Ο Πάπας Φραγκίσκος προς την Ευρώπη: να επενδύσει στη ζωή, στην οικογένεια, στους νέους
Stefania Falasca 24 Μαρτίου 2017
Ο Πάπας Φραγκίσκος δέχτηκε σε ακρόαση τους ηγέτες Κρατών και Κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έφθασαν στην Ιταλία για να εορτάσουν την εξηκοστή επέτειο από τις «Συνθήκες της Ρώμης».
«Πιστεύω ότι η Ευρώπη αξίζει να οικοδομηθεί». Τα λόγια αυτά, που ειπώθηκαν προ εξηκονταετίας από τον τότε πρωθυπουργό του Λουξεμβούργου Ιωσήφ Bech, βγήκαν και από τα χείλη του Πάπα Φραγκίσκου. Απευθυνόμενος στους ηγέτες Κρατών και Κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που συγκεντρώθηκαν στο Βατικανό για την επέτειο της ιστορικής υπογραφής των Συνθηκών της Ρώμης, που άνοιξαν το δρόμο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Πάπας έθεσε τα λόγια αυτά ως αρχή για μια νέα δυνατότητα αναγέννησης της Ευρώπης. Θέλησε δηλαδή ο Φραγκίσκος να μεταδώσει το μήνυμα ότι θα πρέπει να κατανοηθεί εκ νέου η σπουδαιότητά τους για τη σημερινή πραγματικότητα και να δρομολογηθεί η επανεκκίνηση της Ευρώπης από τα θεμέλιά της.
Ξεκινώντας από το κληροδότημα των Πατέρων ιδρυτών, οι οποίοι «πίστευαν στη δυνατότητα ενός καλύτερου μέλλοντος», δεν «υστέρησαν σε θάρρος και δεν άργησαν να δράσουν», ο Πάπας Φραγκίσκος έδωσε ξανά φωνή στην προκλητική επικαιρότητα της σκέψη τους, «στη φλογερή στράτευση για το κοινό καλό που τους χαρακτήριζε, στη βεβαιότητα ότι αποτελούν μέρος ενός έργου που ξεπερνά το άτομό τους». Ο Πάπας, με αυτό τον τρόπο, πότισε τις ρίζες της μνήμης της Ευρώπης πραγματοποιώντας μια ερμηνευτική για τη λύτρωσή της. Μια ομιλία έντονη, σε συνέχεια αυτής που ήδη είχε εκφωνήσει προς τους ηγέτες Ευρωπαίους στο Στρασβούργο, το Νοέμβριο του 2014, και επ’ ευκαιρία του Επάθλου Κάρολος ο Μέγας, το Μάιο του περασμένου έτους. Με την ομιλία αυτή, ζητεί σήμερα από τους κυβερνώντες της Ευρώπης «να μη φοβούνται να προβούν σε αποτελεσματικές αποφάσεις, ικανές να ανταποκριθούν στα πραγματικά προβλήματα των ανθρώπων», δείχνοντας πραγματική αλληλεγγύη, άνοιγμα στον κόσμο, επιδίωξη της προόδου και της ειρήνης, ένα δρόμο βατό για την έξοδο από τις πολλές κρίσεις που σήμερα απειλούν να κάνουν την Ευρώπη να εκραγεί.
Η Ευρώπη των Πατέρων δεν είναι ένας οδηγός διεκδικήσεων
«Μετά τα σκοτεινά και αιματηρά χρόνια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η ανάμνηση των περασμένων συμφορών και των ενοχών τους, φαίνεται να τους έχει εμπνεύσει και χαρίσει το αναγκαίο θάρρος για να ξεχάσουν τις παλιές διενέξεις και να σκεφτούν να δράσουν με ένα αληθινά νέο τρόπο προκειμένου να πραγματοποιήσουν την πιο μεγάλη μεταμόρφωση της Ευρώπης», εξηγεί ο Φραγκίσκος μιλώντας για τους Πατέρες ιδρυτές της Ενωμένης Ευρώπης. Και επέλεξαν τη Ρώμη για την υπογραφή των Συνθηκών διότι «με την οικουμενική της κλήση – καθώς είπαν στις 25 Μαρτίου του 1957 ο υπουργός των εξωτερικών του Βελγίου Spaak και αυτός της Ολλανδίας Lunk – είναι το σύμβολο αυτής της εμπειρίας και εδώ τέθηκαν οι πολιτικές, νομικές, και κοινωνικές βάσεις του πολιτισμού μας». «Οι Πατέρες ιδρυτές, μας υπενθυμίζουν ότι η Ευρώπη δεν είναι ένα άθροισμα κανόνων για να τηρήσουμε, ούτε ένα οδηγός πρωτοκόλλων και διαδικασιών για να ακολουθήσουμε», αλλά «μια ζωή, ένας τρόπος να αντιλαμβανόμαστε τον άνθρωπο ξεκινώντας από την υπερβατική και αναλλοίωτη αξιοπρέπειά του και όχι μόνο ως ένα σύνολο δικαιωμάτων να προασπίσουμε ή απαιτήσεων να διεκδικήσουμε.
Οι Πατέρες ιδρυτές, είχαν πλήρη επίγνωση – βεβαιώνει ο Φραγκίσκος – ότι (το εγχείρημά τους) αποτελούσε μέρος ενός κοινού έργου, που όχι μόνο ξεπερνούσε τα σύνορα τω Κρατών, αλλά ξεπερνούσε και αυτά του χρόνου, έτσι ώστε να δένει τις γενεές μεταξύ τους, αφού θα μετείχαν όλες εξίσου στην οικοδόμηση της κοινής μας οικίας. Ο κοινός παρονομαστής ήταν το πνεύμα υπηρεσίας σε συνδυασμό με το πολιτικό πάθος και την επίγνωση ότι «στην αρχή του Ευρωπαϊκού πολιτισμού βρίσκεται ο χριστιανισμός» χωρίς τον οποίον οι δυτικές αξίες αξιοπρέπειας, ελευθερίας, και δικαιοσύνης ήταν μάλλον ακατανόητες. Στον πολυπολιτισμικό κόσμο μας, αυτές οι αξίες θα συνεχίσουν να βρίσκουν πλήρη «ιθαγένεια» αν μπορέσουν να διατηρήσουν τον ζωτικό δεσμό τους με τη ρίζα που τις γέννησε. «Από τη γονιμότητα αυτού του δεσμού εξαρτάται η δυνατότητα – εξηγεί ο Ποντίφικας – να οικοδομηθούν κοινωνίες αυθεντικά λαϊκές, απαλλαγμένες από ιδεολογικές αντιθέσεις, στις οποίες βρίσκουν εξίσου θέση ο ξένος και ο αυτόχθονας, ο πιστός και ο άπιστος».
Η αλληλεγγύη: αντίδοτο στον λαϊκισμό.
Οι συνθήκες της Ρώμης, για να μη μείνουν νεκρό γράμμα, – είπε κατόπιν ο Πάπας – το πρώτο στοιχείο της Ευρωπαϊκής ζωτικότητας θα πρέπει να είναι η αλληλεγγύη. Να μείνουμε πιστοί στο πνεύμα Ευρωπαϊκής αλληλεγγύης που την δημιούργησε. Ένα πνεύμα, απαραίτητο σήμερα όσο ποτέ – τόνισε – εμπρός στις φυγόκεντρες πιέσεις, καθώς επίσης και στον πειρασμό να περιοριστούν τα ιδρυτικά ιδεώδη της Ένωσης στις παραγωγικές, οικονομικές και χρηματοπιστωτικές ανάγκες. Από την αλληλεγγύη γεννιέται η ικανότητα ανοίγματος στους άλλους. Γι’ αυτό και υπενθύμισε τις δηλώσεις του Adenauer: «τα σχέδιά μας δεν είναι εγωιστικής φύσεως», και αυτοί που σχεδιάζουν να ενωθούν δεν εννοούν να απομονωθούν από τον υπόλοιπο κόσμο και να υψώσουν γύρω τους εμπόδια ανυπέρβατα». «Η Ευρώπη βρίσκει ξανά την ελπίδα της στην αλληλεγγύη, που συνιστά ταυτόχρονα το αποτελεσματικότερο αντίδοτο στους σύγχρονους λαϊκισμούς». Ο Φραγκίσκος υπενθύμισε ότι η αλληλεγγύη συνεπάγεται την επίγνωση ότι αποτελούμε μέρος ενός μοναδικού σώματος. Αν «ένας υποφέρει, όλοι υποφέρουμε». Έτσι και εμείς σήμερα κλαίμε με το Ηνωμένο Βασίλειο για τα θύματα της τρομοκρατίας που έπληξε το Λονδίνο προ δύο ημερών». Αντίθετα, οι λαϊκισμοί «ανθούν ακριβώς από τον εγωισμό, που κλείνει τους ανθρώπους μέσα σε έναν στενό και πνικτικό κύκλο». Είναι ανάγκη, λοιπόν, να αρχίσουμε ξανά να σκεπτόμαστε Ευρωπαϊκά, για να εξορκίσουμε τον αντίθετο κίνδυνο μιας γκρίζας ομοιομορφίας, δηλαδή τον θρίαμβο της ιδιοτέλειας. Οι πολιτικοί ηγέτες – προτρέπει ο Φραγκίσκος – θα πρέπει να αποφεύγουν να εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα των ανθρώπων προκειμένου να κερδίσουν συναινέσεις», και να επεξεργάζονται περισσότερο πολιτικές που «να κάνουν όλη την Ένωση να προοδεύει», έτσι ώστε «αυτός που κατορθώνει να τρέξει γρηγορότερα να τείνει το χέρι σε όποιον βαδίζει πιο αργά, και όποιος κοπιάζει περισσότερο να τείνει να φτάσει αυτόν που είναι στην κορυφή».
Τα τείχη και το μη δεδομένο αγαθό της ειρήνης
Ένας κόσμος που γνώρισε πολύ το δράμα των τειχών και των διαιρέσεων, κατανοούσε βαθύτατα τη σπουδαιότητα να εργαστεί για μια Ευρώπη ενωμένη και ανοικτή, αλλά και την κοινή βούληση να κοπιάσει για να αφαιρέσει «τα αφύσικα εκείνα εμπόδια, τα οποία, από τη Βαλτική θάλασσα μέχρι την Αδριατική, χώριζαν την Ήπειρο». Και μόχθησε παρά πολύ για να πέσει αυτό το τείχος! Εντούτοις σήμερα, έχει χαθεί η μνήμη αυτού του μόχθου. Έχει χαθεί ακόμη και η επίγνωση του δράματος των διαλυμένων οικογενειών, της φτώχειας και της μιζέριας που εκείνη η διαίρεση είχε προκαλέσει». Έτσι, παρατηρεί ο Πάπας – εκεί που «οι γενεές φιλοδοξούσαν να δουν να πέφτουν τα σημάδια μιας αναγκαστικής εχθρότητας, τώρα συζητούμε με ποιο τρόπο θα αφήσουμε έξω τους «κινδύνους» του καιρού μας: ξεκινώντας από την μακρά σειρά παιδιών, γυναικών, ανδρών, σε φυγή από τον πόλεμο και τη φτώχεια, που ζητούν μόνο τη δυνατότητα ενός μέλλοντος για τους ίδιους και τους αγαπημένους τους». Ο Φραγκίσκος ανέφερε, κατόπιν, ότι συχνά λησμονείται και μια άλλη μεγάλη κατάκτηση, που είναι καρπός της αλληλεγγύης και επικυρώθηκε στις 25 Μαρτίου 1957: η πιο μακρά περίοδος ειρήνης των τελευταίων αιώνων. Πρόκειται για ένα αγαθό που «σε πολλούς σήμερα φαίνεται δεδομένο και έτσι είναι εύκολο να φθάσουμε στο σημείο να το θεωρούμε περιττό. Αντίθετα, η ειρήνη είναι ένα αγαθό πολύτιμο και ουσιαστικό, αφού χωρίς αυτό δεν είμαστε σε θέση να οικοδομήσουμε κανένα μέλλον».
Η κρίση ως περίοδος ευκαιριών
Η «κρίση», είναι η έννοια που κυριαρχεί στην εποχή μας ( κρίση της οικονομίας, της οικογένειας, των θεσμών, του μεταναστευτικού – είναι ένας όρος που αυτός καθαυτός δεν έχει έναν αρνητικό συνειρμό και δεν φανερώνει μονάχα «μια κακιά στιγμή που πρέπει να ξεπεράσουμε»: η λέξη στα Ελληνικά σημαίνει «ερευνώ, εξετάζω, κρίνω». Η εποχή μας λοιπόν είναι μια περίοδος διάκρισης που μας προσκαλεί να εντοπίσουμε το ουσιώδες και πάνω σ’ αυτό να οικοδομήσουμε». Είναι μια περίοδος «προκλήσεων και ευκαιριών». Ο Φραγκίσκος αναρωτιέται, λοιπόν, ποιες προοπτικές υποδεικνύουν οι Πατέρες Ιδρυτές για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που εμφανίζονται μπροστά μας. Η απάντηση βρίσκεται στους πυλώνες πάνω στους οποίους Εκείνοι σκόπευαν να οικοδομήσουν την Ευρωπαϊκή οικονομική κοινότητα: η επικέντρωση στον άνθρωπο, η πραγματική αλληλεγγύη, το άνοιγμα στον κόσμο, η επιδίωξη της ειρήνης και της ανάπτυξης, το άνοιγμα στο μέλλον. Συνεπώς για τον Πάπα, «είναι αρμοδιότητα αυτού που κυβερνά να διακρίνει τους δρόμους της ελπίδας, να προσδιορίσει τις συγκεκριμένες διαδρομές, έτσι ώστε να μην εξανεμίζονται τα σημαντικά βήματα που έγιναν μέχρι τώρα.
Το μεταναστευτικό και η ευημερία που κόβει τα φτερά
Ο Φραγκίσκος δηλώνει ότι «δεν μπορούμε να διαχειριζόμαστε τη σοβαρή μεταναστευτική και προσφυγική κρίση των τελευταίων χρόνων σαν να επρόκειτο μονάχα για ένα πρόβλημα αριθμητικό, οικονομικό, ασφάλειας. Το μεταναστευτικό ζήτημα θέτει ένα βαθύτερο ερώτημα, που πριν απ’ όλα είναι πολιτιστικό. Υπογραμμίζει πως ο φόβος που συχνά συνειδητοποιούμε έχει τη βαθύτερη αιτία του στην απώλεια των ιδεωδών». Χωρίς «μια αληθινή ιδεώδη προοπτική, καταλήγουμε να κυριαρχούμαστε από το φόβο ότι ο άλλος θα μας αποσπάσει από τις εδραιωμένες συνήθειες, θα μας στερήσει τις αποκτηθείσες ανέσεις, θα θέσει, κατά κάποιο τρόπο, υπό αμφισβήτηση τον τρόπο ζωής που συχνότατα συνίσταται μονάχα σε μια υλική ευημερία». Αντίθετα, «ο πλούτος της Ευρώπης, υπήρξε πάντοτε το πνευματικό άνοιγμά της και η ικανότατα να θέτει θεμελιώδη ερωτήματα για το νόημα της ύπαρξης. «Η ευημερία ωστόσο που απέκτησε, φαίνεται ότι της έχει κόψει τα φτερά, και την έκανε να χαμηλώσει το βλέμμα». Η Ευρώπη – είπε ακόμη ο Φραγκίσκος – έχει μια ιδεώδη και πνευματική παρακαταθήκη μοναδική στον κόσμο, «που αξίζει να προταθεί ξανά με πάθος και με ανανεωμένη φρεσκάδα και είναι το καλύτερο αντίδοτο ενάντια στο κενό αξιών του καιρού μας, που συνιστά γόνιμο έδαφος για κάθε μορφή ακρότητας».
Ποια η σημερινή ελπίδα
Η Ευρώπη βρίσκει ξανά ελπίδα όταν δεν κλείνεται μέσα στο φόβο εσφαλμένων ασφαλειών. Αντίθετα, η ιστορία της καθορίζεται έντονα από τη συνάντηση με άλλους λαούς και πολιτισμούς και η ταυτότητά της «είναι και έχει πάντοτε υπάρξει, μια ταυτότητα δυναμική και πολυπολιτισμική. Για να ανακτήσει την ελπίδα της θα βοηθήσει πολύ «η προοπτική και εμπιστευτική ακρόαση των αιτημάτων που προέρχονται από τα μεμονωμένα άτομα, από την κοινωνία και από τους λαούς» της Ευρώπης. Δυστυχώς, «συχνά έχει κανείς την αίσθηση ότι είναι σε εξέλιξη μια «συναισθηματική αποκοπή» των πολιτών από τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς», οι οποίοι, συχνά «θεωρούνται απόμακροι και αδιαφορούν για τις διάφορες ευαισθησίες που συνιστούν την Ένωση».
Ο Πάπας Φραγκίσκος υπενθυμίζει ότι «η Ευρώπη είναι μια οικογένεια των λαών» και ότι Η Ευρωπαϊκή Ένωση «γεννιέται ως ενότητα των διαφορών και ενότητα στις διαφορές». Για τον λόγο αυτόν, οι ιδιαιτερότητες δεν πρέπει να φοβίζουν, ούτε μπορούμε να πούμε ότι η ενότητα εξασφαλίζεται από την ομοιομορφία. Αυτή είναι μάλλον η αρμονία μιας κοινότητας. Οι πατέρες ιδρυτές – επαναλαμβάνει ο Πάπας – επέλεξαν ακριβώς αυτές τις εκφράσεις, για να τονίσουν ότι το νοηματικό τους περιεχόμενο αποτελεί το θεμέλιο των οντοτήτων που γεννιούνταν από τις Συνθήκες της Ρώμης. «Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη να ανακαλύψει εκ νέου την αίσθηση ότι πριν απ’ όλα είναι «κοινότητα» προσώπων και λαών και να έχει την επίγνωση ότι «χρειάζεται να διευρύνει διαρκώς τον οπτικό ορίζοντά της για να αναγνωρίζει ένα μεγαλύτερο καλό που θα προσκομίσει οφέλη σε όλους». Η Ευρώπη ανακτά την ελπίδα της όταν επενδύει στην ανάπτυξη και στην ειρήνη. Η ανάπτυξη δεν είναι ένα δεδομένο αποτελούμενο από ένα σύνολο παραγωγικών τεχνικών. Αφορά το όλον του ανθρώπινου όντος, την αξιοπρέπεια της εργασίας του, κατάλληλες συνθήκες ζωής, τη δυνατότητα πρόσβασης στη μόρφωση και στην αναγκαία ιατρική περίθαλψη. «Η ανάπτυξη είναι συνώνυμο της ειρήνης», βεβαίωνε ο Παύλος ο 6ος , δεν υπάρχει αληθινή ειρήνη όταν υπάρχουν περιθωριοποιημένα πρόσωπα ή αναγκασμένα να ζουν στη μιζέρια ή εκεί όπου «δεν υπάρχει εργασία ή η προοπτική ενός αξιοπρεπούς μισθού» ή «στις περιφέρειες των πόλεών μας, όπου διαδίδονται ναρκωτικά και επικρατεί η βία». Στους νέους οφείλουμε να προσφέρουμε «σοβαρές προοπτικές εκπαίδευσης, και πραγματικές δυνατότητες ένταξης στον κόσμο της εργασίας». Η Ευρώπη ανακτά την ελπίδα της «όταν επενδύει στην οικογένεια, που είναι το πρώτο και θεμελιώδες κύτταρο της κοινωνίας. Όταν σέβεται τη συνείδηση και τα ιδεώδη των πολιτών της. Όταν εγγυάται τη δυνατότητα να φέρνει παιδιά στον κόσμο χωρίς το φόβο ότι δεν θα μπορέσει να τα συντηρήσει. Όταν υπερασπίζεται τη ζωή σε όλη την ιερότητά της.
Απόδοση στα Ελληνικά: Πέτρου Ανδριώτη
