Αν πλησιάσουμε τον χριστιανικό κόσμο των τριών πρώτων αιώνων και αν καταφέρουμε να ρίξουμε, έστω και μια σύντομη ματιά, αμέσως θα συνειδητοποιήσουμε ότι απέχουμε από αυτόν έτη φωτός. Ωστόσο, είναι ο ίδιος χριστιανισμός που αποκάλυψε ο Ιησούς Χριστός, η ίδια διδασκαλία, ο ίδιος θεμελιώδης νόμος της αγάπης.
Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια φευγαλέα ματιά σε αυτόν τον μακρινό κόσμο, στους μακρινούς αδελφούς μας, στο πώς προσπάθησαν να βιώσουν τις συνέπειες της μεταστροφής τους στον Χριστιανισμό. Θα χρησιμοποιήσουμε και μαρτυρίες των συγχρόνων τους, και μερικές φορές ακόμη και των ειδωλολατρών, που ήταν αναγκασμένοι να τους θαυμάσουν.
Οι χριστιανοί εξωτερικά ζουν όπως οι υπόλοιποι πολίτες
Γύρω στο 1436, ένας νεαρός Λατίνος κληρικός, ο Tommaso di Arezzo, ο οποίος βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη για να σπουδάσει ελληνικά, ανέσυρε τυχαία ένα ελληνικό χειρόγραφο, από τον πάγκο ενός ιχθυοπώλη στην πόλη αυτή, το οποίο προοριζόταν για χαρτί περιτυλίγματος ψαριών. Σε αυτό το χειρόγραφο βρίσκονταν ένα από τα πιο παλαιά και ενδιαφέροντα ντοκουμέντα της χριστιανοσύνης, η «Προς Διόγνητον επιστολή», του 2ου μ. X. αιώνα. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο που έχει χαρακτηριστεί ως «ένα κόσμημα της χριστιανικής αρχαιότητας, με το οποίο πρακτικά κανένα γραπτό της μεταποστολικής εποχής δεν μπορεί να σταθεί ισάξιο σε πνεύμα και σύνθεση» (Semisch, 1855). Σε αυτό, μεταξύ των άλλων, διαβάζουμε την γνωστότατη περιγραφή της καθημερινής ζωής των χριστιανών:
«Κατοικούν σε πόλεις ελληνικές και βάρβαρες, όπου έλαχε ο καθένας τους, ακολουθώντας τις τοπικές συνήθειες στα φορέματα και στο φαγητό και στον υπόλοιπο βίο κι όμως η πολιτεία τους φανερώνεται θαυμαστή και ομολογουμένως παράδοξη».
«Πατρίδα τους έχουν κι αυτοί έναν ορισμένο τόπο, αλλά ως πάροικοι. Μετέχουν σε όλα ως πολίται και όλα τα υπομένουν ως ξένοι. Κάθε ξένος τόπος είναι πατρίδα τους και κάθε πατρίδα τους ξένος τόπος».
«Παντρεύονται όπως όλοι, κάνουν παιδιά, αλλά δεν τ’ απορίχνουν. Κάθονται σε κοινό τραπέζι, αλλά δεν έχουν κοινή κοίτη. Εν σαρκί βρίσκονται, αλλά ζουν ου κατά σάρκα. Στη γη περνούν τις μέρες τους, αλλά στον ουρανό πολιτεύονται. Υπακούουν στους νόμους του κράτους, αλλά με τη ζωή τους νικούν τους νόμους»…
«Και για να το πούμε απλούστερα, ό,τι είναι στο σώμα η ψυχή, αυτό είναι στον κόσμο οι χριστιανοί. Είναι απλωμένοι σε όλα τα μέλη του σώματος η ψυχή και οι χριστιανοί είναι κατάσπαρτοι στην οικουμένη. Η ψυχή κατοικεί μέσα στο σώμα, αλλά δεν είναι του σώματος».
Η μαρτυρία της ζωής των χριστιανών
Η μαρτυρία της χριστιανικής ζωής επιβάλλεται με έναν θεαματικό, καθημερινό τρόπο, όχι μόνο μέσω της ηθικής αυστηρότητας, αλλά κυρίως με την μεταξύ τους αγάπη, ακολουθώντας πιστά την προτροπή του Κυρίου: «Αυτήν την εντολή σας δίνω: Να αγαπάτε ο ένας τον άλλον» (Ιωάννης 15,17). Ο Τερτυλλιανός (155-220), ο πρώτος Λατίνος θεολόγος, εξαιρετική λογοτεχνική και θεολογική προσωπικότητα, μαρτυρεί ότι οι πρώτοι Χριστιανοί πήραν αυτά τα λόγια του Ιησού τόσο σοβαρά, ώστε οι ειδωλολάτρες αναφώνησαν με θαυμασμό: «Δείτε πώς αγαπούν ο ένας τον άλλον!» (Apologeticus pro Christianis, 39). Βλέποντας το πώς αγαπιούνταν μεταξύ τους αποτελούσε μια ζωντανή απολογία, στην οποία οι παγανιστές συγγραφείς και ιστορικοί αναγκάστηκαν να αποδώσουν φόρο τιμής. Ήταν μια αδελφότητα, που παρείχε προνόμια σε εκείνους που η αρχαιότητα καταπιέζε: Τα παιδιά, τις γυναίκες, τους σκλάβους, τους αρρώστους, τους ηλικιωμένους, τους φτωχούς. Σφυρηλατούνται νέοι δεσμοί που δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις ταξικές διαφορές ή την περιουσία, για να δημιουργήσουν χριστιανικές σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ αφέντη και δούλου. Μέχρι του σημείου της συγκέντρωσης πόρων προς όφελος των πιο δυστυχισμένων. Μια αδελφότητα, όχι κλειστή, αλλά ανοιχτή σε όλους, γιατί η πίστη είναι μια συνεχής πρόσκληση για μοίρασμα.
Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (125 – 180 μ.Χ.), ρήτορας και σατιρικός συγγραφέας, που θεωρείται ο Βολταίρος της εποχής του, υπογραμμίζει στα γραπτά του, τη μικρή σημασία που έδιναν οι χριστιανοί στα χρήματα, τα οποία χρησιμοποιούνται για όσους υπέφεραν και, τέλος, ο μη φόβος του θανάτου, που απορρέει από την ελπίδα της αιώνιας ζωής.
Ο διάσημος Κλαύδιος Γαληνός (129-199), ο δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας ιατρός της αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη, προς τα μέσα του δεύτερου αιώνα, παρατηρεί τους χριστιανούς με την προσοχή του κλινικού ιατρού. Δεν εμμένει στη διδασκαλία τους, αλλά στον τρόπο ζωής τους. Αυτό που τονίζει ιδιαίτερα είναι ο μη φόβος του θανάτου, η αγνή ζωή των ανδρών και των γυναικών, η οποία για ορισμένους φτάνει μέχρι την απόλυτη εγκράτεια. Τέλος, η πειθαρχία και η αυστηρότητα των ηθών.
Δύσκολο και επικίνδυνο να είσαι χριστιανός
Η μεταστροφή στο χριστιανισμό επέβαλε μια αλλαγή ζωής, μια ρήξη με την παγανιστική οικογένεια και το περιβάλλον της πόλης που ήταν συνδεδεμένο με τη θεότητα. Η αμφισβήτηση της επίσημης θρησκείας σήμαινε αμφισβήτηση του Κράτους και την εμφάνιση του νεόφυτου ως επαναστάτη. Ο χριστιανός θέτει τον εαυτό του στο περιθώριο της κοινωνίας και γίνεται ως ένας εσωτερικός μετανάστης. Για τα μέλη της οικογένειας, η μεταστροφή στον χριστιανισμό ήταν καταστροφική. Η νεαρή γυναίκα δύσκολα έβρισκε σύζυγο, η παντρεμένη γυναίκα δημιουργεί συγκρουσιακή κατάσταση με τον σύζυγό της, ο εργάτης έχανε τη δουλειά του.
Με το βάπτισμα ο χριστιανός έπρεπε να είναι έτοιμος να δώσει ακόμα και τη ζωή του για το Χριστό
Για τους χριστιανούς των τριών πρώτων αιώνων, το μαρτύριο ήταν τόσο σημαντικό ως μαρτυρία αληθινής αγάπης για το Χριστό, ώστε όσοι δεν ήταν πρόθυμοι να πεθάνουν γι’ Αυτόν, δεν μπορούσαν να είναι αληθινοί χριστιανοί και να έχουν «αληθινή ζωή». Ο Άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας έγραψε στους Χριστιανούς της Μαγνησίας: «Αν δεν είμαστε πρόθυμοι, ελεύθερα, να πεθάνουμε για να συμμετάσχουμε στο πάθος του Χριστού με το μαρτύριο, δεν διαθέτουμε την αληθινή ζωή του».
Μάρτυρας ήταν εκείνος που ήταν πρόθυμος να παραμείνει πιστός στις βαπτιστικές του υποχρεώσεις.
Ο Τερτυλλιανός κατακρίνει ανελέητα τους διώκτες των χριστιανών: «Ναι, ελεεινοί άρχοντες, όσο περισσότερο ευχαριστείτε τον λαό, τόσο περισσότερο θυσιάζετε τους Χριστιανούς σ’ αυτόν. Η απόδειξη της αθωότητάς μας είναι η δική σας ντροπή. Για τον λόγο αυτό ο Θεός υποφέρει που εμείς υποφέρουμε. Αλλά η σκληρότητά σας, ακόμη και η πιο εκλεπτυσμένη, δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό, αντίθετα, αποτελεί πόλο έλξης για την πίστη μας. Όσο περισσότερο μας θερίζετε, τόσο περισσότερο πολλαπλασιαζόμαστε. Το αίμα των χριστιανών είναι σπόρος».
Μετά το διάταγμα του Μέγα Κωνσταντίνου το 313 και στη συνέχεια την παύση των διωγμών, η χριστιανική ζωή έχασε σταδιακά τον αρχέγονο ενθουσιασμό και τη ριζοσπαστικότητά της και εξευγενίστηκε μέχρι να φτάσει στο σήμερα, όπου οι χριστιανοί γίνονται και πάλι μειονότητα στις παραδοσιακές λεγόμενες «χριστιανικές χώρες» και όπου φαίνεται να επιστρέφουμε στην εποχή του παγανισμού. Ωστόσο συνειδητοποιούμε όλο και περισσότερο ότι το να είναι κανείς χριστιανός δεν είναι πλέον θέμα παράδοσης, αλλά επιλογής και διαρκούς δέσμευσης. Είτε θέλουμε είτε όχι, ακόμη και σήμερα, υπάρχουν χριστιανοί που είναι συνειδητοποιημένοι, γνωρίζουν τις βαπτιστικές τους δεσμεύσεις και προσπαθούν, με τη χάρη του Θεού, να είναι συνεπείς. Θα μπορούσαν, αυτοί οι λίγοι, να γίνουν το προζύμι και η παρουσία αυτού του «μικρού ποιμνίου» (Λουκάς 12,32) μέσα σε αυτήν τη νεοπαγανιστική κοινωνία μας.
