Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ TΗΣ ΑΣΣΙΖΗΣ,
Ο ΆΓΙΟΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ*
Ο Φραγκίσκος είναι οικουμενικός άνθρωπος γιατί ανήκει σε όλους τους χριστιανούς και γιατί με τη ζωή του και τα παραδείγματά του μας δίδαξε πως μπορούμε να ζήσουμε την παγκόσμια αδελφοσύνη που ενώνει και συμφιλιώνει τους ανθρώπους, όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά και με τη φύση.
Ο Φραγκίσκος είναι ένας από τους σπάνιους εκείνους ανθρώπους, που κάθε εποχή, κάθε ομάδα τους διεκδικεί αισθανόμενη ότι τους ανήκει. Έτσι αυτοί που διψούν για ειρήνη βρίσκουν στον άνθρωπο από την Ασσίζη μοναδικό παράδειγμα ειρηνοποιού.
Ο Φραγκίσκος ήταν ο μόνος άνθρωπος του Μεσαίωνα που κατάλαβε πόσο παράλογες, από χριστιανική άποψη, ήταν οι σταυροφορίες. Δεν μπορούσαν οι χριστιανοί μ’ ένα σταυρό στο χέρι να σκοτώσουν, στ’ όνομα του Χριστού, άλλους ανθρώπους για ν’ απελευθερώσουν ένα κομμάτι γης, έστω κι αν σ’ αυτή τη γη είχε ζήσει ο Χριστός. Ο Φραγκίσκος με τη συμπεριφορά και τα λόγια του καταδίκασε τις σταυροφορίες. Κι ενώθηκε με τους σταυροφόρους μόνο και μόνο για να κηρύξει το χαρμόσυνο άγγελμα της απελευθερωτικής αγάπης του Χριστού στους Σαρακηνούς.
«Ο μικρός άνθρωπος από την Ασσίζη, γράφει ο Ντάνιελς Ροπς, μέσα στην καρδιά του, τη φωτισμένη από την παρουσία του Θεού, κατάλαβε και ανήγγειλε με τη ζωή του, ότι η ένοπλη πάλη για την πίστη ήταν μολυσμένη στις ίδιες τις αρχές της. Έπρεπε να ξαναγυρίσουν στην πραγματική διδασκαλία του Χριστού, στους ιεραποστόλους με τα γυμνά χέρια και με μόνο όπλο την αγάπη. Και εάν έπρεπε να χυθεί αίμα, αυτό θα ήταν το δικό τους».
Ο Φραγκίσκος κατόρθωσε να κάνει πολύ δύσκολο τον πόλεμο μεταξύ των Ιταλικών πόλεων, επειδή απαγόρευσε σ’ όλους τους οπαδούς του Τρίτου Τάγματος να οπλοφορούν. Ήταν τόσοι οι αδελφοί του Τρίτου Τάγματος, ώστε οι άρχοντες των πόλεων με δυσκολία έβρισκαν μισθοφόρους για να τους κατατάξουν στα στρατεύματά τους.
Κι όταν ο πόλεμος συντάρασσε μια πόλη, σαστισμένοι οι στρατιώτες έβλεπαν έναν άνθρωπο ντυμένο με το γεμάτο τρύπες ράσο του να τους φωνάζει με μια απόκοσμη φωνή «Η Ειρήνη και το Αγαθό». Ο Φραγκίσκος είναι ο άνθρωπος που προσπάθησε να ενώσει ένα διχασμένο κόσμο!
Ο Φραγκίσκος όμως είναι εκείνος που προσπάθησε να ενώσει τους ανθρώπους ακόμα και με τη Φύση. Είχε συντονιστεί τόσο πολύ μ’ ολόκληρο το σύμπαν, ώστε να το θεωρεί αδελφό και να τραγουδάει στον αδελφό ήλιο, στην αδελφή σελήνη, στ’ άστρα, στη φωτιά, στον άνεμο, στο νερό. Μπορούσε να μιλάει στα πουλιά, στο λύκο. Είχε συμφιλιωθεί μ’ ολόκληρο το σύμπαν. Η πνευματικότητά του είχε αποκτήσει τέτοια διάσταση που αγκάλιαζε ολόκληρο το σύμπαν.
Τι θα’ λέγε σήμερα σ’ αυτούς που κυβερνάνε τα έθνη, όταν στην εποχή του επαναλάμβανε συνέχεια: «Αν γνώριζα τον αυτοκράτορα, θα του ζητούσα να διαταχθούν όλοι να ρίχνουν σιτάρι στ’ αδέρφια μας τα πουλιά».
«Η καρδιά του Φραγκίσκου» γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης «ήταν απλή, χαρούμενη, παρθένα. Τα μάτια του, σαν τα μάτια του μεγάλου ποιητή και του παιδιού, έβλεπαν για πρώτη φορά τον κόσμο. Πολλές φορές θα κοίταζε ο Φραγκίσκος ένα απλό λουλούδι, μια πηγή νερού, ένα έντομο και θα πλημμύριζαν τα μάτια του δάκρυα. Τι είναι αυτό το θαύμα, θα συλλογιζόταν, τι είναι αυτή η ευτυχία, τι θεϊκό μυστήριο, το λουλούδι, το νερό, το έντομο. Ο Φραγκίσκος είδε για πρώτη φορά, ύστερα από τόσους αιώνες, με μάτια παρθένα τον κόσμο. Όλη η βαριά, σχολαστική, δυσκίνητη πανοπλία του Μεσαίωνα έπεφτε, το σώμα έμενε γυμνό, γυμνή η ψυχή, παραδομένη σ’ όλες τις ανατριχίλες της άνοιξης».
Ο Φραγκίσκος απευθύνεται σ’ όλους τους ανθρώπους, γιατί γνωρίζει να μεταχειρίζεται την παγκόσμια γλώσσα της ποίησης και της αγάπης. Γι’ αυτό ο Φραγκίσκος μιλάει στην καρδιά κάθε ανθρώπου. Σ’ έναν ορθολογιστή σαν το Ρενάν, σ’ ένα άθεο σαν τον Καρλ Μαρξ, σ’ έναν ελεύθερο διαμαρτυρόμενο σαν τον Πωλ Σαμπατιέρ, σ’ ένα μεγάλο ποιητή όπως ο Δάντης, σ’ ένα μεγάλο ζωγράφο όπως ο Τζιόττο ή ο Ελ Γκρέκο, σ’ έναν Έλληνα διανοούμενο όπως ο Καζαντζάκης ή ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος.
Ο Φραγκίσκος μπορεί ν’ απευθυνθεί σε όλους τους χριστιανούς γιατί βασίζεται στο Ευαγγέλιο. Οι σύγχρονοί του τον ονόμασαν «ο ευαγγελικός άνθρωπος». «Κανένας δε μου δίδαξε, γράφει στην πνευματική του διαθήκη, τι πρέπει να κάνω, μονάχα ο ίδιος ο Ύψιστος μου αποκάλυψε πως πρέπει να ζω σύμφωνα με τους κανόνες του ιερού Ευαγγελίου». Ο Φραγκίσκος ακολούθησε κατά γράμμα το Ευαγγέλιο χωρίς δισταγμούς, ολοκληρωτικά, ριζοσπαστικά.
Η βασική αρχή της πνευματικότητας του Αγίου Φραγκίσκου είναι η αυστηρή προσκόλλησή του στο Χριστό και στο Ευαγγέλιο, σ’ ολόκληρο το Ευαγγέλιο. Μετά από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη και τον Άγιο Παύλο, ποια άλλη περισσότερο προσωπική συνάντηση, ποιο άλλο περισσότερο υπαρξιακό και συγκεκριμένο σύνδεσμο με τον Ιησού Χριστό θα μπορούσαμε να βρούμε, εκτός από αυτόν του Φραγκίσκου της Ασσίζης;.
Εάν όλοι οι χριστιανοί προσπαθούσαν να ζήσουν λίγο το Ευαγγέλιο, όπως το έζησε ο Φραγκίσκος, σήμερα δεν θα ήταν ανάγκη να προσευχηθούμε για την ενότητα. Οι ευαγγελικοί βλέπουν στην αγάπη του Φραγκίσκου για το Ευαγγέλιο, το μυστικό της οικουμενικότητάς του. Πολλά βιβλία που έχουν γραφεί για τον Άγιο Φραγκίσκο ανήκουν σε διαμαρτυρόμενους συγγραφείς, όπως το βιβλίο του Γερμανού Βάλτερ Νιγκ, του Paul Sabatier, του Hermann Ηesse, του J. Jörgensen. Πολλές μοναχικές Ευαγγελικές κοινότητες στην Αγγλία και στην Αμερική τρέφονται από τη φραγκισκανική πνευματικότητα. Μερικές μάλιστα από αυτές έχουν σαν σκοπό την ένωση των Εκκλησιών.
Ο Άγιος Φραγκίσκος απολαμβάνει στον ορθόδοξο κόσμο – τόσο το σλαβικό όσο και τον ελληνικό – μία μορφή σεβάσμιας οικειότητας, όπως πολλοί λαϊκοί Άγιοι των τοπικών παραδόσεων. Σύμφωνα με το γνωστό Γάλλο ορθόδοξο θεολόγο Olivier Clément, «σίγουρα ο Άγιος Φραγκίσκος είναι ο πιο δημοφιλής δυτικός Άγιος, ο πιο αγαπητός στην Ορθοδοξία».
Ο μεγάλος Ρώσος φιλόσοφος και θεολόγος Nikolai Berdyaev (1874-1948) έβλεπε στο Φραγκίσκο «το πιο σημαντικό γεγονός της ιστορίας του Χριστιανισμού μετά την ίδια τη ζωή του Ιησού Χριστού». Πάλι ο Olivier Clément διαβεβαιώνει ότι ο μεγάλος ορθόδοξος θεολόγος Vladimir Lossky (1903-1958) είχε μια ιδιαίτερη ευσέβεια για τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασσίζης και τον θεωρούσε ως έναν από τους μεσίτες του στον Θεό. Μιλούσε συχνά γι’ αυτόν στα παιδιά του και ένα από τα πιο εντυπωσιακά δώρα που τους έκανε ήταν μια βιογραφία του Αγίου Φραγκίσκου.
Επιπλέον, στη ρωσική διασπορά στη Γαλλία, ο Nikita Struve, έξοχος ιστορικός της ρωσικής Εκκλησίας στον 20ο αιώνα, ζήτησε, μερικά χρόνια πριν, σ’ έναν Πρόλογο του Messaggero Ortodosso να αναγνωριστεί επίσημα από την Ορθόδοξη Εκκλησία η αγιότητα του Φραγκίσκου της Ασσίζης. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι στη σύγχρονη εποχή ο Nikita Struve υπήρξε ένας από εκείνους που διαβεβαίωσαν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, μαζί με τους μοναχούς του Αγίου Όρους, την ιδιαιτερότητα της Ορθοδοξίας και υπογράμμισαν τις διαφορές που χωρίζουν την Ορθοδοξία από τον Καθολικισμό.
Στον ελληνικό κόσμο, εκείνοι που έλκονται περισσότερο από τη μορφή του Αγίου Φραγκίσκου είναι οι διανοούμενοι. Αυτός που συνέβαλε καθοριστικά στο να γίνει γνωστός ο Άγιος στην Ελλάδα ήταν ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957), ένας από τους πλέον διακεκριμένους νεοέλληνες διανοουμένους και λογοτέχνες, με το βιβλίο του «Ο φτωχούλης του Θεού».
Ο Φώτης Κόντογλου, ο σημαντικότερος σύγχρονος Έλληνας αγιογράφος και, ταυτόχρονα, θεολόγος της εικόνας, παρόλο που δεν ήταν καθόλου ήπιος απέναντι στην Καθολική Εκκλησία, επαναλάμβανε ότι ο Άγιος Φραγκίσκος ήταν «ὁ μοναδικός αὐθεντικά “ὀρθοδοξος” ἅγιος τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας»
Οι Ορθόδοξοι και οι διαμαρτυρόμενοι αισθάνονται τόσο κοντά τον Άγιο Φραγκίσκο, διότι βρίσκουν σε αυτόν σε ύψιστο βαθμό την πηγή που ενώνει όλους τους χριστιανούς: την τήρηση του Ευαγγελίου. Όλη η ζωή των αδελφών του Τάγματος του έπρεπε να εμπνέεται από τα διδάγματα του Ευαγγελίου.
Πράγματι, ο Φραγκίσκος περιγράφει τον Πρώτο Κανόνα με τα ακόλουθα λόγια: «Αυτή είναι η ζωή του Ευαγγελίου του Ιησού Χριστού, που ο αδελφός Φραγκίσκος ζήτησε να του χορηγηθεί και επιβεβαιωθεί από τον κύριο Πάπα Ιννοκέντιο». Ακόμη και στον Εγκεκριμένο Κανόνα, η ζωή των αδελφών χαρακτηρίζεται από την τήρηση του Ευαγγελίου: «Ο Κανόνας και η ζωή των Ελασσόνων Αδελφών είναι η εξής, δηλαδή να τηρούν το άγιο Ευαγγέλιο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού». Και σ’ αυτό ακριβώς έγκειται η «αποκάλυψή» του, ή αν θέλουμε το χάρισμά του: «Ο ίδιος ο Ύψιστος μου αποκάλυψε ότι έπρεπε να ζήσω σύμφωνα με τον κανόνα του αγίου Ευαγγελίου».
Για το Φραγκίσκο, η λέξη «Ευαγγέλιο» σημαίνει το ευαγγελικό μήνυμα στο σύνολό του: τις αποκαλύψεις του, τις υποσχέσεις του, τις πιο διαφορετικές απαιτήσεις του, χωρίς να αποκλείουμε ή να υπερτιμούμε καμιά τους.
Ο Άγιος Φραγκίσκος υπηρέτησε κυρίως την Εκκλησία με τη φτώχεια του, με την ταπεινότητά του.. Στην ιστορία της Εκκλησίας ο Φτωχούλης του Θεού, αντιπροσωπεύει, ίσως, το πιο λαμπρό παράδειγμα μιας αληθινής μεταρρύθμισης της Εκκλησίας, σε καιρούς ακόμη πιο χαλεπούς από τους δικούς μας· μιας μεταρρύθμισης την οποίαν ανέλαβε ένας άνθρωπος που θεωρούσε τον εαυτό του «αμαθή και αγράμματο». Ο άνθρωπος αυτός κατάφερε με το παράδειγμά του και τη μαρτυρία του παρά με τα λόγια του να στηρίξει την Εκκλησία που κινδύνευε με κατάρρευση, σύμφωνα με το ενύπνιο του Πάπα Ιννοκέντιου του 3ου .Εξάλλου, αυτή ήταν η πρόσκληση που του απηύθυνε ο Εσταυρωμένος του Αγίου Δαμιανού: «Φραγκίσκο, – του είπε αποκαλώντας τον με το όνομά του – πήγαινε να αποκαταστήσεις τον οίκο μου, ο οποίος, όπως βλέπεις, είναι εντελώς κατεστραμμένος». Η μαρτυρία είναι αυτή που μπορεί να βοηθήσει την Εκκλησία και όχι η στείρα κριτική. Σε έναν από τους Κανονισμούς του ο Φραγκίσκος έγραφε σχετικά με τους αδελφούς που θα πηγαίναν στις ιεραποστολές: «Να κηρύξετε πάντοτε το, Ευαγγέλιο και αν χρειαστεί και με τα λόγια». Mia φορά κάλεσε ένα πολύ απλό αδελφό, τον Ιουνίπερο, και του λέει «πάμε να κηρύξουμε στην Ασσίζη». Κάνουν τρείς φορές το γύρο της πόλης προσευχόμενοι και βοηθώντας όποιον είχε ανάγκη, μετά ο Άγιος λέει στον Ιουνίπερο: «Είναι ώρα να γυρίσουμε στο σπίτι». Ο Ιουνίπερος: «Και το κήρυγμα;». «Το κάμαμε ήδη». Απάντα ο Φραγκίσκος.
Δε θέλησε να διεκδικήσει τίποτα, αλλά προτίμησε να παραμένει πάντοτε ο «μικρός αδελφός» όλων των ανθρώπων, όλων των πλασμάτων. Το μόνο προνόμιο που επιζητούσε ήταν ν’ αγαπήσει, ν’ αγαπήσει όσο κανένας άλλος. «Κύριε Ιησού Χριστέ» έλεγε «δύο χάρες θα σου ζητήσω να μου κάνεις πριν πεθάνω. Η πρώτη χάρη είναι αυτή: στην ψυχή μου και στο κορμί μου να νοιώσω, όσο είναι μπορετό, τους πόνους που Συ, ω γλυκέ μου Ιησού, ένοιωσες στο φοβερό σου πάθος! Και η δεύτερη χάρη που θα ήθελα να μου κάνεις είναι αυτή: να μπορούσα, όσο τούτο είναι μπορετό, να νοιώσω στο σώμα μου την απέραντη αγάπη που σε φλόγιζε, Εσένα τον Υιό του Θεού, που Σ’ έκανε να υποφέρεις τόσο για μας, τους άθλιους αμαρτωλούς!».
Μόνο αγαπώντας και υποφέροντας, όπως ο Φτωχούλης του Θεού, μπορούμε να ελπίζουμε ότι οι χριστιανοί θα ξαναβρεθούν σαν αδέλφια.
Τελειώνουμε τούτο το στοχασμό μας με τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη: «Κάθισα στα πόδια του Αγίου Φραγκίσκου, μπήκα στον Παράδεισο. Αυτός, ο Φραγκίσκος, είναι ο αδελφός θυρωρός που μου άνοιξε την πόρτα».
Είθε και σε μας ν’ ανοίξει την πόρτα της συμφιλίωσης και της αγάπης.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
*Ο Φραγκίσκος της Ασσίζης ο Άγιος όλων των Χριστιανών. Ομιλία του σεβ. Ιωάννη Σπιτέρη στην Πανήγυρη του Αγ. Φραγκίσκου. Αθήνα 2018
