Σε νέο έγγραφο σχετικά με τη σχέση μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης και της ανθρώπινης νοημοσύνης, η Ποντιφική Σύνοδος για τη Διδασκαλία της Πίστεως και η Ποντιφική Σύνοδος για τον Πολιτισμό και την Εκπαίδευση επισημαίνουν τις δυνατότητες και τις προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης στους τομείς της εκπαίδευσης, της οικονομίας, της εργασίας, της υγείας, των ανθρώπινων και διεθνών σχέσεων και του πολέμου.
Οι προειδοποιήσεις του Πάπα σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη τα τελευταία χρόνια αποτελούν το περίγραμμα του «Antiqua et Nova», του «Σημειώματος σχετικά με τη σχέση μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης και της ανθρώπινης νοημοσύνης», το οποίο προσφέρει τα αποτελέσματα κοινής μελέτης μεταξύ της Ποντιφικής Συνόδου για τη Διδασκαλία της Πίστεως και της Ποντιφικής Συνόδου για τον Πολιτισμό και την Εκπαίδευση. Το νέο έγγραφο απευθύνεται κυρίως σε «όσους είναι επιφορτισμένοι με τη μετάδοση της πίστης», αλλά και σε «όσους μοιράζονται την άποψη ότι η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος πρέπει να κατευθύνεται προς την υπηρεσία του ανθρώπινου προσώπου και του κοινού καλού» [5].
Σε 117 παραγράφους, το «Antiqua et Nova» υπογραμμίζει τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της ανάπτυξης της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στους τομείς της εκπαίδευσης, της οικονομίας, της εργασίας, της υγείας, των σχέσεων και του πολέμου. Στο τελευταίο συγκεκριμένο πεδίο, για παράδειγμα, το έγγραφο προειδοποιεί για τη δυνατότητα της Τεχνητής Νοημοσύνης να πολλαπλασιάσει «τα μέσα του πολέμου πολύ πέρα από το πεδίο της ανθρώπινης εποπτείας και να επιταχύνει μια αποσταθεροποιητική κούρσα εξοπλισμών, με καταστροφικές συνέπειες για τα ανθρώπινα δικαιώματα» [99].
Κίνδυνοι και πρόοδος
Συγκεκριμένα, το έγγραφο απαριθμεί όχι μόνο τους κινδύνους αλλά και την πρόοδο που συνδέεται με την ΤΝ, την οποία ενθαρρύνει ως «μέρος της συνεργασίας του άνδρα και της γυναίκας με τον Θεό» [2]. Ωστόσο, δεν παραλείπει τις ανησυχίες που συνοδεύουν όλες τις καινοτομίες, οι επιπτώσεις των οποίων είναι ακόμη απρόβλεπτες.
Διάκριση μεταξύ ΤΝ και ανθρώπινης νοημοσύνης
Αρκετές παράγραφοι του εγγράφου αφιερώνονται στη διάκριση μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης και της ανθρώπινης νοημοσύνης. Παραπέμποντας στον Πάπα Φραγκίσκο, το έγγραφο επιβεβαιώνει ότι «η ίδια η χρήση της λέξης “νοημοσύνη” σε σχέση με την τεχνητή νοημοσύνη “μπορεί να αποδειχθεί παραπλανητική”… Yπό το πρίσμα αυτό, η τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να θεωρείται ως τεχνητή μορφή της ανθρώπινης νοημοσύνης, αλλά ως προϊόν της» [35]. «Όπως κάθε προϊόν της ανθρώπινης εφευρετικότητας, η ΤΝ μπορεί επίσης να στραφεί προς θετικούς ή αρνητικούς σκοπούς» [40]. «Η τεχνητή νοημοσύνη “θα μπορούσε να εισάγει σημαντικές καινοτομίες”» [48], αλλά ενέχει επίσης τον κίνδυνο να επιδεινώσει καταστάσεις διακρίσεων, φτώχειας, «ψηφιακού χάσματος» και κοινωνικών ανισοτήτων [52]. «H συγκέντρωση της εξουσίας επί των κυρίαρχων εφαρμογών ΤΝ στα χέρια λίγων ισχυρών εταιρειών εγείρει σημαντικές ηθικές ανησυχίες», συμπεριλαμβανομένου «του κινδύνου ότι η ΤΝ θα μπορούσε να χειραγωγηθεί για προσωπικό ή εταιρικό όφελος ή για να κατευθύνει την κοινή γνώμη προς όφελος μιας συγκεκριμένης βιομηχανίας» [53].
Πόλεμος
Αναφορικά με τον πόλεμο, το «Antiqua et Nova» τονίζει ότι τα αυτόνομα και θανατηφόρα οπλικά συστήματα που είναι ικανά να «εντοπίζουν και να πλήττουν στόχους χωρίς άμεση ανθρώπινη παρέμβαση αποτελούν «αιτία σοβαρής ηθικής ανησυχίας» [100]. Σημειώνει ότι ο Πάπας Φραγκίσκος έχει ζητήσει να απαγορευθεί η χρήση τους, καθώς ενέχουν «έναν “υπαρξιακό κίνδυνο”, καθώς έχουν τη δυνατότητα να δράσουν με τρόπους που θα μπορούσαν να απειλήσουν την επιβίωση ολόκληρων περιοχών ή ακόμη και της ίδιας της ανθρωπότητας» [101]. «Αυτός ο κίνδυνος απαιτεί σοβαρή προσοχή», αναφέρει το έγγραφο, «αντανακλώντας την μακροχρόνια ανησυχία για τις τεχνολογίες που παρέχουν στον πόλεμο “μια ανεξέλεγκτη καταστροφική δύναμη πάνω σε μεγάλο αριθμό αθώων πολιτών”, χωρίς να γλιτώνουν ούτε τα παιδιά» [101].
Ανθρώπινες σχέσεις
Σχετικά με τις ανθρώπινες σχέσεις, το έγγραφο σημειώνει ότι η ΤΝ μπορεί να οδηγήσει σε «επιβλαβή απομόνωση» [58], ότι η «ανθρωπομορφοποίηση της ΤΝ» δημιουργεί προβλήματα στην ανάπτυξη των παιδιών [60] και ότι η παραποίηση της ΤΝ ως προσώπου αποτελεί «σοβαρή ηθική παραβίαση», εάν αυτό γίνεται «για δόλιους σκοπούς». Ομοίως, «η χρήση της ΤΝ για παραπλάνηση σε άλλα πλαίσια, όπως στην εκπαίδευση ή στις ανθρώπινες σχέσεις, συμπεριλαμβανομένης της σφαίρας της σεξουαλικότητας, πρέπει επίσης να θεωρείται ανήθικη και απαιτεί προσεκτική παρακολούθηση» [62].
Οικονομία και εργασία
Η ίδια επαγρύπνηση απαιτείται και στον οικονομικό-χρηματοοικονομικό τομέα. Το «Antiqua et Nova» σημειώνει ότι, ειδικά στον τομέα της εργασίας, «ενώ η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να αυξήσει την παραγωγικότητα… οι τρέχουσες προσεγγίσεις της τεχνολογίας μπορούν παραδόξως να καταστήσουν όλο και λιγότερο αναγκαίο το εξειδικευμένο προσωπικό, να τους υποβάλουν σε αυτοματοποιημένη εποπτεία και να τους υποβιβάσουν σε άκαμπτα και επαναλαμβανόμενα καθήκοντα» [67].
Υγεία
Το σημείωμα αφιερώνει επίσης μεγάλο μέρος στο ζήτημα της υγειονομικής περίθαλψης. Υπενθυμίζοντας τις «τεράστιες δυνατότητες» σε διάφορες εφαρμογές στον ιατρικό τομέα, προειδοποιεί ότι, αν η τεχνητή νοημοσύνη αντικαταστήσει τη σχέση γιατρού-ασθενούς, θα κινδύνευε να «επιδεινώσει τη μοναξιά που συχνά συνοδεύει την ασθένεια» [73]. Προειδοποιεί επίσης ότι «η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στην υγειονομική περίθαλψη ενέχει επίσης τον κίνδυνο να ενισχύσει άλλες υφιστάμενες ανισότητες στην πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη», με τον κίνδυνο «να ενισχυθεί ένα μοντέλο “ιατρικής για τους πλούσιους”, όπου, όσοι διαθέτουν οικονομικά μέσα, επωφελούνται από προηγμένα προληπτικά εργαλεία και εξατομικευμένες πληροφορίες για την υγεία, ενώ άλλοι αγωνίζονται να έχουν πρόσβαση ακόμη και σε βασικές υπηρεσίες» [76].
Εκπαίδευση
Στον τομέα της εκπαίδευσης, το «Antiqua et Nova» σημειώνει ότι «η τεχνητή νοημοσύνη παρουσιάζει τόσο ευκαιρίες όσο και προκλήσεις». Εάν χρησιμοποιηθεί με σύνεση, η ΤΝ μπορεί να βελτιώσει την πρόσβαση στην εκπαίδευση και να προσφέρει «άμεση πληροφόρηση» στους μαθητές [80]. Ένα πρόβλημα είναι ότι πολλά προγράμματα «παρέχουν απλώς απαντήσεις αντί να προτρέπουν τους μαθητές να καταλήξουν οι ίδιοι σε απαντήσεις ή να γράψουν οι ίδιοι κείμενο», γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία ανάπτυξης δεξιοτήτων κριτικής σκέψης [82]. Το σημείωμα προειδοποιεί επίσης για τις «μεροληπτικές ή κατασκευασμένες πληροφορίες» και τις «ψευδείς ειδήσεις» που μπορεί να παράγουν ορισμένα προγράμματα [84].
Ψευδείς ειδήσεις και Deepfakes
Όσον αφορά το θέμα των ψευδών ειδήσεων, το έγγραφο προειδοποιεί για τον σοβαρό κίνδυνο της τεχνητής νοημοσύνης «να παράγει χειραγωγημένο περιεχόμενο και ψευδείς πληροφορίες» [85], οι οποίες γίνονται χειρότερες όταν διαδίδονται με στόχο την εξαπάτηση ή την πρόκληση βλάβης [87]. Το «Antiqua et Nova» επιμένει ότι «όσοι παράγουν και μοιράζονται περιεχόμενο που παράγεται από την ΤΝ θα πρέπει πάντα να επιδεικνύουν επιμέλεια στην επαλήθευση της αλήθειας όσων διαδίδουν και, σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει “να αποφεύγουν την κοινοποίηση λέξεων και εικόνων που υποβαθμίζουν τον άνθρωπο, που προωθούν το μίσος και τη μισαλλοδοξία, που εξευτελίζουν την καλοσύνη και την οικειότητα της ανθρώπινης σεξουαλικότητας ή που εκμεταλλεύονται τους αδύναμους και ευάλωτους”» [89].
Ιδιωτικότητα και έλεγχος
Όσον αφορά την ιδιωτική ζωή και τον έλεγχο, το έγγραφο επισημαίνει ότι ορισμένοι τύποι δεδομένων μπορούν να φτάσουν στο σημείο να αγγίξουν «την εσωτερικότητα του ατόμου, ίσως ακόμη και τη συνείδησή του» [90], με τον κίνδυνο τα πάντα να γίνουν «ένα είδος θεάματος που πρέπει να εξεταστεί και να ελεγχθεί» [92]. Η ψηφιακή επιτήρηση «μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά για την άσκηση ελέγχου στη ζωή των πιστών και στον τρόπο με τον οποίο εκφράζουν την πίστη τους» [90].
Κοινό σπίτι
Σχετικά με το θέμα της φροντίδας της δημιουργίας, το «Antiqua et Nova» αναφέρει: «Η τεχνητή νοημοσύνη έχει πολλές υποσχόμενες εφαρμογές για τη βελτίωση της σχέσης μας με το “κοινό μας σπίτι”» [95]. «Ταυτόχρονα, τα τρέχοντα μοντέλα Τεχνητής Νοημοσύνης και το υλικό που απαιτείται για την υποστήριξή τους καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας και νερού, συμβάλλοντας σημαντικά στις εκπομπές CO2 και επιβαρύνοντας τους πόρους» [96].
Η σχέση με τον Θεό
Τέλος, το έγγραφο προειδοποιεί για τον κίνδυνο η ανθρωπότητα να γίνει «σκλαβωμένη στο ίδιο της το έργο» [105]. Η τεχνητή νοημοσύνη, επιμένει το «Antiqua et Nova», «θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως εργαλείο που συμπληρώνει την ανθρώπινη νοημοσύνη και όχι να αντικαθιστά τον πλούτο της» [112].
