τους Πατέρες της Εκκλησίας να μελετήσουν το ρόλο του Υιού-Λόγου-Χριστού-Ιησού σε σχέση με τη δημιουργία και κυρίως σε σχέση με τον άνθρωπο.
Ο Θεός Πατέρας κοινωνεί με τους ανθρώπους μέσω του Λόγου του, που ενσαρκώνεται προοδευτικά στην ιστορία των ανθρώπων. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ένα πλήθος Πατέρων της Εκκλησίας, Ανατολής και Δύσης, παρουσιάζει μια κοινή γραμμή στην διατύπωση της Ενσάρκωσης του Λόγου. Ο Θεός κοινωνεί με τους ανθρώπους με ενιαίο τρόπο: πάντοτε διαμέσου του Λόγου που, κατά κάποιο τρόπο, ενσαρκώνεται κατά τη διάρκεια όλης της ιστορίας. Για τον Γρηγόριο Νύσσης και τον Μάξιμο τον Ομολογητή, ο κόσμος στο σύνολό του και σε κάθε πτυχή του είναι ενεργούμενος λόγος, προσωπική δημιουργική ενέργεια του Θεού διαμέσου του Λόγου του. Σύμφωνα με τη διήγηση της Γένεσης, ο Θεός δημιούργησε τα πάντα με μόνο το λόγο του: «Είπε και έγιναν». Το δημιουργικό πρόσταγμα του Θεού γίνεται ύλη, κτιστή ενέργεια, φορέας του Λόγου που λάμπει και στις καρδιές μας.
Αλλά ο Λόγος του Θεού εξακολουθεί να γίνεται γεγονός, ενσαρκώνεται στο μήνυμα των προφητών, στις απελευθερωτικές πράξεις του Θεού και επιτέλους, όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, πραγματοποιήθηκε η ενανθρώπηση του Λόγου στον Ιησού από την Ναζαρέτ, ο Λόγος έλαβε το πρόσωπο ενός μωρού στα σπλάχνα της Θεοτόκου. Το γεγονός αυτό αποτελεί το αποκορύφωμα της προοδευτικής ενσάρκωσης του και η ενσάρκωση αυτή γίνεται «ενανθρώπηση». Σ’ αυτήν την περίπτωση είναι τέτοια η ένωση μεταξύ του Λόγου και του ανθρώπου ώστε οι Πατέρες και οι οικουμενικοί Σύνοδοι την ονόμασαν «υποστατική» (προσωπική) ένωση. Αυτό σημαίνει ότι στον Ιησού από την Ναζαρέτ, η ένωση μεταξύ Θεού και ανθρώπου, είναι τόσο μεγάλη ώστε υπάρχει ένα και μοναδικό «Εγώ», αυτό του θείου Λόγου, παραμένοντας πάντοτε η θεϊκή και η ανθρώπινη «Φύση» ασυγχύτως και αδιαιρέτως ενωμένες. Οι δύο φύσεις δεν συγχέονται, η διαφορά των δυο φύσεων δεν αναιρείται. Η Εκκλησία ομολογεί τον Χριστό τέλειο Θεό και τέλειο άνθρωπο. Έστω κι αν αυτές οι δύο φύσεις είναι ενωμένες υποστατικά – αποτελούν ένα και μοναδικό ων, ένα και μοναδικό πρόσωπο, το θεϊκό – είναι αδύνατο να υπάρχουν αλλοιώσεις ή μειώσεις ούτε στο ανθρώπινο ούτε στο θείο είναι του.
Αυτό το χριστολογικό δόγμα έχει μια απέραντη βιωματική σημασία για τον άνθρωπο. Διαμέσου του Ιησού Χριστού ο Άνθρωπος εισάγεται στην ίδια τη τριαδική ζωή του Θεού. Σε τελευταία ανάλυση αυτό σημαίνει ενανθρώπηση του Λόγου: Στο θεϊκό πρόσωπο του Λόγου ανακεφαλαιώνεται η ανθρωπότητα ολόκληρη. Ενσάρκωση σημαίνει λύτρωση, σωτηρία για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Η σωτηρία συνίσταται ακριβώς στη λύτρωση του ανθρώπου από την απλή βιολογική και ατομιστική ύπαρξή του και την ενσωμάτωση του στο Χριστό, διαμέσου του οποίου συμμετέχει στην ίδια την ζωή του αναστημένου Χριστού με όλες τις συνέπειες. «Σωτηρία» λοιπόν, σημαίνει ένωση με το Τριαδικό Θεό διαμέσου του Ιησού Χριστού εν Αγίω Πνεύματι: «Δι’ Αυτού (του Ιησού) οι εθνικοί και οι Εβραίοι έχουμε είσοδο εις τον Πατέρα εις ένα μόνο Πνεύμα» (Εφ 2,18). Αυτό το κείμενο – το οποίο μας φανερώνει τον πλούτο και το βάθος της χριστιανικής ζωής – αποτελεί το κλειδί για να καταλάβουμε τη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου γύρω από την Αγία Τριάδα: Μόνον όταν ο άνθρωπος γίνεται ένα με το Χριστό μπορεί να ενωθεί με τον Πατέρα. Ο Χριστός, όμως, μετουσιώνει τους ανθρώπους στον εαυτό του εν Αγίω Πνεύματι. Εδώ βρίσκουμε όλη την τριαδολογική δομή της χριστιανικής ύπαρξής μας: διαμέσου του Ιησού Χριστού εν Αγίω Πνεύματι ο άνθρωπος πραγματικά θεοποιείται. Πρόκειται για μια πραγματική, οντολογική, ποιοτική αλλαγή του ανθρώπου: χωρίς να παύσει να είναι πλάσμα, γίνεται Υιός εν Υιώ, χάριν Θεού θεός.
Η Αγία Γραφή και οι Πατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν ότι ο Χριστός – χωρίς να παύσει να είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, το πρόσωπο του θείου Λόγου – δεν ενώθηκε απλά με ένα άτομο, αλλά υπαρξιακά στην ανθρωπότητα ολόκληρη και μυστηριακά στην Εκκλησία, έτσι ώστε αυτή ν’ αποτελεί ρεαλιστικά, πραγματικά, το Σώμα του, το Σώμα του Χριστού που είναι το «εμείς των χριστιανών».
Ο Άγιος Παύλος χρησιμοποιεί περισσότερο από 100 φορές την έκφραση «εν Χριστώ», για να εκφράσει αυτήν μυστηριακή, αλλά πραγματική ενότητα μεταξύ Χριστού και ανθρώπων. Δεν πρόκειται για μια απλή ηθική ενότητα, αλλά για ένα πραγματικό, ενιαίο ον: το σώμα του Χριστού. Όλοι εμείς είμαστε « ένα εν Χριστώ» (βλ. Γαλάτας 3,27-28). Πρόκειται γι’ αυτή τη μοναδική ενότητα για την οποία προσευχήθηκε ο Ιησούς στη μεγάλη ιερατική του προσευχή στο μυστικό Δείπνο: «…Ώστε να είναι όλοι ένα, όπως εσύ. Πατέρα, είσαι ενωμένος μ’ εμένα κι εγώ μ’ εσένα, να είναι κι αυτοί ενωμένοι μ’ εμάς… Εγώ ενωμένος μαζί τους κι εσύ ενωμένος μαζί μου, ώστε ν’ αποτελούν μια τέλεια ενότητα» (Ιω. 17, 21-22).
Ο Άγιος Παύλος είναι αυτός, που πρώτος, κάνει αναφορά στο Χριστό ως «ανακεφαλαίωση» των πάντων: «[Ο Θεός] μας έκανε γνωστό το μυστήριο του θελήματός του, σύμφωνα με όσα είχε προκαθορίσει στο πρόσωπο του Υιού του, μέσα στην ευαρέσκειά του, για να το πραγματοποιήσει στο τέλος των καιρών: δηλαδή, να ανακεφαλαιώσει τα πάντα στο πρόσωπο του Χριστού, τόσο τα επουράνια, όσο και τα επίγεια» (Εφεσίους 1, 9-10).
Ο Άγιος Ειρηναίος (επίσκοπος της πόλης Λουγδούνουμ, η σημερινή Λυών, + 202), στο «Κατά Αιρέσεων», αναπτύσσει αυτήν τη θεολογική της εν Χριστώ των πάντων «ανακεφαλαίωσης» και μετά από αυτόν γίνεται παράδοση της Εκκλησίας. Μεταξύ των άλλων ο Ειρηναίος γράφει: «Όταν ο Χριστός ενσαρκώθηκε, ανακεφαλαίωσε στον εαυτό του όλη την ιστορία των ανθρώπων». «Ανακεφαλαιώνει στον εαυτό του το αίμα όλων των δικαίων και όλων των προφητών που υπήρξαν από την αρχή» (V,14.1). «Υπάρχει μόνο ένας Χριστός που πέρασε μέσα από όλες τις οικονομίες και τις ανακεφαλαίωσε. Σ’ αυτό το όλο είναι κυρίως ο άνθρωπος… Στον άνθρωπο από αόρατος που ήταν έγινε ορατός» (III.12.2). «Είμαστε σάρκα και οστά του Χριστού» (V.2.3). Γι’ αυτό το λόγο ο άνθρωπος αποτελεί την «ζωντανή δόξα του Θεού».
Όσον αφορά στη δυτική παράδοση είναι γνωστά τα λόγια του Ιερού Αυγουστίνου: «Christus et Ecclesia, Caput et Corpus, una caro, unus Homo, Christus totus, una persona» (Ο Χριστός και η Εκκλησία, Κεφαλή και Σώμα, ένας Άνθρωπος, ο Όλος Χριστός, ένα πρόσωπο). Ο Μεγάλος διδάσκαλος της Εκκλησίας μεταχειρίζεται δυνατές εκφράσεις για να προσδιορίσει αυτήν την ενότητα των ανθρώπων με το Χριστό. «Είμαστε ο Χριστός» – «Αυτοί είναι εγώ» – «Αυτός είναι εμείς» – «Ο Χριστός είναι η κεφαλή και το σώμα» . «Όλοι οι άνθρωποι, εν Χριστώ, αποτελούν ένα μόνο άνθρωπο» (βλ. En. in Ps. 29,2).
(συνεχίζεται)
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
