Ασφαλώς θα αναρωτηθήκατε, γιατί οι Ορθόδοξοι αρχίζουν την Τεσσαρακοστή την Καθαρά Δευτέρα και οι Καθολικοί δυο μέρες μετά, δηλαδή την λεγόμενη Τετάρτη των Τεφρών. Αλλά, εκτός από αυτές τις δύο, για εμάς γνωστές λειτουργικές παραδόσεις, υπάρχουν και άλλες λιγότερο γνωστές. Ήδη μέσα στην λατινική παράδοση, εκτός από το Ρωμαϊκό ρυθμό, υπάρχει και το λεγόμενο Αμβροσιανό τελετουργικό, δηλαδή αυτό της αρχιεπισκοπής του Μιλάνου, το οποίο έχει ορισμένα κοινά στοιχεία με το βυζαντινό τυπικό.
Κάνοντας χρήση μερικών μαθηματικών γνώσεων, θα προσπαθήσω να σας μεταφέρω τους διαφορετικούς τρόπους μέτρησης της Τεσσαρακοστής στις διαφορετικές χριστιανικές παραδόσεις.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΙ ΑΜΒΡΟΣΙΑΝΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
Στη Λατινική Καθολική Εκκλησία, κατά το ρωμαϊκό τυπικό, η Σαρακοστή αρχίζει την Τετάρτη των Τεφρών. Αντίθετα, στο Αμβροσιανό τελετουργικό, η Σαρακοστή αρχίζει την Κυριακή μετά την Τετάρτη των Τεφρών η οποία δεν υπάρχει στο Αμβροσιανό τυπικό. Στο Αμβροσιανό λειτουργικό τυπικό, οι Παρασκευές της περιόδου της Σαρακοστής είναι ημέρες, κατά τις οποίες δεν τελείται η Αγία Ευχαριστία και δεν μοιράζεται η Θεία Κοινωνία. Αυτή η ιδιαιτερότητα, η οποία φέρνει το Αμβροσιανό τυπικό πιο κοντά σε εκείνο της Ανατολικής Εκκλησίας, είναι ένδειξη μιας πιο στενής συμμετοχής στο Μυστήριο των Παθών του Κυρίου και μιας πιο έντονης προσδοκίας της Κυριακάτικης Ευχαριστίας.
Στο Ρωμαϊκό τυπικό, οι 40 ημέρες μετρώνται αντίστροφα ξεκινώντας από το Πάσχα, αλλά δεν υπολογίζουμε τις Κυριακές που ανέκαθεν θεωρούνται ημέρες πασχαλινές, άρα όχι σαρακοστιανές και νηστίσιμες. Έτσι η πρώτη ημέρα της Τεσσαρακοστής είναι η Τετάρτη που προηγείται της έκτης Κυριακής πριν από το Πάσχα, δηλαδή η Τετάρτη των Τεφρών.
(Έχουμε 7 εβδομάδες πριν από το Πάσχα = 49 ημέρες, από τις οποίες αφαιρούνται οι 7 Κυριακές και οι 2 ημέρες που στη Δύση θεωρούνται Αποκριάς).
ΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΚΑΙ Η ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
Είναι σε όλους γνωστό πως, όπως και στη Δύση έτσι και στην Ορθόδοξη παράδοση η «Σαρακοστή» διαρκεί όχι 40 ημέρες, αλλά 48 και ονομάζεται «Μεγάλη Σαρακοστή».
Αρχικά είχε διάρκεια έξι εβδομάδων, όμως αργότερα προστέθηκε και μία επιπλέον εβδομάδα, φτάνοντας τις 48 ημέρες που μετριούνται αντίστροφα από την Παρασκευή πριν από την Κυριακή του Πάσχα. Γιατί 48 ημέρες; Αντίθετα από ό,τι συμβαίνει στη ρωμαϊκή παράδοση, στην Ορθόδοξη Εκκλησία και οι Κυριακές περιλαμβάνονται στην καταμέτρηση της Τεσσαρακοστής. Ως εκ τούτου, η Μεγάλη Σαρακοστή αρχίζει επίσημα μια Δευτέρα, την Καθαρά Δευτέρα, επτά εβδομάδες πριν από το Πάσχα.
Η ΚΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, Η ΑΙΘΙΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΡΑΜΑΝΤΑΝ
Η κοπτική (δηλαδή η αιγυπτιακή) και η αιθιοπική παράδοση ακολουθούν αρχαίες παραδόσεις από την Εκκλησία της Ιερουσαλήμ. Για αυτούς τους χριστιανούς η Σαρακοστή διαρκεί 55 ημέρες, δηλαδή σαράντα συν δύο επιπλέον εβδομάδες (εκ των οποίων η μία διαρκεί οκτώ ημέρες).
Η μία είναι η Μεγάλη Εβδομάδα, ενώ η άλλη είναι η εβδομάδα που εισάγει την ίδια τη Σαρακοστή. Η νηστεία είναι πολύ αυστηρή και φαίνεται να μοιάζει με εκείνη του Ραμαζανίου, επειδή νηστεύει κανείς κατά τη διάρκεια της ημέρας και τρώει μετά τη δύση του ηλίου, όταν τελειώνει η ημέρα (σε αυτή την παράδοση, όχι μόνο το ημερολόγιο αλλά και η μέτρηση των ωρών της ημέρας είναι εντελώς διαφορετική από τη δική μας).
Στην αρχή της Σαρακοστής, μετά τις δημόσιες και ιδιωτικές ακολουθίες και προσευχές στην εκκλησία, οι πιστοί συγκεντρώνονται στην πλατεία της εκκλησίας ή στο καταλληλότερο μέρος κοντά σε αυτήν, όπου οι ιερείς διαβάζουν και εξηγούν στο λαό παραδοσιακά κείμενα σχετικά με τη νηστεία και τη μετάνοια.
Και εδώ η «νηστεία» περιλαμβάνει τη Θεία Ευχαριστία, διότι η Θεία Λειτουργία τελείται μόνο τα Σάββατα και τις Κυριακές.
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ
Ο λουθηρανικός κόσμος γνωρίζει μια «Aschermittwoch», δηλαδή την Τετάρτη των Τεφρών, αλλά η Σαρακοστή βιώνεται πολύ διαφορετικά από την καθολική και την ορθόδοξη παράδοση.
Η πρώτη από τις 95 θέσεις του Λούθηρου αναφέρει: «Ο Κύριος και Διδάσκαλός μας Ιησούς Χριστός, λέγοντας: “μετανοείτε”, θέλησε ολόκληρη η ζωή των πιστών να χαρακτηρίζεται από τη μετάνοια». Δηλαδή, η συνειδητοποίηση της αμαρτωλής κατάστασης του πιστού πρέπει να διαρκέσει ολόκληρη τη ζωή του και δεν μπορεί να περιορίζεται σε συγκεκριμένες στιγμές, όπως η Σαρακοστή. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Λούθηρο, ο άνθρωπος σώζεται μόνο με τη Χάρη του Θεού και όχι από τις ασκήσεις του όπως η νηστεία.
Στη Γερμανία υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια κοινές πρωτοβουλίες μεταξύ καθολικών επισκοπών και ευαγγελικών εκκλησιών, οι οποίες ονομάζονται «επτά εβδομάδες χωρίς» και «νηστεία για το κλίμα» και συνδυάζουν την πνευματική περισυλλογή και την αγαθοεργία, που σημαίνει να αφαιρέσει κανείς κάτι από το τραπέζι του για να το προσφέρει σε όσους το έχουν ανάγκη και επίσης αναφέρεται στην οικολογική ευαισθητοποίηση.
Είναι χαρακτηριστικό πως, ανά τους αιώνες, η Τεσσαρακοστή ταυτίστηκε σχεδόν με τη νηστεία και έτσι αναφερόμαστε στον αριθμό 40 ή 48 σε ημέρες νηστείας. Τελικά, η νηστεία για τη διάρκεια ενός ορισμένου αριθμού ημερών, όσες κι αν είναι αυτές, δεν είναι αυτοσκοπός. Όπως κάθε ασκητισμός, βρίσκει το νόημά του στην ενίσχυση της πίστης. Μαζί με άλλες εκδηλώσεις της Τεσσαρακοστής, η νηστεία συντελεί στην πορεία που θα μας οδηγήσει στο εσχατολογικό τραπέζι του Λόγου και του Άρτου της ζωής. Για αυτήν την περίοδο τα λόγια της Β΄ Συνόδου του Βατικανού είναι πιο επίκαιρα από ποτέ: «Η Εκκλησία πάντοτε τίμησε την Αγία Γραφή όπως έκανε με το ίδιο το Σώμα του Χριστού, χωρίς ποτέ να παύσει, ιδιαίτερα στην θεία Λειτουργία, να τρέφεται με τον Άρτο της ζωής της τράπεζας τόσο του λόγου του Θεού όσο και του Σώματος του Χριστού, και να το προσφέρει στους πιστούς» (DV 21).
