«Ο Ιησούς Χριστός το Α και το Ω η αρχή και το τέλος»
του σεβασμ. Ιωάννη Σπιτέρη
(Β’ Μέρος)
O ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΜΑΣ
Ο Χριστός στη γήινη και τώρα στην ουράνια ύπαρξή του, αποτελεί το κεντρικό πυρήνα, την πηγή από την οποία όλα πηγάζουν και ακτινοβολούν. Σ’ Αυτόν τα πάντα συγκεντρώνονται. Αυτός είναι το «Άλφα και το Ωμέγα, ο πρώτος και ο έσχατος, η αρχή και το τέλος» (Αποκάλυψη 22, 13). Στο Χριστό συγκεντρώνεται όλη η αποκάλυψη – το δόσιμο του Θεού στον άνθρωπο και η απάντηση του ανθρώπου στο Θεό. Ο Χριστός είναι ο μοναδικός μεσίτης μεταξύ Θεού και ανθρώπου: «εἷς γὰρ Θεός, εἷς καὶ μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, ἄνθρωπος Χριστὸς Ἰησοῦς» (Α’ Τιμόθεος 2,5). Ο Χριστός – αυτός ο συγκεκριμένος άνθρωπος, αυτός ο αδελφός μας που γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία, που έζησε την ιστορία μας, την κατάσταση του καθενός, που γεννήθηκε, μεγάλωσε, δούλεψε με τα ανθρώπινα χέρια του, που αγάπησε με ανθρώπινη καρδιά, που πέθανε, σταυρώθηκε και αναστήθηκε – αυτός ο ίδιος ο Χριστός είναι ο τόπος, το μέσο, το σημείο, το ιερό μυστήριο (sacramentum) της κοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό. Διαμέσου της θεανθρώπινης ζωής του ο Θεός είναι σε μας και εμείς σ’ Αυτόν. Αυτός ζει στο σήμερα της ιστορίας διαμέσου της Εκκλησίας που είναι το σώμα του, δηλαδή εμείς.
Να γιατί ο χριστιανισμός δεν αποτελείται από ένα σύνολο διδασκαλίες, αλλά από ένα πρόσωπο: Τον Ιησού Χριστό ζωτικά ενωμένο με τον καθένα από εμάς.
ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΖΩΗΣ
Ο Χριστιανισμός δεν είναι και δεν αποτελείται από ηθικολογίες, από ένα σύνολο εντολών: Είναι ζωή που πρέπει, όπως κάθε ζωή να αυξάνεται έως ότου φτάσουμε «εἰς ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ» (Προς Εφεσίους 4,13). Αν Αυτός είναι ο «Χριστὸς ἐν ὑμῖν» (Κολ 1,27), τότε πρέπει «νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν» (Α’ Κορινθίους 2,16), «ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ» (Εφ 3,19), το ίδιο φρόνημα του Ιησού: «τοῦτο γὰρ φρονείσθω ἐν ὑμῖν ὃ καὶ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Φιλιππησίους 2,5).
Κάθε πράξη αγάπης δεν αποτελεί απλά μια «ηθική» πράξη, αλλά «αυξάνεται» σε μας ο ίδιος ο Χριστός. Γεννιέται και αυξάνεται συνεχώς ο Χριστός. Ο Χριστιανός βρίσκεται συνεχώς σε μια «θεομητορική» δραστηριότητα.
ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΔΙΚΑ ΜΑΣ
Είναι τέτοια η ταύτιση μας με το Χριστό ώστε αυτά τα γεγονότα που έζησε ο ίδιος, να τα ζούμε και εμείς μαζί του. Για τον Άγιο Παύλο τα γεγονότα της ζωής του Χριστού τα οποία ονομάζει «μυστήριον» (λατινικά: sacramentum), επεκτείνονται και στον καθένα από εμάς τους βαπτισμένους. Πράγματι «συν-πεθαίνουμε» με αυτόν (σύμφυτοι γεγόναμεν τοῦ θανάτου αὐτοῦ), «συνετάφημεν» με αυτόν για να γίνουμε και «σύμφυτοι» της ανάστασης του, και ήδη από τώρα «συζῶμεν μετ’αὐτοῦ ζῶντες διὰ τῷ Θεῷ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (βλ. Ρωμαίους 7, 1-14).
Αυτή η πραγματοποίηση της ζωής του Ιησού στον καθένα από εμάς δεν έχει μόνο οντολογικό χαρακτήρα (είμαστε ένα εν Χριστώ), αλλά και βιωματικό. Στο πρόσωπο του Χριστού η ανθρώπινη φύση αξιώθηκε την ίδια σχέση ζωής με το Θεό που έχει ο Υιός με τον Πατέρα – κι αυτό είναι το νόημα της «υιοθεσίας» για το οποίο επιμένει ο Άγιος Παύλος: «προορίσας ἡμᾶς εἰς υἱοθεσίαν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ» (Βλ. Εφεσίους 1,5), « ἵνα τοὺς ὑπὸ νόμον ἐξαγοράσῃ, ἵνα τὴν υἱοθεσίαν ἀπολάβωμεν» (Γαλάτας 4,5).
Μόνο μέσα σ’ αυτό το Σώμα ο καθένας από εμάς ξεπερνά τον θάνατο και ζει ήδη τη διάσταση της αιωνιότητας. Εν Χριστώ ζούμε ήδη μια ελπίδα που είναι ήδη μια κατάσταση αφάνταστα πραγματικότερη από την γήινη διάσταση, φορτισμένη από πόνο, περιορισμούς και ακόμη από αμαρτία. Ο άνθρωπος «μπολιασμένος» στον Αναστημένο Χριστό είναι σαν ένα δέντρο που έχει τις ρίζες του στο μέλλον και τα κλαδιά του στο παρόν. Γι’ αυτό εδώ, στην επίγεια ύπαρξη μας, όλα σχετικοποιούνται για να ζήσουμε, όπως και ο Χριστός, μόνο για τον Πατέρα.
Ακόμη μια παρήγορη σκέψη. Όλες οι πράξεις μας που εμπνέονται έστω και από ένα ίχνος αγάπης, αναλαμβάνουν θεϊκές διαστάσεις: είναι πράξεις του Χριστού, του «Όλου Χριστού» (Christus totus), όπως εκφράζεται ο ιερός Αυγουστίνος. O πόνος μου, η εργασία μου, η χαρά μου, η προσευχή μου, όλα ανήκουν στο Χριστό, είναι σαν να τα βίωνε ο ίδιος, για αυτό φτάνουν απ’ ευθείας στην καρδιά του Πατέρα. Αυτή η σκέψη είναι ακόμα πιο ρεαλιστική όταν πρόκειται για τη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας.
Επειδή ο Χριστός και η Εκκλησία αποτελούν ένα πρόσωπο, ό,τι ανήκει στην Εκκλησία, αναφέρεται και στο Χριστό και το αντίθετο. Γράφει ο ιερός Αυγουστίνος: «Μη μας εντυπωσιάζει όταν ακούμε τους Ψαλμούς: ο ψαλμωδός λέει πολλά πράγματα κάνοντας να μιλάει η Κεφαλή, ενώ άλλα τα τοποθετεί στο στόμα των μελών αυτής της Κεφαλής. Και στις δύο περιπτώσεις είναι το σύνολο αυτής της ολότητας που μιλάει ως ένα και μοναδικό πρόσωπο. Δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει το γεγονός ότι οι δύο έχουν μια και μοναδική φωνή, από τη στιγμή που αποτελούν μια και μοναδική σάρκα».
Η αμαρτία, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας, είναι μια τραγική προσπάθεια φθοράς της εικόνας του Θεού στον άνθρωπο, είναι η απώλεια της συμμετοχής μας στην ελευθερία της αγάπης. Ο άνθρωπος με την αμαρτία χάλασε και συνεχίζει να αφανίζει αυτή την εικόνα, βλάπτοντας και την ακεραιότητα της ίδιας του της ύπαρξης.
Εντούτοις αυτός ο τρόπος υποβάθμισης δεν είναι αμετάκλητος ούτε και οριστικός. Ο άνθρωπος μπορεί να μεταστραφεί, να ξαναβρεί την πραγματική του εικόνα και κατά συνέπεια την αληθινή του ελευθερία. Ο Χριστός ο Σωτήρας είναι Αυτός που πραγματοποίησε την αποφασιστική απελευθέρωση του ανθρώπου από κάθε μορφή σκλαβιάς
Ο Ιησούς Χριστός ο Ελευθερωτής αποτελεί ένα από τα πιο αγαπητά θέματα τόσο της πατερικής θεολογίας όσο και της σύγχρονης θεολογίας. Εντούτοις η ελευθερία που έφερε ο Χριστός, δεν είναι ούτε πολιτική ούτε γήινη. Πρόκειται για μια «θεολογική» ελευθερία που αφορά το είναι του ανθρώπου σκλαβωμένο από το θάνατο, αποπροσανατολισμένο από την πορεία προς το Θεό.
«Ο άνθρωπος – γράφει ο Γρηγόριος ο Νύσσης – που είχε χάσει τη ζωή, είχε ανάγκη από τον ίδιο το Δημιουργό της Ζωής, ο άνθρωπος που είχε απομακρυνθεί από τ’ αγαθά, είχε ανάγκη από κάποιον που θα τον επανέφερε σ’ αυτά, είχε ανάγκη από το φως ο άνθρωπος που ήταν βυθισμένος στο σκοτάδι, ο σκλάβος αναζητούσε τον ελευθερωτή, ο φυλακισμένος αναζητούσε αυτόν που θα τον υπεράσπιζε, ο δέσμιος ζητούσε κάποιον που θα του χάριζε την ελευθερία» (PG 45, 48 AB).
Ο Χριστός, ο Ουράνιος Άνθρωπος, είδε να καταπατείται σε μας η εικόνα Του και παρακινούμενος από αγάπη ήρθε για να επανοικοδομήσει την εικόνα Του αυτή, παίρνοντας ο ίδιος την εικόνα του αμαρτωλού ανθρώπου.
Γράφει ο μεγάλος χριστιανός εκκλησιαστικός συγγραφέας Ωριγένης (185 – 254): «Ο Σωτήρας μας – που είναι η εικόνα του Θεού, σπλαχνίστηκε τον άνθρωπο, που ήταν πλασμένος καθ’ ομοίωσή Του, και έτσι, βλέποντας ότι ο άνθρωπος έχασε την εικόνα Του και ότι είχε ενδυθεί την εικόνα του πονηρού, γεμάτος ευσπλαχνία, ενδύεται ο ίδιος την φθαρτή εικόνα του ανθρώπου και ήρθε προς αυτόν».
Για τον Ωριγένη βασική δραστηριότητα του Λόγου του Θεού, όπως και εκείνη του Γιαχβέ στην ΄Εξοδο, είναι ν’ απελευθερώνει. Γι’ αυτόν ο θείος Λόγος, ακόμη και πριν από την Ενσάρκωση, ήταν σε πλήρη δραστηριότητα, είχε ήδη ελευθερώσει το λαό του Ισραήλ από τη σκλαβιά της Αιγύπτου, τώρα πια Ενσαρκωμένος, οδηγεί το λαό προς μια νέα έξοδο, την έξοχο από τη σκλαβιά του πονηρού και της αμαρτίας.
Στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες οι Πατέρες είχαν συνειδητοποιήσει την πραγματικότητα αυτής της απελευθέρωσης, που πραγματοποιήθηκε από το Χριστό, τον Ενσαρκωμένο Λόγο του Θεού, γι’ αυτό έβλεπαν κάθε προσπάθεια να μειώσουν το Χριστό, είτε ως Θεό είτε ως Άνθρωπο, σαν ένα κίνδυνο για τη δική τους υπαρξιακή ελευθερία. Η Αρχή της σωτηρολογίας «ο Θεός έγινε Άνθρωπος, για να γίνουμε εμείς Θεός» αποτελεί μια χαρμόσυνη ομολογία της ανανεωμένης ελευθερίας του ανθρώπου.
ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ: ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟ
Ένα από τα γνωστότερα θέματα των πρώτων χριστιανικών χρόνων είναι εκείνο της απελευθέρωσης του αμαρτωλού ανθρώπου μέσω του πάθους και του θανάτου του Χριστού Ελευθερωτή. Εδώ αγγίζουμε την ίδια την καρδιά του χριστιανικού μυστηρίου.
Για τη χριστιανική παράδοση η αμαρτωλή κατάσταση του ανθρώπου απεικονίζει μια σκλαβιά, μια φυλακή κάτω από την κυριαρχία του Πονηρού. Ο Χριστός αγωνίζεται για να ελευθερώσει τον άνθρωπο από τη σκλαβιά αυτή.
Με το πάθος και το θάνατό Του ο Χριστός θέλησε να μεταφέρει στη δική του σάρκα τις συνέπειες της δικής μας σκλαβιάς, του δικού μας πόνου. Ο Ιησούς γεννιέται για να ζήσει μια ζωή χωρίς όρια και για να μας κάνει εμάς όλους κοινωνούς αυτής της ζωής. Αν υπέφερε κι’ αν πέθανε, το έκανε θεληματικά, για να μετατρέψει το θάνατο σ’ ένα πέρασμα προς τη ζωή, προς την ελευθερία. Αυτός θέλησε να ελευθερώσει τον άνθρωπο, γενόμενος ο ίδιος σκλάβος. Το Πάθος και ο Θάνατος του Χριστού δε σημαίνουν μόνο το Σταυρό του, αλλά κάθε μορφή ανθρωπίνου πόνου, οποιουδήποτε πόνου, που καθιστά τον άνθρωπο δέσμιο, που τον καταπιέζει, που τον καθιστά αντικείμενο. Ο Χριστός γεύθηκε κάθε μορφή αυτής της τυραννίας, αυτής της σκλαβιάς για να απελευθερώσει αυτές τις ακραίες καταστάσεις του ανθρώπου από την κατάρα και την έννοια της αποτυχίας και του παραλόγου. Αν ο ίδιος ο Χριστός γεύτηκε τον πόνο, την αποτυχία και το θάνατο σημαίνει πως όλες αυτές οι καταστάσεις, πέρα από την φαινομενική τους μορφή παραλόγου, μπορούν να έχουν ένα νόημα σωτηρίας. Υπάρχει ένα συγκινητικό κείμενο του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, που μας παρουσιάζει το πώς ο Ιησούς φορτώθηκε κάθε μορφή ανθρωπίνου πόνου, φορτώθηκε όλες τις ταπεινώσεις, όλες τις ανάγκες, όλους τους περιορισμούς μας για να τους δώσει νόημα:
Αυτός γεύθηκε: «τον πειρασμό, την πείνα, τη δίψα, την κούραση, τα δάκρυα, το πένθος, τη σκλαβιά, που κάνουν τον άνθρωπο δέσμιο, το Σταυρό, το τάφο, τον Άδη για να ισιώσει και για να θεραπεύσει την ύπαρξή μας, για να νικήσει την απελπισία και το θάνατο και μέσω του Σταυρού να μετατρέψει σε πηγή ζωής τον πόνο του ανθρώπου». Και συνεχίζει: «Ο Ιησούς ως άνθρωπος βαπτίστηκε και ως Θεός εξάλειψε τις αμαρτίες μας, δεν είχε ανάγκη εξιλέωσης αλλά ήθελε ν’ αγιάσει τα νερά. Ως άνθρωπος δέχθηκε πειρασμούς, αλλά ως Θεός θριάμβευσε και μας προτρέπει στην νίκη, γιατί “νίκησε τον κόσμο” (Ιω. 16,33). Πείνασε, αλλά έθρεψε χιλιάδες στόματα, γιατί είναι “Ο Ζωντανός Άρτος, ο Ουράνιος Άρτος” (Ιω. 6,41). Δίψασε και αναφώνησε: “Αν κάποιος από σας διψά, ας έρθει σε μένα κι ας πιεί” (Ιω. 7,37). Ένιωσε την κούραση, αλλά Αυτός είναι η ανακούφιση και η ξεκούραση “όλων εκείνων που είναι κουρασμένοι και καταταλαιπωρημένοι” (Μτ. 11,28). Προσευχήθηκε, αλλά εισάκουσε τις προσευχές μας. Έκλαψε, αλλά εξάλειψε τα δάκρυα μας. Ζήτησε που είχαν θάψει το Λάζαρο, γιατί ήταν άνθρωπος, τον ανάστησε όμως, γιατί ήταν και Θεός. Πουλήθηκε, και μάλιστα με χαμηλό τίμημα: με το δικό του αίμα όμως με εξαγόρασε από την κατάρα, πληγώθηκε, θεράπευσε όμως κάθε ασθένεια. Ανυψώθηκε στο Σταυρό και σταυρώθηκε, όμως μας ανυψώνει με το δένδρο της ζωής. Πέθανε, μας χάρισε όμως τη ζωή και με το θάνατό Του αφάνισε το θάνατο. Θάφτηκε, αλλά αναστήθηκε. Κατέβηκε στον Άδη, οδήγησε όμως τις ψυχές στο Φως» (Γ’ Αντιαιρετικός Λόγος, XIX-XX, PG 36, 537-538).
Ο τρόπος ο πιο σίγουρος για να φτάσει κανείς στην τελική ελευθερία, που απέκτησε για εμάς ο Χριστός, είναι το να μετάσχει κανείς στον πόνο Του. Αυτή ήταν η πεποίθηση του Αγίου Ιγνάτιου της Αντιοχείας (35 περίπου – 107), όπως την διαβάζουμε στην επιστολή του προς τους Ρωμαίους καθ’ οδόν προς το μαρτύριο: «Αν υποφέρω, θα ελευθερωθώ από τον Ιησού Χριστό και θ’ αναστηθώ ελεύθερος. Τώρα είμαι αλυσοδεμένος, αλλά έμαθα να είμαι ελεύθερος και να μην επιθυμώ τίποτα».
Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ:
ΟΡΙΣΤΙΚΟΣ ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΣΚΛΑΒΙΑ
Η Ανάσταση του Χριστού απεικονίζει το αποκορύφωμα της διαδικασίας της πορείας μας προς την τελική απελευθέρωση, το Πάσχα σημαίνει το οριστικό «πέρασμα» από το θάνατο στη ζωή. Πράγματι ο Χριστός, μέσω του θανάτου Του, αποκτά τη ζωή όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά για όλο το Σώμα, που είναι η Εκκλησία. Σ’ Αυτόν και μέσω Αυτού κάθε άνθρωπος μπορεί τελικά να ξεπεράσει κάθε μορφή σκλαβιάς: την αμαρτία, το πονηρό, το θάνατο.
Η ανάσταση είναι πρώτα απ’ όλα απελευθέρωση από την αμαρτία, γιατί αποτελεί νίκη ενάντια στις καταστρεπτικές δυνάμεις που οδηγούν μακριά από το Θεό και που μας εκμηδενίζουν, μετατρέποντας την ανθρώπινη ζωή σε κόλαση. Τώρα πια είμαστε βέβαιοι ότι η ζωή είναι άπειρα πιο δυνατή από κάθε μορφή θανάτου, ακόμη και από αυτήν που δημιουργεί η αμαρτία. Το γεγονός που το έργο του Χριστού κατέστησε τη ζωή μας «κρυμμένη με το Χριστό εν Θεώ» (βλ. Κολ. 3,3) μας δίνει τη βεβαιότητα ότι κανείς δε θα μπορέσει να μας χωρίσει από την αγάπη του Θεού και ότι οι πονηρές δυνάμεις δε θα μπορέσουν ποτέ να κυριαρχήσουν πάνω μας.
Η αλληγορική σημασία του Πάσχα ως πέρασμα του ανθρώπου «από τη σκλαβιά στην ελευθερία, από την κακία στην αρετή» κυριαρχούσε όχι μόνο στην πρωτοχριστιανική κοινότητα, αλλά και στον ελληνιστικό ιουδαϊσμό της διασποράς. Η πνευματική αυτή σημασία προερχόταν από τη συσχέτιση του χριστιανικού Πάσχα με το σωτήριο γεγονός της Εξόδου. Όπως ο Μωυσής οδήγησε τον εκλεκτό λαό έξω από τη σκλαβιά της Αιγύπτου και του Φαραώ, έτσι και ο Χριστός, ο νέος πασχαλινός αμνός, οδηγεί το νέο εκλεκτό λαό έξω από τη σκλαβιά της αμαρτία και του πονηρού. Ο πιστός οφείλει να κάνει βίωμά του αυτή τη νίκη.
Η Ανάσταση του Χριστού μας ελευθερώνει κυρίως από τη σκλαβιά του θανάτου. Είναι φανερό πως ο θάνατος αποτελεί την πιο μεγάλη μορφή σκλαβιάς. Μαζί με την απελευθέρωση από την αμαρτία κι από το πονηρό, ο θάνατος-Ανάσταση του Χριστού μετατρέπει το θάνατό μας σε πηγή ζωής. Κανένα γεγονός στην ιστορία της σωτηρίας δεν επηρέασε τόσο από την αρχή, τη συνείδηση των χριστιανών, όσο η Ανάσταση του Χριστού. Σ’ αυτήν, οι πιστοί είδαν να επισφραγίζεται η πίστη τους, συνέλαβαν το νόημα του πόνου και του θανάτου τους, σ’ αυτήν βρήκαν τη δύναμη για να ξεπεράσουν τους διωγμούς, κυρίως όμως ανακάλυψαν τη σημασία της χριστιανικής ελευθερίας. Η Ανάσταση είναι συνώνυμη με την ελευθερία. Η ελευθερία που είχε αναγγελθεί και είχε οραματιστεί, γίνεται πραγματικότητα με την Ανάσταση του Χριστού. Κάθε άνθρωπος, που πιστεύει στον Αναστημένο Χριστό, μπορεί ήδη ν’ αντικατοπτρίζεται σ’ Αυτόν, μπορεί ήδη ν’ ακούει τους παλμούς ενός τρόπου ύπαρξης εντελώς διαφορετικού από εκείνον της καταστροφής και του θανάτου, εμπειρία του οποίου έχουμε καθημερινά.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
Αρχιεπίσκοπος
