ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
Κατά τη διάρκεια του Μαΐου και του Ιουνίου, χορηγείται στις καθολικές ενορίες, από τον Επίσκοπο, το Μυστήριο του Χρίσματος, στα παιδιά εκείνα που τα προηγούμενα χρόνια έχουν λάβει την Πρώτη Κοινωνία. Επειδή το ιερό μυστήριο του Χρίσματος στην Καθολική Εκκλησία, είναι παρεξηγημένο όχι μόνο από τους αδελφούς μας ορθοδόξους, αλλά ακόμα και από τους ίδιους τους καθολικούς, θα μου επιτρέψετε να σας παρουσιάσω, σε δύο συνέχειες, τι εννοούμε με αυτό το ιερό Μυστήριο και τα ποιμαντικά προβλήματα που προκύπτουν.
Το κείμενο αυτό γράφτηκε για το ορθόδοξο περιοδικό «Σύναξη». Κατά τη γνώμη μου, παρ’ όλα τα 40 χρόνια που «κουβαλάει» στην πλάτη του, παραμένει το πιο σύγχρονο και αξιόπιστο ορθόδοξο θεολογικό περιοδικό που κυκλοφορεί στην Ελλάδα. Η παρούσα δημοσίευση αφορά μόνο ένα μέρος του τότε άρθρου.
***********
Ανατολή και Δύση: δύο διαφορετικές ποιμαντικές παραδόσεις
Όπως είναι γνωστό, στην Καθολική Εκκλησία τα μυστήρια του Βαπτίσματος, του Χρίσματος και της Ευχαριστίας δεν χορηγούνται μαζί όταν πρόκειται για νήπια, αλλά, σε ό,τι αφορά στην Κοινωνία και στο Χρίσμα, αυτό γίνεται σταδιακά, ύστερα από μια σχετικά μεγάλη κατηχητική προετοιμασία. Αντίθετα στους ενήλικες, τα τρία μυστήρια της χριστιανικής μύησης, χορηγούνται μαζί σε μια ειδική ιεροτελεστία, που προϋποθέτει μία πορεία κατήχησης και εμβάθυνσης.
Σε γενικές γραμμές, στους πρώτους αιώνες της Εκκλησίας, το Χρίσμα αποτελούσε μία και μοναδική ιεροτελεστία με το Βάπτισμα, διαμορφώνοντας μαζί με το Βάπτισμα, σύμφωνα με την έκφραση του Αγίου Κυπριανού, ένα «διπλό ιερό μυστήριο» (Βλ. Άγ. Κυπριανός Καρχηδόνος, Epistula 73, 21: CSEL 32, 795 ή PL 3, 1169). Στη συνέχεια, όμως, ο πολλαπλασιασμός των βαπτίσεων των παιδιών και η αριθμητική αύξηση των αγροτικών ενοριών, με την επακόλουθη διεύρυνση των επισκοπών, δεν επέτρεπε πλέον την παρουσία του Επισκόπου σε όλες τις τελέσεις των βαπτίσεων. Γι’ αυτό, στη Δύση, επειδή προτιμήθηκε να επιφυλαχθεί στον Επίσκοπο η ολοκλήρωση του Βαπτίσματος μέσω της επιθέσεως των χειρών και της επικλήσεως του Αγίου Πνεύματος (Χρίσμα), ωρίμασε η επιλογή του χρονικού διαχωρισμού των δύο ιερών μυστηρίων.
Η Χριστιανική Ανατολή, από την άλλη, συνέχισε να διατηρεί ενωμένα τα δύο μυστήρια, τελώντας το Βάπτισμα δια καταδύσεως και, αμέσως μετά, το Χρίσμα δια της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος, χορηγούμενο από τον ίδιο πρεσβύτερο που χορήγησε το Βάπτισμα, με τη δέσμευση, ωστόσο, να το κάνει χρησιμοποιώντας το «άγιο μύρο» που καθαγιάστηκε από έναν Επίσκοπο.
Ποιμαντικά προβλήματα
Σήμερα το πρόβλημα της χριστιανικής μύησης των παιδιών, στις καθολικές μας κοινότητες, ηλικίας 7 έως 14 ετών δεν είναι η πρώτη Κοινωνία, αλλά το Χρίσμα και αυτό για ποιμαντικούς, θεολογικούς και οικουμενικούς λόγους.
Σύμφωνα με την ευρέως διαδεδομένη ποιμαντική μέθοδο, για τα παιδιά που έλαβαν την πρώτη Κοινωνία στην οδό προς τη χριστιανική τους μύηση, φτάνει η στιγμή να λάβουν το μυστήριο του Χρίσματος. Η προετοιμασία για να λάβουν αυτό το ιερό μυστήριο έχει μεταβλητή διάρκεια, αν και συνήθως αυτή διαρκεί περίπου δύο χρόνια, χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ του τέλους του δημοτικού και της έναρξης του γυμνασίου.
Το ποιμαντικό πρόβλημα είναι πως, συχνά μόλις τα παιδιά λάβουν το Χρίσμα εξαφανίζονται από την ενεργό συμμετοχή στην ζωή της ενορίας. Για τους κατηχητές, η μεγαλύτερη δυσκολία είναι να μπορέσουν να τραβήξουν την προσοχή των παιδιών αυτής της ηλικίας και να τα κάνουν να καταλάβουν ότι το μυστήριο του Χρίσματος δεν ολοκληρώνει την πορεία της χριστιανικής επιμόρφωσης ούτε είναι ένας αποχαιρετισμός από τη ζωή της χριστιανικής κοινότητας. Τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να διασφαλιστεί ότι το μυστήριο του Χρίσματος δεν αντιπροσωπεύει τη στιγμή της εγκατάλειψης της χριστιανικής ζωής. Τέτοιες προσπάθειες υπήρξαν ως επί το πλείστον μάταιες.
Μεταξύ των πολλών λόγων που καθορίζουν αυτήν την κατάσταση, μπορεί να εντοπιστεί ο τρόπος με τον οποίο προτάθηκε και εφαρμόστηκε η χριστιανική μύηση. Στο παρελθόν, για πολλές δεκαετίες πράγματι, υπογραμμιζόταν η «χριστιανική διδασκαλία» και επιπλέον μια διδασκαλία που μιλούσε για «απαγορεύσεις» και «υποχρεώσεις». Αυτές, συχνά, οδήγησαν στην αντίληψη της θρησκείας ως ενός βάρους από το οποίο πρέπει κάποιος να απελευθερωθεί, ως μίας σειράς κανόνων που περιορίζουν και απονεκρώνουν τη ζωή. Αντίθετα, η θρησκεία θα έπρεπε να είναι μια απελευθερωτική και σωτήρια πρόταση.
Έχουμε αληθινή χριστιανική μύηση, μόνο εάν δημιουργήσουμε μόνιμους μαθητές του Χριστού και όχι απλά θρησκευόμενους. Ο στόχος είναι σιγά σιγά να αναπτυχθεί στην καρδιά του βαπτισμένου η συνάντηση με το πρόσωπο του Χριστού έτσι ώστε να συνεχίσει να Τον ακολουθεί.
Αυτός ο σκοπός, δεν επιτυγχάνεται εξαιτίας της αυξανόμενης έλλειψης ενδιαφέροντος από την πλευρά της οικογένειας για τη θρησκευτική εκπαίδευση των παιδιών της. Οι οικογένειες άφησαν όλη την ευθύνη προετοιμασίας στην ενορία, ενώ αυτές ασχολούνται μόνο με τη διοργάνωση της γιορτής της πρώτης Κοινωνίας και του Χρίσματος, με τα σχετικά δώρα. Κάτι που πρέπει να εκλείψει το συντομότερο δυνατό, διότι έτσι θεωρείται το μυστήριο ως αυτοσκοπός και όχι ως αποτελεσματικό μέσο ζωντανής κοινωνίας με το Χριστό. Η χριστιανική μύηση δεν τελειώνει ποτέ. Και επειδή όλο και περισσότερο ο χριστιανισμός υποχωρεί για να τον αντικαταστήσει η θρησκευτική αδιαφορία, χρειάζεται ένας επανευαγγελισμός, ακόμα και σε ό,τι αφορά στην κατήχηση των παιδιών.
+ Ιωάννης Σπιτέρης ,
Αρχιεπίσκοπος Πρώην Κερκύρας
