Ιερά Σύνοδος Καθολικής Ιεραρχίας Ελλάδος
Συνοδική Επιτροπή “Δικαιοσύνη & Ειρήνη”
Δελτίο Τύπου
Βερολίνο, Γερμανία 25η Σεπτεμβρίου 2013
Διάσκεψη Ευρωπαϊκών Επιτροπών Δικαιοσύνης και Ειρήνης
Τελική Δήλωση των Διεθνών Εργασιών στο Βερολίνο
20η – 22α Σεπτεμβρίου 2013
Αντιμετωπίζοντας ένα Βίαιο Επιβαρημένο Παρελθόν
και τα Επακόλουθα της Δικτατορίας,
ως Πρόκληση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
Το έργο για την προώθηση της ειρήνης μας καλεί να ασχοληθούμε με θάρρος με την πραγματικότητα και την απειλή της βίας του παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Στη σημερινή Ευρώπη η βία του παρελθόντος βαρύνει το παρόν και συνεχίζει να στοιχειώνει το μέλλον. Η Διάσκεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Δικαιοσύνης και Ειρήνης, προσπαθώντας να κατανοήσει καλύτερα τις αιτίες και τις συνέπειες αυτής της βίας, συνήλθε στο Βερολίνο από τις 20 έως τις 22 Σεπτεμβρίου, για να μελετήσει αυτά τα θέματα, λαμβάνοντας υπόψη τις συγκεκριμένες εμπειρίες της Γερμανίας.
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη βία της δικτατορίας, στην πολιτική χρησιμοποίηση του τρόμου και της καταπίεσης και στις φρικτές συνέπειες της επιθετικότητας του πολέμου, που εξαπέλυσε το καθεστώς των Ναζί. Η ανάλυση επεκτάθηκε σε διαφορετικούς τύπους καθεστώτος, ιδεολογίας και μεθόδου. Αυτό μας οδήγησε να επισκεφθούμε το πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης Sachsenhausen, την έκθεση «Τοπογραφίας του Τρόμου» στο πρώην αρχηγείο της Γκεστάπο, το μουσείο Stasi, την πρώην φυλακή Stasi στο Hohenschonnhausen, και το site της μελλοντικής έκθεσης «Πτήση, Απέλαση και Συμφιλίωση», σχετικά με την κατάσταση των προσφύγων της Ευρώπης, κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα. Μέσω αυτών των επισκέψεων και της συμβολής κορυφαίων ειδικών στον συγκεκριμένο τομέα, εμβαθύναμε την κατανόησή μας για τη φύση αυτού του είδους της βίας και των επιπτώσεών της, σε όσους επλήγησαν. Αυτή με τη σειρά της, μας έκανε να μελετήσουμε τις επιπλοκές του παρελθόντος στο σήμερα και να πάρουμε μαθήματα για το μέλλον.
Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών, και καθώς ανιχνεύαμε τα βήματα και των δύο, θυμάτων και θυτών, ως αναπόφευκτο συμπέρασμα προέκυψε η θεμελιακή σημασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας για ειρήνη, δικαιοσύνη και συμφιλίωση. Καθώς ο τρόμος και η βία αντανακλώνται μέσα από τα μάτια των θυμάτων, οι βάναυσες επιπτώσεις είναι εμφανείς: η θραύση της εικόνας του εαυτού του ατόμου, της ασφαλείας και της επαφής του με τη κοινωνία. Αυτή η πρόκληση να ανακαλέσουμε στο νου μας την προοπτική των δραστών, μας έκανε να αντιληφθούμε, πόσο η πρακτική της βίας είναι επιβλαβής για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, καθώς μας υποχρεώνει να υποχωρούμε πίσω από την άκριτη αποδοχή κανόνων και συστημάτων, μεταβαλλόμενοι, τελικά και εμείς σε μέρος του δεδομένου μηχανισμού.
Κατά συνέπεια, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η βάση από την οποία εξαρτώνται όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα, χρειάζεται να γίνει η καθοδηγητική αξία στην προσέγγιση των προκλήσεων του παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Για να επαναφέρουμε την αξιοπρέπεια των θυμάτων, πρέπει να ακούσουμε με ευσπλαχνία και ειλικρίνεια τις ανάγκες τους και να τις κάνουμε επίκεντρο των όποιων προτάσεων για συμφιλίωση. Όλες οι κοινωνίες που κινούνται εκτός σύγκρουσης, οφείλουν ένα μεγάλο χρέος ευγνωμοσύνης σε αυτούς που υποφέρουν τα βάσανά τους με αξιοπρέπεια και εργάζονται για το κοινό όφελος της κοινωνίας.
Eίναι αναγκαίο, όμως, να εξασφαλίσουμε ότι αυτή η ταλαιπωρία δεν θα είναι εκμεταλλεύσιμη, από αυτούς οι οποίοι θέλουν να επιμηκύνουν τη σύγκρουση ή να επιδεινώνουν τους διαχωρισμούς εντός της κοινωνίας, ή ανάμεσα σε έθνη, χρησιμοποιώντας το παρελθόν, ως πεδίο μάχης για το παρόν.
Κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης ήρθαμε, επίσης, αντιμέτωποι με τη δυσάρεστη αλήθεια, ότι οι περισσότεροι από τους υπεύθυνους της γενοκτονίας των Ευρωπαίων Εβραίων δεν δικάστηκαν ποτέ.
Η πλειονότητα των δραστών εγκλημάτων πολέμου, εγκλημάτων ενάντια στην ανθρωπότητα και καταστρατήγησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν έχουν ποτέ κατηγορηθεί για τις πράξεις τους. Καίτοι, τίποτα δεν μπορεί να αποζημιώσει τα θύματα για όσα υπέφεραν, το έργο της συμφιλίωσης δεν μπορεί να παραμένει κάτι αφηρημένο. Πρέπει να βασισθεί σε βαθιά ανάλυση, η οποία θα εκθέτει και θα λαμβάνει υπ’ όψιν της τα διαφορετικά επίπεδα υπευθυνότητας, πάντα σε σχέση με τις ανάγκες των θυμάτων και των κοινοτήτων οι οποίες εμπλέκονται.
Ενώ δεν μπορεί να υπάρξει σχέδιο για συνδιαλλαγή, ορισμένες σαφείς εγγυήσεις κατά της κατάχρησης του όρου μπορούν να προσδιοριστούν. Οι διεργασίες που βασίζονται στο να ξεχάσουμε το παρελθόν ή να εμποδίσουμε την αναζήτηση των θυμάτων για αλήθεια και αναγνώριση, αντιπροσωπεύει μία ακόμη επίθεση στην ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους. Επίσης, όμως, πρέπει να αποφευχθεί η γενίκευση της κατηγορίας, χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψιν τα διαφορετικά επίπεδα της ευθύνης και το πλαίσιο, στο οποίο συγκεκριμένες δράσεις πραγματοποιήθηκαν.
Η αντιμετώπιση αυτών των τραυμάτων από το παρελθόν παρουσιάζει μία πρόκληση για όλους εμάς σε προσωπικό, κοινωνικό και εθνικό επίπεδο. Είναι ζωτικής σημασίας μία ειλικρινής αυτοκριτική σε αυτή τη διαδικασία. Η συνδιαλλαγή απαιτεί από εμάς να ξεπεράσουμε την έλλειψη εμπιστοσύνης και να αποκαταστήσουμε και να ανανεώσουμε τις σχέσεις μας, στηριζόμενοι στον αμοιβαίο σεβασμό. Ο φόβος είναι συχνά ένα αξιοσημείωτο εμπόδιο σε αυτή τη διαδικασία. Μπορεί να φοβόμαστε να εκθέσουμε τις αδυναμίες μας, ατομικά και ομαδικά. Μπορεί να διστάζουμε να διεκδικήσουμε την ευθύνη μας για ένα δικό μας παρελθόν βίας, ελλείψει βεβαιότητας ότι και οι άλλοι θα κάνουν το ίδιο.
Οι Εκκλησίες μπορούν να διαδραματίσουν έναν πολύτιμο ρόλο, χορηγώντας το ηθικό πλαίσιο, εντός του οποίου η αλήθεια, σχετικά με το παρελθόν, μπορεί να διερευνηθεί και να κατανοηθεί. Οι Εκκλησίες πρέπει να δώσουν το παράδειγμα στον τομέα αυτό, αναλαμβάνοντας με αυτοκριτική ανάλυση το ρόλο τους, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη δικτατορία, στηριζόμενες στις αξίες της αλήθειας, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Πάνω απ’ όλα οι Εκκλησίες πρέπει να δείχνουν το δρόμο της συγχώρεσης, ο οποίος προσφέρει μία ευκαιρία για μία καινούργια ελευθερία και βαθιά ανανέωση σχέσεων. Αναγνωρίζουμε ότι αυτή η διαδικασία μάθησης που ακολουθήσαμε, εδώ στο Βερολίνο αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου τρόπου μάθησης στην Εκκλησία, σχετικά με την ιστορία, μνήμη και συμφιλίωση.
Μια από τις ισχυρότερες εκφράσεις αυτής της διαδικασίας ακούστηκε από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο ΙΙ κατά την Ομιλία του για την Ημέρα της Συγγνώμης (12 Μαρτίου 2000), όταν μας κάλεσε να αναγνωρίσουμε «την ευθύνη μας ως Χριστιανών για τα δεινά του σήμερα», ζητώντας συγγνώμη από τη πλευρά μας στον τομέα της δικαιοσύνης αλλά και προσφέροντας συγχώρεση για τις αδικίες που προκλήθηκαν σε εμάς από άλλους. Στη Φυλακή Plotzensee θυμηθήκαμε τη θυσία των Πατέρων Alfred Delp SJ και Helmuth von Moltke, οι οποίοι εκτελέσθηκαν, γιατί οι Χριστιανικές αξίες τους ήταν ασυμβίβαστες με τις πρακτικές του Ναζιστικού Καθεστώτος.
Η εμπειρία μας εδώ στο Βερολίνο επιβεβαιώνει την αξία της συμβολής των επισκέψεων σε διάφορα μνημεία και ιστορικούς τόπους. Τέτοιες εκπαιδευτικές ευκαιρίες είναι ιδιαίτερης αξίας για τις μελλοντικές γενιές που δεν μπορούν να έχουν με άλλο τρόπο την ευκαιρία να κατανοήσουν τέτοια γεγονότα. Κυρίως, αυτές προσφέρουν ένα χώρο, όπου μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τόσο τις καρδιές όσο και το νου μας. Η εμπειρία της δικτατορίας και του πολέμου, όπου άνθρωποι εξαιρετικά μορφωμένοι ακολουθούσαν τη λογική του συστήματος είναι ένα ισχυρό παράδειγμα ότι η τυπική εκπαίδευση δεν παρέχει όλα τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για μια βαθιά εκτίμηση της ανθρώπινης υπόστασης των άλλων.
Η εμπειρία μας εδώ στο Βερολίνο, κατά τη διάρκεια των εργασιών της Διάσκεψης, προκάλεσε σε όλους μας μια αυτοκριτική ανάλυση, σχετικά με τις αντιδράσεις μας, ως προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στη σημερινή εποχή. Αναγνωρίσαμε ότι υπάρχουν περιοχές στις κοινωνίες μας, όπου άνθρωποι ζουν στο περιθώριο, που ίσως, στο μέλλον να γίνουν μνημεία της κατάχρησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μήπως, λοιπόν, παραμένουμε απλοί παρατηρητές, ενώ η αξιοπρέπεια των άλλων προσβάλλεται και αγνοείται;
Τελικά όμως, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η ανάμνηση του παρελθόντος δεν είναι μόνο επώδυνη. Εμπνευστήκαμε από το παράδειγμα όλων εκείνων που πολέμησαν για να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους και αυτήν των συνανθρώπων τους, μέσα από απάνθρωπες συνθήκες. Θυμηθήκαμε ότι και ακόμη και φαινομενικά απρόσβλητες δικτατορίες διαλύονται και καινούργιες σχέσεις μπορεί να κατασκευαστούν στο πέρασμά τους. Αυτό είναι ορατό, όχι μόνο στην ιστορία ανεξάρτητων κρατών, αλλά και στο ευρύτερο εγχείρημα της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτές οι εμπειρίες θα πρέπει να δίνουν ελπίδα σε χώρες που αντιμετωπίζουν ή εξέρχονται από βίαιες καταστάσεις.
Η Διάσκεψη των Ευρωπαϊκών Επιτροπών Δικαιοσύνης και Ειρήνης θέλει να εκφράσει τις ευχαριστίες της σε όσους συνέδραμαν ώστε να γίνει πραγματικότητα αυτή η εμπειρία: τους οικοδεσπότες μας, τη Γερμανική Επιτροπή Δικαιοσύνης και Ειρήνης, τη Γερμανική Στρατιωτική Ποιμαντική για τη γενναιόδωρη υποστήριξη του προγράμματός μας, το ίδρυμα Maximilian Kolbe και όλους τους συνομιλητές μας, ιδιαιτέρα την κοινότητα Regina Martyrum, όπου γιορτάσαμε την κεντρική συμβολική στιγμή των εργασιών μας.
Η Συνδιάσκεψη Ευρωπαϊκών Επιτροπών Δικαιοσύνης και Ειρήνης (Conference of European Justice and Peace Commissions) είναι ένα Ευρωπαϊκό δίκτυο 30 εθνικών επιτροπών Δικαιοσύνης και Ειρήνης. Κάθε επιτροπή συστήνεται ή αναγνωρίζεται από την εθνική διάσκεψη Καθολικών επισκόπων. Η Γραμματεία της Συνδιάσκεψης είναι αυτή τη στιγμή στο Παρίσι.
Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλούμε επικοινωνήστε με:
Συνοδική Επιτροπή Δικαιοσύνη και Ειρήνη
Παπαναστασίου 11, 15452 Π. Ψυχικό τηλ/φαξ 210-6711410
Email: voutsinos_adreas@hotmail.com or nikosvoutsinos@msn.com
