«Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον»
Ο λόγος για το ψωμί. Τι μεγάλη κουβέντα, κυρίως σήμερα, που οι μεγάλες παγκόσμιες σιταποθήκες, η Ουκρανία και η Ρωσία, και η εγχώρια, ο Θεσσαλικός κάμπος, έχουν στερέψει και μπορεί να πούμε «το ψωμί ψωμάκι». Από την άλλη πλευρά ακούγονται όλο και πιο συχνά φράσεις όπως αυτή: «Εγώ δεν τρώω ψωμί, γιατί παχαίνει». Μήπως έχουμε ξεχάσει την σπουδαιότητα του ψωμιού για την ιστορία και γενικά για τον πολιτισμό της ανθρωπότητας και για το θρησκευτικό συμβολισμό;
Πολλές οι ελληνικές παροιμίες, που αναφέρονται στο ψωμί, και οι περισσότερες έχουν σκοπό να υπογραμμίσουν την σπουδαιότητα του ψωμιού στη ζωή του ανθρώπου. Μερικές γνωστές από αυτές: «Είπαμε το ψωμί ψωμάκι», «Ψωμί μη λείψει σπίτι μας και φούρνος μην καπνίσει», «Βγάζω το ψωμί μου», « Έφαγα ψωμί στο σπίτι σου», «Να τιμάς το ψωμί που τρως» και η πιο σπουδαία «Το ψωμί είναι ο ίδιος το Χριστός».
Θυμάμαι όταν ήμουν μικρό παιδί, αν τύχαινε να μας πέσει κάτω ψωμί, το σηκώναμε αμέσως και αφού του κάναμε το σημείο του Σταυρού το τρώγαμε. «Το ψωμί είναι ευλογημένο, είναι ο ίδιος ο Χριστός», μας δασκάλευαν οι μανάδες μας.
Το ψωμί είναι βασική παγκόσμια τροφή: σήμερα δεν υπάρχει χώρα στον κόσμο που η μαγειρική της παράδοση να μην περιλαμβάνει κάποια μορφή ψωμιού. Από τη Μεσοποταμία μέχρι τα τραπέζια όλου του κόσμου, το ψωμί υπήρξε το σύμβολο του πολιτισμού, της ιστορίας και της ανθρωπολογίας, της πείνας και του πλούτου, του πολέμου και της ειρήνης.
Αυτό το φαινομενικά απλό τρόφιμο όχι μόνο φέρει μαζί του μια ιστορία, που έχει συγχωνευτεί με εκείνη των πολιτισμών, αλλά υπήρξε επίσης βασικό και απαραίτητο τρόφιμο για την επιβίωση των λαών. Στα αιγυπτιακά αραβικά το ψωμί εξακολουθεί να ονομάζεται aish, που σημάνει «ζωή».
Ο Χριστός ο ίδιος χαρακτήρισε τον εαυτόν Του : «Άρτο της ζωής» (Ιωάννης 6,48).
Πρόσφατα ο πάπας Φραγκίσκος εξηγώντας στους πιστούς αυτά τα λόγια του Ιησού είπε: «Τι σημαίνει ο άρτος της ζωής; Για να ζήσει κανείς, χρειάζεται ψωμί. Αυτός που πεινάει δεν ζητάει εκλεπτυσμένα και ακριβά τρόφιμα, ζητάει ψωμί. Οι άνεργοι δεν ζητούν τεράστιους μισθούς, ζητούν το “ψωμί” της απασχόλησης. Ο Ιησούς αποκαλύπτεται ως το ψωμί, δηλαδή το βασικό, το απαραίτητο για την καθημερινή ζωή. Χωρίς Αυτόν η Ζωή, η αληθινή Ζωή δεν μπορεί να υπάρχει. Όχι ένα ψωμί ανάμεσα σε πολλά άλλα, αλλά το ψωμί της Ζωής, γιατί μόνο Εκείνος τρέφει την ψυχή μας, μόνο Εκείνος μας συγχωρεί από εκείνο το κακό που δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε μόνοι μας, μόνο Εκείνος μας κάνει να νιώθουμε ότι μας αγαπά ακόμα και αν όλοι μας απογοητεύουν, μόνο Εκείνος μας δίνει τη δύναμη να αγαπάμε, μόνο Εκείνος μας δίνει τη δύναμη να συγχωρούμε, μόνο Εκείνος δίνει στην καρδιά εκείνη την ειρήνη που αναζητά, μόνο Εκείνος δίνει ζωή αιώνια, όταν η ζωή εδώ κάτω τελειώνει. Αυτός είναι πραγματικά ο βασικός Άρτος της ζωής».
Να γιατί ο Ιησούς στο «Πάτερ ημών», τον βασικό τρόπο προσευχής των Χριστιανών, μας έμαθε να προσευχόμαστε και για το ψωμί: «τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον» (Ματθαίος 6, 11). Στο παράλληλο εδάφιο ο Ευαγγελιστής Λουκάς αντί «σήμερον» γράφει: «δίδου ἡμῖν τὸ καθ ἡμέραν» (Λουκάς 11, 3).
Έχει μεγάλη σημασία να καταλάβουμε τι σημαίνουν αυτά τα λόγια.
Για τους Εβραίους η λέξη «άρτος» δηλώνει ό,τι έχει ανάγκη ο άνθρωπος για να ζήσει: τροφή, ρούχα, σκέπη… Από την αρχή η Βίβλος υπογραμμίζει ότι ο άνθρωπος, με τον «ιδρώτα του προσώπου του, θα κερδίσει το ψωμί του» (Γέννηση 3,19). Αλλά επιβεβαιώνει επίσης ότι ο Θεός είναι «αυτός που χορηγεί τροφή σε κάθε ζωντανό ον, γιατί αιώνια είναι η ευσπλαχνία του» (Βλ. Ψαλμοί 136,25· 22,27· 104,27-28· 107,9· 111,5· 145,16).
Η ερμηνεία αυτής της αίτησης εξαρτάται από τη σημασία που δίνεται στο επίθετο «επιούσιος». Στην λαϊκή φρασεολογία, αυτή η λέξη, σημαίνει το μεροκάματο («αγωνίζομαι για τον επιούσιο»). Ωστόσο, τη λέξη αυτή, την συναντάμε μόνο στο παρόν κείμενο της Καινής Διαθήκης και σε κανένα άλλο γραπτό ελληνικό κλασικό κείμενο. Μόνο σ’ έναν αιγυπτιακό πάπυρο (5ο αι. μ.Χ.) βρίσκουμε τη λέξη «επιούσιος» όπου αναφέρεται σ’ ένα είδος λίστας από καθημερινά έξοδα. Είναι τόσο σπάνια αυτή η λέξη ώστε ο μεγάλος εκκλησιαστικός συγγραφέας Ωριγένης (185 – 232), νόμιζε ότι την είχαν δημιουργήσει εξ’ ολοκλήρου οι ευαγγελιστές.
Οι μελετητές της Αγίας Γραφής δίνουν δύο εξηγήσεις για τη λέξη «επιούσιος»: τον «καθημερινό» άρτο, το ψωμί που μας τρέφει κάθε μέρα και την πνευματική τροφή. Στην πρώτη περίπτωση παρακαλούμε να μας δώσει ο Πατέρας το απαραίτητο για τη ζωή μας ψωμί. Η δεύτερη ερμηνεία αναφέρεται κυρίως στον κόσμο του Θεού που πλησιάζει, τον άρτο της βασιλείας.
Σύμφωνα με πολλούς βιβλιστές και οι δύο ερμηνείες είναι σωστές: παρακαλούμε το Θεό να μας δώσει και τους δύο αυτούς άρτους. Έτσι με τα λόγια «τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον», προσευχόμαστε στον ουράνιο Πατέρα μας, να μας δώσει σήμερα ό,τι έχουμε ανάγκη για τη ζωή μας. Αυτή τη δωρεά όμως, δεν τη ζητάμε μόνο για τον εαυτό μας, αλλά και για την κοινότητα: «Τον άρτον ημών». Το ψωμί ανήκει σε όλους, το τεμαχίζουμε για να το μοιραστούμε. Έτσι η τροφή γίνεται και κοινωνία, αδελφική αγάπη.
Παρακαλούμε επίσης τον Πατέρα να μας δώσει τον άρτον του αύριο, τον εσχατολογικό άρτο που έχει γίνει η πνευματική τροφή για σήμερα, μετά από την ανάσταση του Κυρίου και μας πλησιάζει υπό μυστηριακή μορφή στη Θεία Ευχαριστία. Ο Χριστός είναι εκείνος ο «άρτος του Θεού που κατεβαίνει από τον ουρανό και δίνει ζωή στον κόσμο» (Ιωάννης 6,33). Ζητάμε να μας δίνει κάθε μέρα αυτόν τον άρτο για να μη χωριστούμε ποτέ από τον Ιησού.
+ Ιωάννης Σπιτέρης
