Η Ιερά Σύνοδος, θέτοντας σε κυκλοφορία το νέο Ρωμαϊκό Λειτουργικό στην 3η έκδοσή του, μεταφρασμένο στην νεοελληνική, απηύθυνε στους Ιερείς την παρακάτω επιστολή:
ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Αριθμ. Πρωτ. 3671/06
Θέμα: Παρουσίαση του Λειτουργικού στους Ιερείς
Προς τους Ιερείς και τους Ιερομόναχους
Της Καθολικής Εκκλησίας της Ελλάδος
Στις Έδρες των
Αγαπητοί μας συλλειτουργοί,
βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση να σας παραδώσουμε στην ελληνική μετάφραση, ολόκληρο το Ρωμαϊκό Λειτουργικό, στην 3η έκδοση του, εγκεκριμένη από την Σύνοδό μας και επικυρωμένη από τη Ρωμαϊκή «Σύνοδο για τη θεία Λατρεία και την τάξη των Μυστηρίων». Για πρώτη φορά θα έχουμε τη μετάφραση στη γλώσσα μας ολόκληρου του Ρωμαϊκού Λειτουργικού.
Με αισθήματα ευγνωμοσύνης ευχαριστούμε το Θεό που μας αξίωσε να ολοκληρώσουμε αυτό το έργο. Το Λειτουργικό είναι το πιο σπουδαίο μεταξύ όλων των βιβλίων που ανανέωσε η Β’ Βατικανή Οικουμενική Σύνοδος.
Ευχαριστούμε όλους εκείνους που εργάστηκαν στον τομέα των μεταφράσεων των βιβλίων για τη θεία Λατρεία.
1. Πρώτ’ απ’ όλους ευχαριστούμε τους πρωτεργάτες των μεταφράσεων των λειτουργικών βιβλίων, εκείνους που με την κοπιαστική εργασία τους θεμελίωσαν, στην Ελλάδα, όλο το έργο της λειτουργικής ανακαίνισης που απεφάσισε η Β’ Βατικανή Σύνοδος για την παγκόσμια Εκκλησία. Πολλοί από τους πρωτεργάτες αποδήμησαν από αυτό τον κόσμο. Γι’ αυτούς ζητούμε από τον Κύριο την αιώνια ανάπαυση και την αιώνια ανταμοιβή. Προς τους επιζώντες απευθύνουμε τις άπειρες ευχαριστίες όλης της τοπικής μας Εκκλησίας. Πρόκειται για τις μεταφράσεις, στην απλή καθαρεύουσα των λειτουργικών βιβλίων που χρησιμοποιήθηκαν για 25 περίπου χρόνια.
2. Για πρώτη φορά στην εαρινή Σύνοδο της Ιεραρχίας (1-7 Μαΐου 1976) ετέθη το θέμα της εγκατάλειψης της απλής καθαρεύουσας και της υιοθέτησης της νεοελληνικής γλώσσας «σε όλο το προφορικό και γραπτό λόγο στη θεία Λατρεία» (Δελτ. Ιεραρχ. Αρ. φύλλ. 16, Μάιος 1976, σελ.4). Ξεφυλλίζοντας το Δελτίο της Ιεραρχίας θα αντιληφθεί κανείς πόσο κοπιώδης ήταν αυτή η πορεία για να γίνει το πέρασμα από την πρόταση στην απόφαση η οποία ελήφθη στην Εαρινή Σύνοδο του 1982. Τότε συστάθηκε η «ομάδα μεταφραστών» υπό την ευθύνη της Συνοδικής Επιτροπής για τη θεία Λατρεία και την ανάθεση του συντονιστικού ρόλου του έργου των μεταφράσεων στη νεοελληνική, στον π. Σεβαστιανό Φρέρη Τ.Ι. (Δελτ. Ιερχ. Αρ. φύλλ. 28, Μάιος 1982, σελ.12-13).
3. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τους μεταφραστές στην Νεοελληνική γλώσσα της 2ης έκδοσης του Ρωμαϊκού Λειτουργικού. Πράγματι το έργο τους υπήρξε πολύ κουραστικό, δύσκολο και επίπονο. Όποιος εργάστηκε επάνω σε εκείνα τα μεταφρασμένα κείμενα μπόρεσε να καταλάβει τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι μεταφραστές, έστω και αν δεν ολοκλήρωσαν το έργο, αλλά και την προσπάθεια πιστότητας στο λατινικό κείμενο. Η νεοελληνική γλώσσα δεν προσφέρει πάντοτε ευκολίες στην μετάφραση των λατινικών θεολογικών κειμένων, πράγμα που δεν συμβαίνει με την καθαρεύουσα. Τους οφείλουμε ευγνωμοσύνη για το έργο που επιτέλεσαν. Αν δεν είχε προηγηθεί εκείνη η εργασία, σήμερα δεν θα είχαμε ακόμη τη μετάφραση της Τρίτης έκδοσης του Ρωμαϊκού Λειτουργικού στην νεοελληνική γλώσσα.
4. Ευχαριστούμε τα μέλη που σήμερα αποτελούν τη Συνοδική Επιτροπή για τη θεία Λατρεία, που ολοκλήρωσαν τη μετάφραση του Ρωμαϊκού Λειτουργικού στην 3ηέκδοσή του. Ευχαριστούμε όλους εκείνους που δέχτηκαν να βοηθήσουν στις μεταφράσεις των κειμένων που δεν είχαν μεταφραστεί (όλο το τρίτο μέρος του Λειτουργικού) και των νέων κειμένων που εισήχθησαν στην 3η Έκδοση, ή να αναλάβουν το επίπονο έργο του διορθωτή των κειμένων. Ευχαρίστως διαπιστώσαμε ότι η ομαδική εργασία έγινε με μεθοδικότητα, με επιμονή και με μεγάλη αγάπη για την ευπρέπεια των λατρευτικών μας συνάξεων και έφερε το αποτέλεσμα που έχετε στα χέρια σας.
5. Ακόμη πρέπει να ευχαριστήσουμε όλους εκείνους τους κυρίους και τις κυρίες της Σύρου που ετοίμασαν τις περίπου πέντε χιλιάδες κορδέλες (σελιδοδείκτες) και τις αδελφές Κλαρίσσες οι οποίες πολύ υπομονετικά κόλλησαν περίπου 20.000 «γλωσσίτσες» που θα διευκολύνουν το γύρισμα των φύλλων και θα διατηρούν καθαρό το βιβλίο.
ΤΟ ΝΕΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ
Η μετάφραση έγινε από την 3η έκδοση του Ρωμαϊκού Λειτουργικού που κυκλοφόρησε το Μάρτιο του 2002. Ουσιαστικά τα κείμενα είναι τα ίδια της 2ης έκδοσης (1975). Όμως στην 3η έκδοση έχουν προστεθεί πολλά νέα κείμενα για το Κοινό των Αγίων, για την τέλεση Λειτουργίας κατά την χορήγηση των Μυστηρίων, για ειδικές περιστάσεις, για λειτουργίες ευλαβείας, κλπ. Ακόμη προστέθηκαν δύο Αναφορές για τη συμφιλίωση, άλλες τέσσερις Αναφορές για διάφορες ανάγκες και επτά παραρτήματα που βρίσκονται στις τελευταίες σελίδες του Β’ Τόμου, μεταξύ αυτών και τρεις Αναφορές για την τέλεση της θείας Λειτουργίας με παιδιά.
Έχουν προστεθεί αρκετές μνήμες Αγίων. Το κοινό της Υπεραγίας Θεοτόκου έχει εμπλουτιστεί με αρκετά νέα κείμενα.
Στην ελληνική έκδοση, σύμφωνα με τις Λειτουργικές Διατάξεις και την έγκριση της Συνόδου της Ιεραρχίας και της Αγίας Έδρας, προσθέσαμε ή αναβαθμίσαμε εκείνες τις μνήμες ή εορτές που έχουν μία ιδιαίτερη σπουδαιότητα στην τοπική μας Εκκλησία.
Η ΕΡΓΑΣΙΑ
Η Συνοδική Επιτροπή για τη θεία Λατρεία ακολούθησε τον εξής τρόπο εργασίας:
Πρώτο στάδιο: κάποιο μέλος ή κάποιο μη-μέλος της Συνοδικής Επιτροπής έκανε τη διόρθωση των υπαρχόντων μεταφράσεων ή και τη μετάφραση των νέων κειμένων. Σ’ αυτό το στάδιο εργάστηκαν με ζήλο όλα τα μέλη της Επιτροπής για τη θεία Λατρεία, αλλά και αρκετοί που δεν ήταν μέλη της Επιτροπής, μεταξύ αυτών, ο π. Σεβαστιανός Φρέρης του Τάγματος του Ιησού, ο Αδελφός Στέφανος Σαργολόγος των Αδελφών των Χριστιανικών Σχολείων, ο π. Σεβαστιανός Ροσσολάτος του Κλήρου της Σύρου.
Δεύτερο Στάδιο: Οι μεταφράσεις παραδινόντουσαν σε όλα τα μέλη της Λειτουργικής Επιτροπής για τη θεία Λατρεία, τα οποία αφού σημείωναν τις παρατηρήσεις τους, κατόπιν σε ολομέλεια διαμόρφωναν το κείμενο που παρέδιδαν σε κάθε Ιεράρχη. Η εργασία σε ολομέλεια εξασφάλιζε το ενιαίο της γλώσσας και της έκφρασης σε όλο το κείμενο.
Τρίτο στάδιο: Οι Ιεράρχες με τη σειρά τους παρουσίαζαν τις παρατηρήσεις τους οι οποίες περνούσαν στο τελικό κείμενο.
Τέταρτο στάδιο: Το κείμενο εγκεκριμένο από την Ιεραρχία εστάλη στην Ρωμαϊκή «Σύνοδο για τη θεία Λατρεία και την τάξη των Μυστηρίων» για την επικύρωση. Αφού μας δόθηκε η επικύρωση προχωρήσαμε στην έκδοση.
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ
Μετά από οδηγίες μας, η Συνοδική Επιτροπή προσπάθησε να αναβαθμίσει τη γλώσσα των λειτουργικών κειμένων, επιλέγοντας πιο «εξευγενισμένες» λέξεις που ανήκουν και αυτές στην νεοελληνική γλώσσα (π.χ. «ενώπιόν σου», αντί «μπροστά σου», «διότι» αντί «γιατί» όπου δεν πρόκειται για ερώτηση αλλά για επεξήγηση, «διά» αντί «διαμέσου», κλπ). Σε μερικές εκφράσεις αναγκάστηκε, να διατηρήσει την καθαρεύουσα, όπως, π.χ., στη βιβλική έκφραση «εν Χριστώ».
Στην νεοελληνική γλώσσα σήμερα, όπως και στην δημοτική παλαιότερα, χρησιμοποιούνται εκφράσεις της καθαρεύουσας, οι οποίες δεν μεταφράζονται στην νεοελληνική (π.χ. το «εν γένει», ή τα επιρρήματα σε «ως» δεν μεταφράζεται όλα σε «α», λέμε «ειδικά» (ειδικώς) αλλά δεν λέμε «ευτυχά» (ευτυχώς). Η χρήση λοιπόν της καθαρεύουσας στη θεία λατρεία συχνά αποτελεί σεβασμό και συνέπεια προς την νεοελληνική γλώσσα. Εξάλλου τόσο στην Λατινική γλώσσα όσο και στην Ελληνική, υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις στο συντακτικό αλλά και στην γραμματική που αφορούν εκκλησιαστικούς και θρησκευτικούς όρους προκειμένου να εκφραστεί σωστά το θεολογικό νόημα.
Κάνοντας χρήση του Ρωμαϊκού Λειτουργικού θα παρατηρήσετε (και σας προτρέπουμε να προσέξετε) την ορολογία που χρησιμοποιείται, στην οποία πρέπει όλοι να συνηθίσουμε ώστε μιλώντας ελληνικά να αποφεύγουμε να εισάγουμε λέξεις άλλων γλωσσών (ιταλικές, γαλλικές κλπ.) εφόσον οι κατάλληλες λέξεις υπάρχουν και στην ελληνική γλώσσα. Ιδιαίτερα ας προσεχθεί η σωστή ελληνική χρήση της ορολογίας στα μέρη της θείας Λειτουργίας, στα «άμφια» κάθε λειτουργού και σε όλα τα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε στη θεία Λατρεία.
Ζητήσαμε από τη Συνοδική Λειτουργική Επιτροπή να ετοιμάσει ένα λεξικό λειτουργικών όρων, ώστε να αντιμετωπισθεί ριζικά το θέμα της ελληνικής ορολογίας στη λειτουργική ζωή. Ευχόμαστε το συντομότερο δυνατό να μας το παραδώσει.
Ευχαριστούμε τη Συνοδική Επιτροπή για τη θεία Λατρεία, που και κατά τη διάρκεια όλης της εργασίας της μετάφρασης, βρισκόταν σε συνεχή συνεργασία μαζί μας, είτε δεχόμενη τις υποδείξεις μας και τις αποφάσεις μας (ιδιαίτερα στα κείμενα της Διάταξης της θείας Λειτουργίας), είτε ζητώντας την έγκρισή μας για θέματα που τα μέλη της Επιτροπής έκριναν ότι στην ελληνική μετάφραση έπρεπε να έχουν κάποια τροποποίηση (π.χ. στη σύντομη κατάληξη των δεήσεων που για λόγους μουσικότητας προσθέσαμε το «εσύ ο οποίος ζεις και βασιλεύεις στους αιώνες των αιώνων»).
Όλες οι αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου που αφορούν επιμέρους θέματα στη μετάφραση των κειμένων του Ρωμαϊκού Λειτουργικού έχουν δημοσιευθεί στο Δελτίο της Ιεραρχίας αυτών των ετών.
Η ΕΚΔΟΣΗ
Το Ρωμαϊκό Λειτουργικό, μεταφρασμένο στη γλώσσα μας εκδόθηκε σε δύο τόμους. Παρ’ όλο που επιθυμούσαμε να εκδοθεί σε ένα τόμο, καταλήξαμε σ’ αυτή τη λύση λόγω του μεγάλου όγκου του (1500 σελίδες).
Ο Α΄ τόμος περιέχει την Γενική Εισαγωγή στο Ρωμαϊκό Λειτουργικό και όλα τα κείμενα των λειτουργιών της Περιόδου της Παρουσίας, των Χριστουγέννων, της Τεσσαρακοστής μέχρι και το Μεγάλο Σάββατο. Στη μέση του βιβλίου βρίσκεται η Διάταξη της θείας Λειτουργίας. Ακολουθούν η Περίοδος του Πάσχα, η Κοινή Περίοδος του Έτους και τα παραρτήματα.
Ο Β’ Τόμος περιέχει τα κείμενα των Λειτουργιών του Ιδιαιτέρου των Αγίων και τα κείμενα των Κοινών των Αγίων. Όπως και στον πρώτο τόμο, στη μέση του βιβλίου βρίσκεται η Διάταξη της θείας Λειτουργίας. Ακολουθούν τα κείμενα των λειτουργιών: Για την χορήγηση των Μυστηρίων, για ειδικές περιστάσεις, για ειδικές ευλάβειες, για τους Κεκοιμημένους και μερικά παραρτήματα.
Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ
Δίνοντας στη δημοσιότητα την ολοκληρωμένη μετάφραση στην νεοελληνική γλώσσα του Ρωμαϊκού Λειτουργικού, στην 3η έκδοσή του, ευχόμαστε να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για τους λειτουργούς, μια προσφορά στο Λαό του Θεού και μία εγγύηση ενότητας.
Το νέο Ρωμαϊκό Λειτουργικό πρέπει να αξιοποιηθεί. Η αποκλειστική χρήση των εγκεκριμένων κειμένων είναι σεβασμός προς τον λαό που συμμετέχει στις λειτουργικές μας συνάξεις. Δεν επιτρέπεται σε κανένα λειτουργό να υποχρεώνει το λαό να συμμορφώνεται και να ακολουθεί τις προσωπικές του προτιμήσεις.
Ακόμη, η αξιοποίησή του νέου Λειτουργικού αποτελεί και μία αναγνώριση της εργασίας όσων εργάστηκαν γι’ αυτό.
ΤΡΟΠΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
Για τους πιστούς: Έχοντας υπόψη μας τις δυσκολίες που δημιουργούνται στο λαό, όταν γίνονται αλλαγές στα λειτουργικά κείμενα, ζητήσαμε στη Συνοδική Επιτροπή για τη θεία Λατρεία, να κάνει όσο το δυνατό λιγότερες αλλαγές. Έχουν γίνει πράγματι μόνο τρεις διορθώσεις στα κείμενα που αφορούν το λαό: α) στο «Ας δεχθεί ο Κύριος…» όπου παραλείπεται η έκφραση «προς έπαινο και», β) στον εμβολισμό μετά το «Πάτερ Ημών», όπου το «γιατί» γίνεται «διότι», και γ) στην Κοινωνία, στο «Κύριε δεν είμαι άξιος…», όπου το «μονάχα» γίνεται «μόνο». Δύο άλλες αλλαγές είναι: α) το «Άγιος» και β) το «Αμνέ του Θεού».
Προς διευκόλυνση των πιστών η Συνοδική Επιτροπή έχει ετοιμάσει σχετικό φυλλάδιο γι’ αυτούς.
Για τους λειτουργούς: στα κείμενα που απαγγέλλει ο Λειτουργός υπάρχουν αρκετές διορθώσεις. Προς διευκόλυνσή του ζητήσαμε στη Συνοδική Επιτροπή να ετοιμάσει ένα τεύχος όπου σημειώνονται με έντονα γράμματα οι διορθώσεις. Ο λειτουργός μπορεί να το χρησιμοποιεί μέχρι να συνηθίσει τα διορθωμένα κείμενα. Το σωστότερο όμως είναι κάθε λειτουργός να κάνει προσεκτική ανάγνωση των κειμένων από το ίδιο το Λειτουργικό βιβλίο ώστε να αποφεύγονται τα πολλά βιβλία επάνω στην Αγία Τράπεζα.
Σύντομα θα εκδοθεί και το βιβλιαράκι με τη Διάταξη της θείας Λειτουργίας που θα αντικαταστήσει το τόσο ωφέλιμο «κόκκινο βιβλιαράκι». Το χρώμα θα είναι διαφορετικό προς αποφυγή κάθε σύγχυσης.
Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ
Από τη στιγμή που το νέο Ρωμαϊκό Λειτουργικό θα φθάσει σε κάθε Εκκλησιαστική Επαρχία ο επιχώριος Ιεράρχης θα ρυθμίσει τον τρόπο και το χρόνο που θα αρχίσει η χρήση του. Ενώ από τις 3 Δεκεμβρίου, Πρώτη Κυριακή της Παρουσίας, θα είναι υποχρεωτική η χρήση του σε όλες τις Εκκλησιαστικές Επαρχίες Ρωμαϊκού Τυπικού.
Ο Κύριος να σας ευλογεί.
Δόθηκε στην Αθήνα, στις 7 Σεπτεμβρίου 2006
κατά την έκτακτη Σύνοδό μας
Για την Ιερά Σύνοδο της Καθολικής Ιεραρχίας Ελλάδος,
Ο Πρόεδρος
Επίσκοπος Σύρου, Θήρας και Κρήτης
Ο Αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου
+ Νικόλαος
Αρχιεπίσκοπος Νάξου, Τήνου, Άνδρου και Μυκόνου
Μητροπολίτης παντός Αιγαίου
