ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ
ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Αριθμ. Πρωτ. 4890/2015 Αθήνα, 24 Αύγουστου 2015
Προς
τα Μέλη της Καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα
ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
ΓΙΑ ΤΟ ΙΩΒΗΛΑΙΟ ΕΤΟΣ ΤΗΣ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑΣ
Όπως όλοι γνωρίζετε η Α.Α. ο Πάπας Φραγκίσκος προκήρυξε ένα έκτατο Ιωβηλαίο, ένα Άγιο Έτος με θέμα την Ευσπλαχνία του Θεού. Το Ιωβηλαίο αυτό θα αρχίσει στις 8 Δεκεμβρίου 2015 με την Πανήγυρη της Αμίαντης Σύλληψης της Υπεραγίας Θεοτόκου και θα λήξει στις 20 Νοεμβρίου 2016 όταν θα πανηγυρίσουμε τον Ιησού Χριστό, Βασιλέα του Σύμπαντος.
Ο Πάπας προκήρυξε αυτό το έκτατο Ιωβηλαίο με την Βούλα που φέρει την ονομασία: «Το πρόσωπο της ευσπλαχνίας». Αυτό το σημαντικό και ωραίο κείμενο, έχει ήδη μεταφραστεί στα ελληνικά και πρέπει να βρίσκεται σε όλες τις ενορίες της Εκκλησίας μας. Συνιστούμε και προτρέπουμε όλους τους πιστούς να το προμηθευτούν και να το μελετήσουν. Εμείς οι Επίσκοποί σας, μέσα από αυτήν την Εγκύκλιο Επιστολή, επιθυμούμε να φέρουμε πιο κοντά σε όλες και σε όλους εσάς αυτό το έγγραφο και συγχρόνως να δώσουμε ορισμένες πρακτικές οδηγίες για το νέο Άγιο Έτος, έχοντας πάντα ως γνώμονα την πρόσφατη Παπική Βούλα.
Τι είναι το Ιωβηλαίο
Δεν πρόκειται για ένα συνηθισμένο έτος όπως αυτό της «αφιερωμένης ζωής» που ακόμα διανύουμε, ή το «έτος της πίστεως», ή το «έτος του Αγίου Παύλου» κ.ο.κ. αλλά πρόκειται για ένα «έκτατο Ιωβηλαίο».
Το Ιωβηλαίο προέρχεται από την εβραϊκή παράδοση και προκηρύσσεται για να εορταστούν ιδιαίτερα γεγονότα της σωτηρίας και με αυτήν την ευκαιρία να χορηγηθούν, από την Εκκλησία, ιδιαίτερες πνευματικές χάρες στους πιστούς. Στην Καθολική Εκκλησία το πρώτο ιωβηλαίο τελέστηκε το έτος 1300 για να εορταστούν τα 1300 χρόνια από τη γέννηση του Χριστού. Το τελευταίο «Μεγάλο Ιωβηλαίο» ήταν αυτό του έτους 2000, το οποίο παραμένει, ακόμα, νωπό στη μνήμη μας.
Σκοπός του εκτάκτου Ιωβηλαίου
Τον σκοπό του έκτατου αυτού Ιωβηλαίου, μας τον φανερώνει ο ίδιος ο Πάπας Φραγκίσκος στην Βούλα προκήρυξής του: «Υπάρχουν στιγμές, γράφει ο Άγιος Πατέρας, κατά τις οποίες, με ακόμη πιο εντατικό τρόπο, καλούμαστε να προσηλώσουμε σταθερά το βλέμμα μας στην ευσπλαχνία για να γίνουμε εμείς οι ίδιοι αποτελεσματικό σημείο των ενεργειών του Πατέρα. Αυτός είναι ο λόγος που προκήρυξα ένα Έκτακτο Ιωβηλαίο της Ευσπλαχνίας, ως μια ευνοϊκή περίοδο για την Εκκλησία, ώστε να καταστεί πιο δυνατή και αποτελεσματική η μαρτυρία των πιστών» (Βούλα, αρ. 3).
Αυτό το Ιωβηλαίο, λοιπόν, έχει δυο ταυτόχρονες κατευθύνσεις: η μια αφορά στις σχέσεις μας με το Θεό και η άλλη στην συμπεριφορά μας με τους άλλους.
Προς την ανακάλυψη του Θεού, ευσπλαχνικού Πατέρα
Από την ορθή ή την εσφαλμένη εικόνα που έχουμε για τον Θεό, εξαρτάται και η στάση μας απέναντί Του.
Αν ο Θεός για εμάς είναι ο αυστηρός τιμωρός, αυτός που στέλνει τις συμφορές για να μας τιμωρήσει, αυτός που μας έδωσε αυστηρούς νόμους για να περιορίσει την ευτυχία και την ελευθερία μας, τότε τον Θεό δεν τον χαρακτηρίζει η ευσπλαχνία και η τρυφερότητα. Δεν θα ήταν Αυτός ο οποίος τόσο πολύ «αγάπησε τον κόσμο, ώστε έδωσε τον μονογενή του Υιό, για να μη χαθεί κανείς που να πιστεύει σ’ αυτόν, αλλά να έχει την αιώνια ζωή» (Ιω. 3,16). Και τότε η σχέση μας με Αυτόν δεν θα ήταν αυτή του υιού, αλλά του σκλάβου και Αυτός δε θα ήταν για εμάς τρυφερός Πατέρας και Μητέρα, αλλά πατέρας-αφέντης. Τότε, σε αυτήν την τελευταία περίπτωση, η ζωή μας, η πίστη μας, η προσευχή μας δεν θα εμπνέονταν από την αγάπη, αλλά, από τον τυφλό φόβο, που θα μας υποχρέωνε να διαπραγματευόμαστε ή να υποκύπτουμε στη σχέση μας μαζί Του.
Η Βούλα προκήρυξης του Ιωβηλαίου αποτελεί ένα συγκινητικό ύμνο στην ευσπλαχνία του Θεού. Υπενθυμίζουμε μόνο τα ακόλουθα λόγια:
«Έχουμε πάντοτε ανάγκη να ενατενίζουμε με θαυμασμό το μυστήριο της ευσπλαχνίας.
▪ Είναι πηγή χαράς, γαλήνης και ειρήνης.
▪ Είναι προϋπόθεση για τη σωτηρία μας.
▪ Ευσπλαχνία: είναι η λέξη που αποκαλύπτει το μυστήριο της Αγιότατης Τριάδας.
▪ Ευσπλαχνία: είναι η τελική και η υπέρτατη πράξη με την οποία ο Θεός έρχεται να μας συναντήσει.
▪ Ευσπλαχνία: είναι ο θεμελιώδης νόμος που κατοικεί στην καρδιά κάθε προσώπου όταν κοιτάζει με ειλικρινή ματιά τον αδελφό που συναντά κατά την πορεία της ζωής.
▪ Ευσπλαχνία: είναι η οδός που ενώνει τον Θεό με τον άνθρωπο, διότι ανοίγει την καρδιά στην ελπίδα ότι μας αγαπά παντοτινά παρά τους περιορισμούς των αμαρτιών μας» (Βούλα, αρ. 2).
Ο κύριος σκοπός αυτού του Ιωβηλαίου, λοιπόν, είναι να ξαναβρούμε το πραγματικό πρόσωπο του Θεού μας έτσι όπως μας το αποκάλυψε ο Ιησούς, ο οποίος: «με τον λόγο του, με τις πράξεις του και με όλο το πρόσωπό του, αποκαλύπτει την ευσπλαχνία του Θεού» (Βούλα, αρ. 1).
Ας μοιραστούμε με τους άλλους την ευσπλαχνία του Θεού
Ο άλλος στόχος αυτού του έκτατου Ιωβηλαίου αφορά στις σχέσεις μας με τους αδελφούς μας. Κατ’ αυτό το έτος καλείται ιδιαίτερα ο καθένας μας, αφού έχουμε την εμπειρία της ευσπλαχνίας του Θεού για τον καθένα από εμάς, να γίνει ο ίδιος, ως Εκκλησία και ως άτομο, αγγελιοφόρος της ευσπλαχνίας.
Ως Εκκλησία, όπου αυτή «είναι παρούσα, εκεί πρέπει να είναι φανερή η ευσπλαχνία του Πατέρα. Στις ενορίες μας, στις κοινότητες, στις οργανώσεις και στα κινήματα, παντού όπου υπάρχουν χριστιανοί, ο καθένας θα πρέπει να μπορεί να βρει μια ευχάριστη όαση ευσπλαχνίας» (Βούλα, αρ. 12).
Ως άτομα «θέλουμε να ζήσουμε αυτό το Ιωβηλαίο Έτος υπό το φως του λόγου του Κυρίου: Ευσπλαχνικοί όπως ο Πατέρας. Ο Ευαγγελιστής αναφέρεται στη διδασκαλία του Ιησού που λέει: “Να είστε σπλαχνικοί όπως σπλαχνικός είναι κι ο Πατέρας σας” (Λκ. 6,36) Είναι ένα πρόγραμμα ζωής δεσμευτικό αλλά πλούσιο σε χαρά και ειρήνη» (Βούλα, αρ. 13).
Η ιδιαιτερότητα αυτού του Ιωβηλαίου
Αυτό το Άγιο Έτος έχει μια σημαντική ιδιαιτερότητα: δεν είναι ανάγκη να ταξιδέψει κάποιος στη Ρώμη για να απολαύσει τις ιδιαίτερες πνευματικές χάρες που χορηγούνται στους πιστούς. Όπως είναι γνωστό, στις αρχές του Αγίου Έτους ο Πάπας ανοίγει την λεγόμενη «Θύρα του Ιωβηλαίου» στις τέσσερις «Ποντιφίκιες Βασιλικές» της Ρώμης. Αλλά ο Πάπας ορίζει και κάτι ακόμα: «Κατά την ίδια Κυριακή [την τρίτη Κυριακή της Παρουσίας], ορίζω, σε κάθε τοπική Εκκλησία, στον Καθεδρικό Ναό που είναι ο Ναός Μητέρα για όλους τους πιστούς, είτε σε ένα Ναό ιδιαίτερης σημασίας, να ανοίξει καθ΄ όλο το Άγιο Έτος, μια παρόμοια Θύρα της Ευσπλαχνίας. Κατ’ επιλογήν του τοπικού Επισκόπου, αυτή μπορεί να ανοίξει και στους προσκυνηματικούς Ναούς, που είναι προορισμοί πολλών προσκυνητών, όπου, στους ιερούς αυτούς τόπους, συχνά η θεία χάρη αγγίζει την καρδιά τους και βρίσκουν την οδό της μεταστροφής.
Κάθε τοπική Εκκλησία, λοιπόν, θα εμπλακεί άμεσα στο να ζήσει αυτό το Άγιο Έτος ως μια έκτακτη περίοδο χάρης και πνευματικής ανανέωσης. Για τον λόγο αυτό, το Ιωβηλαίο, θα εορταστεί στη Ρώμη όπως και στις τοπικές Εκκλησίες ως ορατό σημείο της κοινωνίας όλης της Εκκλησίας» (Βούλα, αρ. 3).
ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΑΣ
1- Μελέτη της Αγίας Γραφής για να συναντήσουμε τον Θεό της Ευσπλαχνίας
Κατά την διάρκεια αυτού του Έτους θα φροντίσουμε να μελετάμε με αγάπη τον Λόγο του Θεού. Πράγματι «η ευσπλαχνία στην Αγία Γραφή, είναι η λέξη κλειδί για να δηλωθεί η συμπεριφορά του Θεού προς εμάς. Ο Θεός δεν περιορίζεται στο να μας βεβαιώσει ότι μας αγαπά, αλλά καθιστά ορατή και χειροπιαστή την αγάπη του» (Βούλα, αρ. 8). Για αυτό «για να καταστούμε ικανοί να ζούμε την ευσπλαχνία, οφείλουμε, συνεπώς, κατά πρώτον, να φροντίζουμε να ακούμε τον Λόγο του Θεού. Αυτό σημαίνει να ανακτήσουμε την αξία της σιωπής για να μελετούμε τον Λόγο που μας απευθύνει» (Βούλα, αρ. 13). Θα ήταν λοιπόν ευχής έργο, να οργανωθεί στις ενορίες, στις μοναχικές κοινότητες, στις οργανώσεις κ.α. η «θεία ανάγνωση (lectio divina) κατά την οποία θα μελετώνται οι ιδιαίτερες αναφορές της Βίβλου στην ευσπλαχνία του Θεού. Οι Ευαγγελιστές μας περιγράφουν αρκετές παραβολές οι οποίες με τρόπο απλό μας μιλούν για την ευσπλαχνία του Θεού. Ήδη η Βούλα προκήρυξης του Αγίου Έτους είναι πλούσια σε αυτές τις αναφορές.
2- «Θύρα Ευσπλαχνίας» σε κάθε τοπική Εκκλησία
Ο κάθε επιχώριος Επίσκοπος θα αποφασίσει πότε και σε ποιους ναούς της εκκλησιαστικής επαρχίας που ποιμαίνει, θα ανοίξει η «Θύρα της Ευσπλαχνίας». Η είσοδος από αυτήν την θύρα δεν πρέπει να θεωρηθεί σαν μια μαγική πράξη. Πρόκειται για μια συμβολική πράξη, που μας εισάγει στην άπειρη ευσπλαχνία του Θεού, Εκείνου που μας περιμένει μέσα στη ζωντανή Εκκλησία Του για να δεχθεί τη μεταστροφή μας, τη μετάνοιά μας, για να ενδυναμώσει, με αγάπη, την πίστη μας. Τα λυσίποινα με τα οποία η Εκκλησία μας συνδέει με αυτή την συμβολική πράξη εισόδου από τη θύρα της ευσπλαχνίας, ας είναι για όλες και για όλους εμάς μια ευκαιρία για να επιτρέψουμε στον Θεό να μας λυτρώσει ολοκληρωτικά από την αμαρτία μας και τις συνέπειές της.
3- Το προσκύνημα στην αναζήτηση της Ευσπλαχνίας
Το Άγιο Έτος είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το προσκύνημα. Επιβάλλεται κάθε ενορία να προετοιμάσει και να πραγματοποιήσει μέσα σε αυτήν την περίοδο τουλάχιστον ένα ομαδικό προσκύνημα σε ένα από τους ναούς που έχει ορίσει ο επιχώριος Επίσκοπος. «Ας αποτελέσει λοιπόν το προσκύνημα, ένα κέντρισμα για τη μεταστροφή: διαβαίνοντας την Αγία Θύρα, θα αφεθούμε να μας περιβάλλει η ευσπλαχνία του Θεού και θα δεσμευτούμε ότι θα είμαστε σπλαχνικοί με τους άλλους όπως ο Πατέρας είναι σπλαχνικός με εμάς» (Βούλα, αρ. 14). Ασφαλώς οι πιστοί μπορούν και πρέπει να πραγματοποιούν είτε προσωπικά είτε και οικογενειακά κάποια προσκυνήματα. Θα είναι για αυτούς μια ευκαιρία να προσευχηθούν και ενδεχομένως να εξομολογηθούν.
4- Έτος μετάνοιας και μεταστροφής
Από τη στιγμή που ο Θεός της ευσπλαχνίας και της αγάπης θα μας συναντήσει, δεν μπορούμε παρά να ανοίξουμε την καρδιά μας και να δεχθούμε την ευσπλαχνία Του. Αυτή γίνεται χειροπιαστή, κυρίως, στο μυστήριο της μετανοίας ή εξομολόγησης. Δυστυχώς αυτό το ιερό μυστήριο, που ίδρυσε ο Χριστός την ημέρα της Ανάστασης (βλ. Ιω. 20, 22-23), είναι τόσο υποτιμημένο ή και παρεξηγημένο από πολλούς, ώστε όλο και πιο σπάνια οι πιστοί μας πλησιάζουν σε αυτό. Οι ιερείς μας οφείλουν, κατά τη διάρκεια αυτού του Έτους, να πολλαπλασιάσουν, στα κηρύγματα και στις κατηχήσεις τους, τις αναφορές σε αυτό το ιερό Μυστήριο. Σε κάθε ενορία, σε κάθε τόπο προσκυνήματος, οι πιστοί πρέπει να μπορούν να βρίσκουν, άμεσα διαθέσιμο, κάποιον εξομολόγο. Καλούμε τους ιερείς, κυρίως των μοναχικών μας ταγμάτων, να προσφέρουν τη διαθεσιμότητά τους.
Καλούμε, όλους, αλλά κυρίως τους ιερείς, να μελετήσουν με αγάπη, τους αρ. 17-19 της Βούλας προκήρυξης του Ιωβηλαίου, στους οποίους ο Πάπας Φραγκίσκος αναφέρεται εκτενώς στο Μυστήριο της Μετανοίας και δίνει πρακτικές οδηγίες.
5- Μία περίοδος συμφιλίωσης με τους αδελφούς μας
Συχνά στις κοινότητές μας συναντάμε πιστούς, ακόμα και μέλη μέσα στην ίδια την οικογένεια, μεταξύ των οποίων υπάρχει μακροχρόνια έχθρα: δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, δεν ανταλλάσουν καν έναν χαιρετισμό… Άλλοι κρίνουν και καταδικάζουν εύκολα, και το χειρότερο συκοφαντούν τον πλησίον τους. Μερικοί από αυτούς πλησιάζουν, χωρίς κανένα πρόβλημα, στην θεία Ευχαριστία έχοντας στη συνείδηση την έχθρα εναντίον των αδελφών με τη μονομερή δικαιολογία ότι έχουν δίκιο.
Ο Πάπας Φραγκίσκος μας καλεί, αν και πρώτος απ’ όλους μάς καλεί ο ίδιος ο Χριστός, ώστε με την ευκαιρία αυτού του Αγίου Έτους της Ευσπλαχνίας, να συμφιλιωθούμε με τα αδέλφια μας. «Ευσπλαχνικοί όπως ο Πατέρας, είναι λοιπόν το «σύνθημα» του Αγίου Έτους» (Βούλα, αρ. 14). «Οφείλουμε να είμαστε όργανα της συγχώρησης, διότι εμείς πρώτοι λάβαμε τη συγχώρηση από τον Θεό» (Βούλα, αρ. 14). Θα ήταν ευχής έργο στην διάρκεια αυτού του Έτους, οι εφημέριοι που γνωρίζουν τέτοιες καταστάσεις, να πλησιάσουν αυτούς τους πιστούς και να τους ωθήσουν προς την συμφιλίωση. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε τον πιο ευλογημένο καρπό του Ιωβηλαίου!
6 – Ελεήμονες προς αυτούς που έχουν ανάγκη
Όλοι γνωρίζουμε την ευαισθησία του Πάπα για τους φτωχούς και εν γένει για τους αναγκεμένους. Πάνω σε αυτό το καυτό ζήτημα έχει αφιερώσει τους αριθμούς 15-17 της Βούλας. Γράφει ο Πάπας μεταξύ άλλων: «Είναι ζωηρή επιθυμία μου, κατά την διάρκεια του Ιωβηλαίου, ο χριστιανικός λαός να στρέψει την προσοχή και τη σκέψη του στα υλικά και πνευματικά έργα ευσπλαχνίας. Θα είναι ένας τρόπος να αφυπνίσουμε τη συνείδησή μας, που συχνά βρίσκεται σε αδράνεια εμπρός στο δράμα της φτώχειας, και να εισέλθει όλο και πιο βαθιά στην καρδιά του Ευαγγελίου, όπου οι φτωχοί έχουν την προτίμηση της θείας ευσπλαχνίας» (Βούλα, αρ. 15). Γνωρίζουμε ότι σε κάθε εκκλησιαστική μας επαρχία υπάρχει η φιλανθρωπική μας οργάνωση CARITAS, η οποία, με την ευκαιρία του Ιωβηλαίου Έτους θα μπορούσε να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο με νέα μέλη. Αλλά όλοι οι πιστοί μας, μολονότι η οικονομική κρίση τους έχει γονατίσει, ας σκεφθούν ότι υπάρχουν άνθρωποι πολύ πιο φτωχοί από εκείνους, που έχουν απόλυτη ανάγκη από βοήθεια. Ας σκεφθούμε το κύμα των μεταναστών που κάθε μέρα φτάνουν στα νησιά μας. Κάθε ενορία, κατά τη διάρκεια αυτού του Έτους, ας μεριμνήσει και ας βρει τρόπους να συνδράμει στις ανάγκες αυτών των αδελφών μας. «Ας ανοίξουμε τα μάτια μας για να δούμε τις αθλιότητες του κόσμου, τα τραύματα πολλών αδελφών μας που έχουν χάσει την αξιοπρέπεια και ας νοιώσουμε την πρόκληση να ακούσουμε την κραυγή τους για βοήθεια» (Βούλα, αρ. 14).
7 – Προσευχή στον Θεό της Ευσπλαχνίας
Δεν είναι εύκολο να αισθανόμαστε πάντοτε την εμπειρία της ευσπλαχνίας του Θεού και ούτε είναι πάντοτε εύκολο εμείς οι ίδιοι να είμαστε ευσπλαχνικοί με τους άλλους. Από την ανθρώπινη φύση μας παραμένουμε αδύναμοι και αμαρτωλοί. Η συχνή προσευχή, όμως, προς τον Θεό της ευσπλαχνίας ας γίνει για εμάς μία καθημερινή τροφή. Μπορούμε κάθε μέρα, προσωπικά, στο σπίτι μας, ή και ομαδικά, στο τέλος της Λειτουργίας, να απαγγέλλουμε την προσευχή που ο Πάπας Φραγκίσκος συνέταξε για αυτό το ευλογημένο Έτος. Μπορείτε όλοι να προμηθευθείτε αυτήν την προσευχή από τις ενορίες σας. Εδώ στην Ελλάδα, θα μπορούσαμε να απαγγέλλουμε μία δική μας προσευχή, μία επίκληση που επαναλαμβάνουν συχνά οι μοναχοί της αδελφής Ορθόδοξης Εκκλησίας, παρακαλώντας για την ευσπλαχνία του Θεού : «Ιησού Χριστέ, ελέησόν με». Ας ακούσουμε ένα Άγιο μοναχό αυτής της Εκκλησίας: «Όλη η τέχνη είναι αυτή ακριβώς: Είτε περπατάς είτε κάθεσαι, είτε στέκεσαι, είτε εργάζεσαι, είτε βρίσκεσαι στο ναό, άσε τη προσευχή αυτή να γλιστρήσει από τα χείλη σου “Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με” και με την προσευχή αυτή στην καρδιά σου θα βρεις εσωτερική ειρήνη και γαλήνη σώματος και ψυχής. (Άγιος Σεραφείμ του Σαρώφ). Ας επαναλαμβάνουμε επίσης, συχνά, τα λόγια του Ψαλμού: «Θυμήσου τους οικτιρμούς σου, Κύριε, και τα ελέη σου, διότι διαρκούν αιώνια» (Ψλ. 25,6).
Αγαπητοί μας,
Έχουμε εμπιστοσύνη στον Θεό της Ευσπλαχνίας πως αυτό το έκτατο Άγιο Έτος θα φέρει καρπούς στις τοπικές μας Εκκλησίες, θα αποτελέσει μια ευκαιρία αναγέννησης για όλες και όλους μας. Αρκεί όλοι, Επίσκοποι, εφημέριοι, μοναχοί, κατηχητές, ολόκληρος ο λαός του Θεού να αγκαλιάσει αυτήν την περίοδο χάριτος με ειλικρίνεια και θέρμη, να πιστέψει στην ανανεωτική του δύναμη και να συμπεριφερθεί ανάλογα. Η Αειπάρθενος Θεοτόκος Μαρία, Μητέρα της Ευσπλαχνίας και οι Άγιοι προστάτες των Εκκλησιών μας, να μας συνοδεύουν σ’ αυτήν την ευλογημένη περίοδο.
Οι Επίσκοποί σας
Για την Ιερά Σύνοδο της Καθολικής Ιεραρχίας Ελλάδος
Ο Πρόεδρος
+ Φραγκίσκος
Επίσκοπος πρώην Σύρου, Θήρας, Κρήτης
Ο Γενικός Γραμματέας
+ Νικόλαος
Αρχιεπίσκοπος Νάξου-Τήνου-Άνδρου-Μυκόνου
Αποστολικός Τοποτηρητής Χίου
