«Η Ευρώπη να ξαναβρεί τις ρίζες της, να οικοδομήσουμε ένα μέλλον ειρήνης σε διάλογο με τον κόσμο». Με αυτή την προτροπή ξεκίνησε την ομιλία του ο πάπας Φραγκίσκος στο Συμβούλιο της Ευρώπης (25-11-14). Ο Πάπας επανέλαβε την καταγγελία της Εκκλησίας κατά της διακίνησης όπλων και ανθρώπων και προειδοποίησε ότι χωρίς την επιδίωξη της αλήθειας οδηγούμαστε στον ατομισμό και την παγκοσμιοποίηση της αδιαφορίας.
Ο πάπας Φραγκίσκος χρησιμοποίησε μια εικόνα που προέρχεται από ένα ποίημα του Ιταλού ποιητή του εικοστού αιώνα, Clemente Rebora, για να περιγράψει την ιδέα του, ή πιο σωστά το όνειρό του για την Ευρώπη. Σε ένα από τα ποιήματά του ο Rebora περιγράφει μια λεύκα, που τα κλαδιά της φτάνουν μέχρι τον ουρανό και χτυπιούνται από τον άνεμο, ενώ ο κορμός της παραμένει σταθερός, στηριγμένος στις βαθιές ρίζες που βυθίζονται μέσα στη γη.
«Όταν χάνονται αυτές οι ρίζες, ο κορμός μαραίνεται σιγά-σιγά από το εσωτερικό του, και τα κλαδιά -άλλοτε ακμαία και όρθια– γέρνουν προς τη γη και πέφτουν. Αυτό ίσως είναι ένα από τα πιο περίπλοκα παράδοξα: προκειμένου να προχωρήσουμε προς το μέλλον χρειαζόμαστε το παρελθόν, χρειαζόμαστε βαθιές ρίζες. Χρειαζόμαστε επίσης το θάρρος να μην φύγουμε από το παρόν και τις προκλήσεις του».
Οι ρίζες τρέφονται από την αλήθεια, η οποία είναι η τροφή, η ψυχή κάθε κοινωνίας η οποία είναι πραγματικά ελεύθερη, ανθρώπινη και αδελφωμένη. Από την άλλη πλευρά, η αλήθεια απευθύνει έκκληση προς τη συνείδηση, η οποία δεν μπορεί να υποβαθμιστεί σε μια μορφή προσαρμογής. Η συνείδηση είναι ικανή να αναγνωρίζει την αξιοπρέπεια τη δική της και να είναι ανοικτή στο απόλυτο, να γίνει έτσι μια πηγή για τις θεμελιώδεις επιλογές που καθοδηγούνται από την επιδίωξη του καλού, για τους άλλους και για τον ίδιο του τον εαυτό, είναι η ίδια η θέση της υπεύθυνης ελευθερίας.
Θα πρέπει επίσης να έχουμε κατά νου ότι «χωρίς αυτή την αναζήτηση της αλήθειας, κάθε άτομο γίνεται μονάδα μέτρησης για τον ίδιο του τον εαυτό και των δικών του ενεργειών ανοίγοντας τον δρόμο για την διεκδίκηση υποκειμενικών δικαιωμάτων, έτσι ώστε η έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οποία έχει εκ της φύσεώς της οικουμενική αξία, αντικαθίσταται από μια ατομικιστική αντίληψη των δικαιωμάτων. Αυτό, όπως προειδοποίησε, οδηγεί σε μια αδιαφορία για τους άλλους και ευνοεί την παγκοσμιοποίηση της αδιαφορίας που προέρχεται από τον εγωισμό, αποτέλεσμα μιας αντίληψης του ανθρώπου, ανίκανου να αγκαλιάζει την αλήθεια και να ζει μια αυθεντική κοινωνική διάσταση.
Αυτό το είδος του ατομικισμού κάνει τους ανθρώπους φτωχούς και πολιτιστικά στείρους, αφού τους αποκόπτει από τις θρεπτικές ρίζες, από τις οποίες το δέντρο μεγαλώνει. Ο αδιάφορος ατομικισμός οδηγεί στη λατρεία της χλιδής που αντικατοπτρίζεται στην κουλτούρα των αποβλήτων παντού γύρω μας. Έχουμε μια υπερπληθώρα περιττών πραγμάτων, αλλά δεν έχουμε πλέον τη δυνατότητα να οικοδομήσουμε αυθεντικές ανθρώπινες σχέσεις που χαρακτηρίζονται από την αλήθεια και τον αμοιβαίο σεβασμό.
Έτσι, πρόσθεσε ο πάπας Φραγκίσκος, σήμερα έχουμε μπροστά μας την εικόνα μιας Ευρώπης τραυματισμένης, όχι μόνο από τις πολλές δοκιμασίες του παρελθόντος, αλλά και από την σημερινή κρίση, την οποία δεν φαίνεται να μπορεί πλέον να αντιμετωπίσει με την ζωντάνια και την ενέργεια του παρελθόντος. Η Ευρώπη, τόνισε ο Πάπας, είναι λίγο κουρασμένη και απαισιόδοξη, και αισθάνεται πολιορκημένη από τα γεγονότα και τους ανέμους των αλλαγών που προέρχονται από άλλες ηπείρους.
Μπορούμε να ρωτήσουμε την Ευρώπη: Πού είναι το σθένος σου; Πού είναι ο ιδεαλισμός που ενέπνευσε και εξευγένισε την ιστορία σου; Πού είναι το πνεύμα της περιέργειας και του τολμηρού πνεύματος; Πού είναι η δίψα σου για την αλήθεια, μια δίψα που μέχρι σήμερα μοιράστηκες με πάθος με τον κόσμο;
Η Ευρώπη θα πρέπει να εξετάσει αν είναι ένα μουσείο της κληρονομιάς του παρελθόντος ή αν εξακολουθεί να είναι ακόμα «ικανή να εμπνεύσει» την ανθρωπότητα ως σύνολο. Ο Πάπας δεν παρέλειψε να στρέψει την προσοχή του αγαθού της ειρήνης, που αρχίζει με την αναγνώριση ότι ο άλλος δεν είναι εχθρός για να τον αντιμετωπίσουμε, αλλά αδελφός για να τον αγκαλιάσουμε. Δυστυχώς, όπως σημείωσε, «η ειρήνη εξακολουθεί πολύ συχνά να παραβιάζεται» σε πολλά μέρη του κόσμου, αλλά και στην Ευρώπη μαίνονται εντάσεις και συγκρούσεις διαφόρων ειδών.
Η ειρήνη, ωστόσο, δοκιμάζεται και από άλλες μορφές συγκρούσεων, όπως η θρησκευτική και η διεθνής τρομοκρατία, η οποία τρέφει βαθιά περιφρόνηση για την ανθρώπινη ζωή και αδιακρίτως σκοτώνει αθώα θύματα. Το φαινόμενο αυτό δυστυχώς ενισχύεται από το ανεξέλεγκτό λαθρεμπόριο όπλων. Η Εκκλησία, είπε, θεωρεί πως η κούρσα των εξοπλισμών είναι μία από τις χειρότερες μάστιγες της ανθρωπότητας, και η βλάβη που προκαλεί στους φτωχούς είναι μεγαλύτερη από αυτή που μπορούν να αντέξουν». Η ειρήνη, συνέχισε, παραβιάζεται και από την εμπορία ανθρώπων, η οποία είναι η νέα δουλεία της εποχής μας, που μετατρέπει τους ανθρώπους σε εμπόρευμα στερώντας από τα θύματά της όλη τους την αξιοπρέπεια.
Ο πάπας Φραγκίσκος επικεντρώθηκε σε δύο προκλήσεις για την Ευρώπη του σήμερα: την πρόκληση της πολυπολικότητας και την πρόκληση της εγκαρσιότητας.
Με την παρούσα πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη, ο απλά εσωτερικός διάλογος ανάμεσα στους οργανισμούς (πολιτικούς, θρησκευτικούς ή πολιτιστικούς) στους οποίους κάποιος ανήκει, καταλήγει να είναι αντιπαραγωγικός. Η εποχή μας απαιτεί την ικανότητα να ξεφύγουμε από δομές που «περιέχουν» την ταυτότητά μας και να συναντήσουμε τους άλλους, προς όφελος της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας αυτής της ταυτότητας κάνοντάς την πιο σταθερή και γόνιμη στην αδελφική ανταλλαγή εγκαρσιότητας. Μια Ευρώπη που μπορεί να συζητά μόνο με περιορισμένες ομάδες σταματά στα μισά του δρόμου και χρειάζεται αυτό το νεανικό πνεύμα που μπορεί να ανταποκριθεί στην πρόκληση της εγκαρσιότητας.
Ο πάπας Φραγκίσκος επικεντρώθηκε στην σωστή σχέση ανάμεσα στη θρησκεία και την κοινωνία. Στο χριστιανικό όραμα, είπε, ο «λόγος και η πίστη» καλούνται να διαφωτίζουν και να υποστηρίζουν αμοιβαία το ένα το άλλο. Έτσι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μορφές θρησκευτικού φονταμενταλισμού, που πάνω απ’ όλα είναι εχθρός του Θεού.
Ενώ, τόνισε ότι υπάρχουν πολλά ζητήματα για τα οποία η καθολική Εκκλησία και το Συμβούλιο της Ευρώπης μπορούν να συνεργαστούν:
Κατ΄ αρχάς, υπάρχει, υπό το φως όσων είπα νωρίτερα, το πεδίο του ηθικού προβληματισμού σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία ο οργανισμός σας συχνά καλείται να εξετάσει. Ειδικότερα σκέπτομαι ζητήματα που σχετίζονται με την προστασία της ανθρώπινης ζωής, ευαίσθητα θέματα, τα οποία πρέπει να υποβάλλονται σε προσεκτική εξέταση, που λαμβάνει υπόψη την αλήθεια ολόκληρου του ανθρώπινου όντος, χωρίς να περιορίζεται σε συγκεκριμένες ιατρικές, επιστημονικές ή νομικές πτυχές.
Ακόμα, ο Φραγκίσκος μίλησε για το σοβαρό πρόβλημα της ανεργίας των νέων «μια πραγματική υποθήκη για το μέλλον», την υποδοχή των μεταναστών, και κάλεσε για «μια νέα κοινωνική και οικονομική συνεργασία, ελεύθερη από ιδεολογικές πιέσεις». Ο Πάπας ενθάρρυνε τους νέους να συμμετέχουν στην πολιτική. Στη συνέχεια έστρεψε την προσοχή τους στους «πολλούς φτωχούς ανθρώπους που ζουν στην Ευρώπη» : «Πόσοι από αυτούς υπάρχουν στους δρόμους μας! Ζητούν όχι μόνο την τροφή που χρειάζονται για την επιβίωσή τους, η οποία είναι και το πιο βασικό από τα δικαιώματα, αλλά και να ανακαλύψουμε ξανά την αξία της ζωής τους, την οποία συσκοτίζει η φτώχεια, και να ανακτήσουν την αξιοπρέπεια που απορρέει από την εργασία».
Απαιτείται μια αμοιβαία δέσμευση, «να αρχίσουμε μαζί μια ευρεία συζήτηση, με στόχο τη δημιουργία ενός είδους νέας αγοράς, στην οποία όλες οι πολιτικές και θρησκευτικές ομάδες θα μπορούν ελεύθερα να ανταλλάσουν μεταξύ τους απόψεις. Μια αγορά εμπνευσμένη καθαρά από την επιθυμία για την αλήθεια και τη προώθηση του κοινού καλού».
Η ελπίδα μου είναι να ανακαλύψει η Ευρώπη εκ νέου την ιστορική της κληρονομιά και το βάθος των ριζών της, και με την αποδοχή της ζωντανής πολυπολικότητάς της και το φαινόμενο της εγκαρσιότητας σε διάλογο, να ξαναβρεί τη νεανικότητα του πνεύματος που έχει κάνει αυτή την ήπειρος γόνιμη και μεγάλη.
