Στη βασιλική στέψη του Κάρολου του Γ’ μία βυζαντινή χορωδία έψαλλε, στα ελληνικά, τον Ψαλμό 71. Ο Ψαλμός αυτός τέλειωνε με αυτήν την ευλογία:
«Ο Κύριος, ο Θεός, ο Θεός του Ισραήλ, ευλογημένος, αυτός που κάνει θαυμάσια μόνος. Κι ευλογημένο το όνομα της δόξας του αιώνια και όλη η γη θα πλημμυρίσει από τη δόξα του».
Τα λόγια αυτά του Ψαλμού που αναφέρονται σε ευλογίες, μου έδωσαν την αφορμή να ασχοληθώ με την έννοια της ευλογίας στην παράδοση των Εβραίων και των Χριστιανών.
Αρκετοί χριστιανοί, κυρίως εδώ στη χώρα μας, παραμένουν προσκολλημένοι σε αυτά τα έθιμα, ορισμένα από τα οποία είναι βαθιά ριζωμένα στην κουλτούρα του λαού μας. Σήμερα, ωστόσο, ένας αρκετά μεγάλος αριθμός χριστιανών, κυρίως στη Δύση, δυσκολεύεται να καταλάβει αυτές τις τελετές, για να μην πω μάλιστα, πως εμφανίζεται δύσπιστος απέναντί τους.
Αναρωτιούνται γιατί να ευλογούμε τα πράγματα, το νερό, το φαγητό, τα ζώα; Με την τρέχουσα νοοτροπία, οι αμφισβητίες αναρωτιούνται μήπως οι ευλογίες ενισχύουν με μία «μαγική» δύναμη τα πράγματα και τα γεγονότα; Μήπως αυτές οι πρακτικές δεν μας παρέχουν ένα είδος αυτόματης ασφάλισης έναντι των διαφόρων υλικών και ηθικών κινδύνων, με σκοπό να αποφύγουμε τις ευθύνες μας; (Βλέπε π.χ. η ευλογία των αυτοκινήτων).
Η ευλογία ως μορφή προσευχής και δοξολογίας
Η ευλογία αποτελεί την πιο συχνή από τις βιβλικές προσευχές (398 αναφορές) και ασφαλώς μία από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές της ιουδαϊκής προσευχής.
Οι Εβραίοι, στο παρελθόν όπως και σήμερα, μαζί με την καθημερινή προσευχή των «δεκαοκτώ ευλογιών» (Hamidah) που λέγονται καθημερινά πρωί, απόγευμα και βράδυ, αρχίζουν τις δραστηριότητες τους με μία ευλογία. Επίσης η ευλογία αποτελεί εισαγωγή σε καθεμία από τις μεγάλες λατρευτικές γιορτές. Αρχίζει συνήθως ως εξής: «Ευλογητός ο Κύριος ο Θεός μας και Θεός των Πατέρων μας…». Τελειώνουν με αυτόν τον τρόπο: «Ευλογημένος είσαι, Κύριε, που ευλογείς τον λαό Σου, τον Ισραήλ, με ειρήνη».
Αυτές οι λατρευτικές πράξεις επηρέασαν και τις χριστιανικές λατρείες.
Ο Θεός η πηγή κάθε ευλογίας – Τί σημαίνει ο Θεός μας ευλογεί
Στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε συχνά πως ο Θεός «ευλόγησε» το λαό, και τους Πατριάρχες. Τι σημαίνει όμως η «ευλογία» του Θεού (berakah); Ενώ η ανθρώπινη ευλογία είναι μια απλή ευχή, αντίθετα ο Θεός αυτό που λέει γίνεται, πραγματοποιείται, ό,τι ακριβώς υπόσχεται εκπληρώνεται. Ο λόγος που απευθύνεται στους Προγόνους μας (Αδάμ και Εύα) είναι διαφωτιστικός σε αυτό το σημείο. Ο Θεός τους «ευλόγησε» και τους είπε: «Να είστε καρποφόροι και να πολλαπλασιάζεστε και να γεμίζετε τη γη» (Γένεση 1:28). Σε αυτό το κείμενο, ο Θεός προφέρει μια ευλογητική διαταγή. Ευλογεί το ζευγάρι και πράγματι τους καθιστά καρποφόρους. Η ευλογία, ωστόσο, δεν απαλλάσσει τον άνθρωπο από τη δέσμευση: ο Θεός αναθέτει στους ανθρώπους την ευθύνη να πολλαπλασιαστούν, να γεμίσουν την γη και να την καλλιεργήσουν.
Ο Θεός ευλογεί το λαό του για τις μεγάλες στιγμές της ιστορίας, για να είναι πιστός στη διαθήκη που σύναψε μαζί του.
Επιπλέον, ο Θεός ευλογεί τη γη για να είναι καρποφόρα: «Επισκέφτηκες τη γη… με σταγόνες βρόχινες την απαλύνεις, ευλογείς τα γεννήματά της» (Ψαλμός 65: 10-11).
Οι πιστοί ευλογούν τον Θεό
Αλλά είναι και οι ίδιοι οι πιστοί που ευλογούν τον Θεό, δηλαδή τον ευχαριστούν, τον δοξολογούν για το μεγαλείο του, για τις ευεργεσίες του.
Οι Ψαλμοί είναι γεμάτοι από αυτές τις ευλογίες προς τον Θεό. Η ευλογία βασίζεται σε συγκεκριμένες καταστάσεις όπου η πράξη του Θεού υπήρξε ιδιαίτερα ευνοϊκή: «Τον Κύριο που με νουθετεί, τον ευλογώ …» (Ψαλμός 16:7). «Ευλογημένος να ‘ναι ο Κύριος που άκουσε της δέησής μου τη φωνή» (28:6).
Η Καινή Διαθήκη κληρονομεί σε μεγάλο βαθμό την ιουδαϊκή δομή της ευλογητικής προσευχής, που βασίζεται στην κοινή πίστη στο Θεό της Διαθήκης, ο οποίος εκδηλώνεται ως Σωτήρας στην ανθρώπινη ιστορία.
Η λέξη «ευλογητός» γίνεται σχεδόν το κύριο όνομα του Θεού Πατέρα, του δημιουργού (Βλ. Ρωμαίους 1:25).
Το αποκορύφωμα της χριστιανικής ευλογίας βρίσκεται σίγουρα στην αρχή της επιστολής του Αποστόλου Παύλου προς τους Εφεσίους. Είναι το μυστήριο της σωτηρίας και της Εκκλησίας που δικαιολογεί την προσευχή του Αποστόλου: «Ευλογητός ο Θεός και Πατέρας του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, που μας ευλόγησε εν Χριστώ, με κάθε πνευματική επουράνια ευλογία» (1:3).
Ο Ιησούς πρόφερε επίσης ευλογίες σε πολλές περιστάσεις. Με την ευκαιρία του πολλαπλασιασμού των άρτων, εκτελεί τη χειρονομία του πατέρα της οικογένειας που «προφέρει ευλογία» (berakah) προς τον Θεό για τον άρτο και το ποτήρι (Ευλογητός είσαι Κύριε Θεέ του σύμπαντος…). Ο Ιησούς ευλόγησε επίσης τους ανθρώπους, για παράδειγμα, τα παιδιά που αγκαλιάζει και στα οποία βάζει τα χέρια του (Μάρκος 10:16).
Η ευλογία της ανθρώπινης δραστηριότητας
Ακολουθώντας το παράδειγμα των πιστών της Παλαιάς Διαθήκης, οι Χριστιανοί καλούνται να ευχαριστούν και να ευλογούν το Θεό για όλα τα πράγματα και σε όλες τις περιστάσεις. Στον εβραϊκό κόσμο, κάθε γεύμα και ιδιαίτερα το εορταστικό γεύμα, ιδίως το γεύμα του Πάσχα, ήταν μια ευκαιρία να «ευλογούν τον Θεό». Ήδη στην αρχή του γεύματος γινόταν η ευλογία του ποτηριού και του ψωμιού, το οποίο τεμάχιζε και μοίραζε ο πατέρας της οικογένειας.
Και οι χριστιανοί βλέπουν με τα μάτια της πίστης όλα τα πράγματα και όλες τις καθημερινές πράξεις τους (την τροφή, την εργασία…). Για το σκοπό αυτό, ορισμένες καθημερινές ευλογίες εκφράζουν ρητά τη σχέση που έχουν όλα τα πράγματα με τον Θεό, ο οποίος μας δωρίζει τη ζωή και όλα τα δημιουργήματά του.
Η ανθρώπινη ευλογία θέλει να μας υπενθυμίσει αυτό ακριβώς το γεγονός και να μας παροτρύνει να ευχαριστούμε και να δοξάζουμε το Δημιουργό. Αυτές οι ευλογίες αποτελούν «σημεία», «σημάδια» της παρουσίας του Θεού, της αγάπης του για εμάς και της Θείας του Πρόνοιας.
Αλλά ευλογούνται επίσης τα κτίρια, οι χώροι εργασίας, τα εργαλεία…
Το πνεύμα αυτών των ευλογιών συνίσταται στο ότι ο άνθρωπος πρέπει, όχι μόνο να αναγνωρίζει το αποτύπωμα του Θεού στη δημιουργία, αλλά και να διακρίνει την παρουσία του σε όλα τα γεγονότα της ζωής. Η ευλογία εδώ σχετίζεται με την επιδίωξη μιας ζωής σύμφωνα με το Ευαγγέλιο. Μόνο υπό αυτήν την προϋπόθεση η ευλογία θα είναι καρποφόρα. Οι τελετές ευλογίας πρέπει να τρέφουν την πίστη στους χριστιανούς που συμμετέχουν σε αυτές. Οφείλουμε να τονίσουμε ότι η ευλογία δεν είναι μια μαγική πράξη, αλλά αφορμή ενδυνάμωσης της πίστης, δοξολογίας και ευχαριστίας προς τον Θεό.
Και οι λαϊκοί μπορούν να ευλογήσουν
Ολοκληρώνοντας, πρέπει να έχουμε υπόψη μας, γενικά για τις ευλογίες, πως αυτές αποτελούν σημάδι, σημείο της παρουσίας του Θεού στην ανθρώπινη ζωή. Πρωταρχικό ρόλο στις ευλογίες έχουν οι ιερείς, αλλά ορισμένες από αυτές μπορούν να δίνονται και από τους λαϊκούς, βάση του κοινού ιερατείου που προέρχεται από το βάπτισμα («Αλλά εσείς είσθε εκλεκτή γενιά, βασιλικό ιερατείο…» βλ. A’ Πέτρου 2:9. Αυτό μπορεί να γίνει κυρίως στο πλαίσιο της οικογένειας (ευλογίες σε τραπέζι, ευλογίες παιδιών, ευλογίες αρραβώνων… κ.λ.π.).
Μερικές φορές, μέσα στο θυμό τους, κάποιοι φτάνουν στο σημείο, αντί να ευλογούν, να καταριούνται τους άλλους, ακόμα και μερικοί γονείς φτάνουν στο σημείο να καταριούνται τα παιδιά τους!
Ο Χριστός όμως μας διδάσκει: «ευλογείτε όσους σας καταριούνται …» (Λουκάς: 6,28).
