Οι τέσσερεις Κυριακές του Τριωδίου που προηγούνται της περιόδου της Μεγάλης Τεσσαρακοστής μας δίνουν την ευκαιρία να μελετήσουμε κάποια σημεία της χριστιανικής μας ζωής. Οι περικοπές που αναφέρονται στο Ευαγγέλιο αυτές τις Κυριακές του Τριωδίου είναι στην πραγματικότητα μια μεγάλη κατήχηση η οποία πρέπει να μας καθοδηγεί σε σχετικές αποφάσεις για τη χριστιανική μας ζωή, σε προσωπικό και σε εκκλησιαστικό επίπεδο, και επομένως θα έπρεπε να αντιπαραθέσουμε με ό,τι μας χορηγεί ο ίδιος ο Θεός: την ευσπλαχνία, την συγχώρεση κλπ. Η πρώτη Κυριακή μας παρουσιάζει το Ευαγγέλιο του Φαρισαίου και του Τελώνου. Η δεύτερη Κυριακή την παραβολή του Ασώτου Υιού. Στην τρίτη ο Χριστός αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία, δηλαδή διαμέσου της συνάντησής μας με το Χριστό, φτωχό, άρρωστο, φυλακισμένο, μετράει τη χριστιανική μας συμπεριφορά. Τέλος, στην τέταρτη Κυριακή μας υποδεικνύει το δρόμο της αληθινής νηστείας και προσευχής, που μας εισάγουν στο πνεύμα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και μας συνοδεύουν μέχρι την άκρα ταπείνωση και την ύψωση του Κυρίου μας, δηλαδή την Ανάσταση.
Οι σελίδες του Αγίου Ευαγγελίου είναι πραγματικά ζωή για μας. Το Ευαγγέλιο, που, σύμφωνα με τη χριστιανική Ανατολική Παράδοση, αποκαλύπτεται όχι μόνο «ζωντανό» στη ζωή της Εκκλησίας από την οποία κηρύττεται, αλλά ονομάζεται επίσης «ζωοποιό» εφόσον ζωοποιεί όλους εμάς που το ακούμε, το διαβάζουμε, το μελετούμε, το παραδεχόμαστε, και επομένως το βιώνουμε και το ενσωματώνουμε στη ζωή μας. Η καθημερινή μας επαφή με την Αγία Γραφή πρέπει ή – θα έπρεπε – τουλάχιστο, να είναι βασικό μέρος της χριστιανικής μας ζωής και να παίζει σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια της εν Χριστώ ζωής μας. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μας βοηθάει σε αυτή την επαφή με την συνεχή ανάγνωση του βιβλίου της Γένεσης και των Παροιμιών στον Εσπερινό, και του Ησαΐα στην Έκτη Ώρα. Τουλάχιστον μια επαφή, μια καθημερινή ανάγνωση της Αγίας Γραφής, θα έπρεπε να αποτελεί σημαντικό μέρος της ζωής μας, αν και αυτό δεν γίνεται πάντα, είτε εξαιτίας της αδυναμίας μας, είτε επειδή υπάρχουν μερικά χωρία που δεν είναι πάντα κατανοητά και επομένως βαρετά και δύσκολα. Όμως και από αυτά τα κείμενα οι Άγιοι Πατέρες και οι Ιερές Παραδόσεις της Εκκλησίας μας επωφελούνται και τροφοδοτούνται πνευματικά. Ένα παράδειγμα είναι ο κατάλογος των Πατριαρχών που υπάρχει στο βιβλίο της Γένεσης, κατάλογος που μάλλον επιφανειακά μπορεί να φαίνεται πρώτο-φαινομενικά ασήμαντο. Τονίζω, όμως, πρώτο-φαινομενικά, επειδή πολλές φορές – σχεδόν πάντα – αυτά τα κείμενα αποκαλύπτονται μαργαριτάρια για μας, εφόσον αυτά είναι ο Λόγος του Θεού που μας φέρνει τη σωτηρία και επομένως μας ανανεώνει ποιοτικά και προσωπικά.
Διαβάζοντας το βιβλίο της Γένεσης, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, βρήκα μια περικοπή από την οποία επιθυμώ να ξεκινήσω την παρούσα μελέτη. Στο πέμπτο λοιπόν Κεφάλαιο, διαβάζουμε τον κατάλογο των Πατριαρχών που αναφέρεται στους απογόνους του Αδάμ, και πιο συγκεκριμένα στο βιβλίο της Γένεσης κεφ 5. 21-24, βρίσκουμε τον Ενώχ, δηλαδή έναν άνθρωπο για τον οποίο η Αγία Γραφή δεν αναφέρει πολλά πράγματα, όμως επαναλαμβάνει έντεκα φορές πως ζούσε θεάρεστα και έπειτα πέθανε. Το ίδιο λέει και για τον προφήτη Ηλία, ο οποίος αρπάχτηκε από το Θεό στον ουρανό. Η απόκρυφη γραμματεία και η βυζαντινή αγιογραφία παρουσιάζουν τον Ενώχ μαζί με τον Ηλία στην αυλή του Παραδείσου, αναμένοντας τον καλό ληστή, την ώρα που ο Χριστός κατεβαίνει στον Άδη. Στο βιβλίο της Γένεσης κεφ. 5,1-24, το χωρίο που μιλάει για τον Ενώχ λέει δυο φορές πως «εὐηρέστησε τῷ Θεῷ», δηλαδή «έζησε θεάρεστα». Μερικές ξενόγλωσσες αποδόσεις της Βίβλου, παρουσιάζουν, σε αυτό το σημείο, μια μετάφραση που τράβηξε την προσοχή μου, επειδή λέει πως «ο Ενώχ πορευόταν με το Θεό, γι’ αυτό ο Θεός τον πήρε μαζί του»: πραγματικά σε μερικές ξένες γλώσσες για να εκφράσουν ότι κάποιος είναι αρεστός, καλός και ευάρεστος στο Θεό, λένε πως «πορεύομαι με το Θεό».
Τώρα, που αρχίζουμε τη Μεγάλη Σαρακοστή, μπορούμε να αναρωτηθούμε, τι ακριβώς σημαίνει, «πορεία με το Θεό». Πορεύομαι λοιπόν με το Θεό, σημαίνει πάνω απ’ όλα, και ιδίως σε αυτή την περίοδο της Σαρακοστής, προσπαθώ να βιώσω το κάλεσμα της προσωπικής μου μεταστροφής, με πνεύμα μετανοίας, επιδιώκοντας να αλλάξω, να ανανεώσω, και να ξαναφτιάξω από την αρχή τη νοοτροπία μου, και τον τρόπο με τον οποίο σκέπτομαι ενεργώ και υπάρχω.
Για μάς τους χριστιανούς η μεταστροφή στην οποία είμαστε καλεσμένοι καθημερινά από τον Κύριο, είναι καταρχήν δώρο που προέρχεται κατευθείαν από το Θεό. Νομίζω πως όλοι μας γνωρίζουμε από πείρα, ότι κανένας δε μπορεί να επιστρέψει στο Θεό με τις δικές του απλές δυνάμεις: «κανένας δεν μπορεί να έρθει κοντά μου, αν δεν τον ελκύσει ο Πατέρας που μ’ έστειλε…» (Ιω 6,44). Ο Θεός, όμως, μας ελκύει στο μέτρο που ο καθένας προσπαθεί και επιθυμεί να Τον αναζητήσει. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας, ο Θεός τα πάντα μπορεί, εκτός από το να επιβάλλει στον άνθρωπο να Τον αγαπήσει. Θεωρώντας τη μεταστροφή σαν πολύτιμο δώρο, πρέπει να ξαναρχίζουμε την προσπάθειά μας κάθε μέρα από την αρχή, και να αποδεχόμαστε πως η προσπάθειά μας γίνεται μόνο με τη βοήθεια του Θεού. Δυστυχώς, εξαιτίας της αμαρτίας, ο άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του απομακρυσμένο από την αγιότητα του Θεού, από το θείο Φως, επομένως κατοικεί το ζόφο της απελπισίας. Όμως ο Χριστός προσκαλεί τον αμαρτωλό άνθρωπο στο Συμπόσιό Του, δηλαδή τον καθένα από μας, όπως στην περίπτωση του Ζακχαίου, στο σπίτι του οποίου ο Κύριος προσκάλεσε από μόνος του τον εαυτόν Του, και του χαρίζει την παρουσία Του. Είναι σημαντικό πως στο Ευαγγέλιο ο ίδιος ο Χριστός προσκαλείται στο σπίτι του Ζακχαίου και από μόνος Του, κάνει δώρο την παρουσία Του σ’ εκείνο το σπίτι. Η μεταστροφή λοιπόν, ως ουράνιο δώρο, μας επιτρέπει να διαπιστώνουμε και να βιώνουμε, αφενός την δική μας αθλιότητα και αφετέρου τον άπειρο πλούτο της δωρεάς του Θεού. Ο Χριστός απεικονίζει την κατάσταση του ανθρώπου, που είναι αντικείμενο της δωρεάς μεταστροφής, σαν ένας ξένος που έπεσε στα χέρια των ληστών, τον ξεγύμνωσαν, και τον τραυμάτισαν… Σε αυτή μόνο την περίπτωση ο άνθρωπος βιώνει την περιπέτεια του καλού Σαμαρείτη, του δώρου του Θεού, που τον σηκώνει και τον φροντίζει. Δεν τον ρωτάει, δεν του ζητάει τίποτα περισσότερο, μόνο του προσφέρει… Από αυτή την κατάσταση ένδειας στην οποία βρισκόμαστε, είμαστε καλεσμένοι να βιώσουμε τη δική μας πορεία μεταστροφής σαν δώρο. Έτσι λοιπόν, η ίδια η Μεγάλη Τεσσαρακοστή γίνεται για μας σοφή παιδαγωγός. Εκτός από την ημέρα του Σαββάτου και της Κυριακής που είναι πρόγευση και δώρο της κοινωνίας με τον Αναστημένο Χριστό, η Θεία Λειτουργία δεν τελείται καθημερινά. Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή της εβδομάδας τελείται η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων για να τονίσουμε, πως η δύναμη για την σαρακοστιανή μας πορεία προέρχεται από τον ίδιο το Χριστό μέσω του αχράντου Σώματος και Αίματος των καθαγιασμένων Δώρων της προηγούμενης Κυριακής, δηλαδή, της Αναστάσιμης ημέρας της προηγούμενης εβδομάδας.
Η μεταστροφή και η μετάνοια που γίνεται ελεύθερα αποδεκτή από μας ως δώρο Θεού, γίνεται για μας ισχυρό μέσον για την καθημερινή μας πορεία με το Θεό. Η μετάνοια δεν είναι ο στόχος, δηλαδή ο απώτερος σκοπός της ζωής μας, αλλά το δραστικό μέσον που μας βοηθάει να πάμε προς τον Κύριο, ο οποίος όμως μας δίνει την δυνατότητα να πορευθούμε μαζί Του.
Η επιθυμία και η ελπίδα για τη δική μας μεταστροφή και μετάνοια, κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, εκφράζεται με μερικές ασκητικές πράξεις που πηγάζουν από τη ζωντανή Παράδοση της Εκκλησίας μας. Και αυτές είναι η νηστεία, η προσευχή, η πιο συχνή μελέτη της Αγίας Γραφής (γι’ αυτό και τα αναγνώσματα στην Ακολουθία των Ωρών), οι μετάνοιες ως εξωτερική ένδειξη εσωτερικής μεταστροφής, πνευματικής αλλαγής και πράξη ταπεινοφροσύνης, όμως, πάνω απ’ όλα, ως τέλεια εξομοίωσή μας με Εκείνον που απαρνήθηκε τα πάντα και ταπεινώθηκε θεληματικά για τη δική μας σωτηρία (Φιλ 2,7-8). Μου φαίνεται σημαντικό να τονίσω ότι υπάρχει ένας δυνατός δεσμός μεταξύ του εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου του ανθρώπου τον οποίο δεν μπορούμε να διασπάσουμε ποτέ στη ζωή μας, που ταυτίζεται με τις πράξεις μας και τα μύχια της καρδιάς μας. Όπως ο ίδιος ο Λόγος του Θεού που έγινε άνθρωπος – ας ρίξουμε μια ματιά στην προς Φιλιππησίους Επιστολή, Κεφ. 2, και ας προσέξουμε τα ρήματα «απαρνήθηκε», «ταπεινώθηκε», που ανταποκρίνονται στα σκληρά ρήματα «πήρε», «έγινε», «υπακούοντας», που τονίζουν την άκρα ταπείνωση, θα έλεγα, την αληθινή μετάνοια του Χριστού. Η πρώτη Χριστολογική αίρεση ήταν ο δοκητισμός, η οποία δεν αναγνώριζε την πραγματική Ενσάρκωση του Χριστού. Με αυτή την έννοια σας προτείνω να θεωρείτε την πνευματική μεταστροφή ως μέσο για την προσωπική μεταμόρφωση στο Χριστό.
Αυτός ο δεσμός μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού ανθρώπου, δηλαδή μεταξύ του ό,τι λέμε, κάνουμε και σκεφτόμαστε, εκφράζεται λαμπρά από την ωραιότατη προσευχή του Αγίου Εφραίμ. Στην εξωτερική έκφραση του σώματος – η μετάνοια που σκύβουμε μέχρι τη γη– αντιστοιχεί η προσευχή στον Κύριο για μια πραγματική και αληθινή εσωτερική μετάνοια: να αναγνωρίσω τις αμαρτίες μου και να μην κατηγορώ τον αδελφό μου…
Στην αρχή της μελέτης μου έλεγα, πως ο Ενώχ πορευόταν με το Θεό και επομένως ζούσε θεάρεστα. Στην Πεσίττα, δηλαδή στην αρχαιότερη μετάφραση της Αγίας Γραφής στη συριακή γλώσσα, στο πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου της Γένεσης, χρησιμοποιείται μια λέξη για τον Ενώχ, που σημαίνει πως ήταν «ωραίος» για το Θεό. Πρόκειται για έναν όρο της συριακής γλώσσας που εννοεί την ομορφιά στο σύνολό της, όχι μόνο την εξωτερική ούτε μονάχα την εσωτερική, αλλά την ομορφιά ολοκλήρου του ανθρώπου που γίνεται ωραίος, εύμορφος, πλασμένος κατ’ εικόνα του Χριστού, για τον οποίο ο ψαλμός 44 αναφέρει πως είναι «ο ωραιότερος όλων».
Εφέτος ξεκινάμε τη Τεσσαρακοστή μας με θλίψη για την τρομερή και αδικαιολόγητη πολεμική επίθεση κατά της κυριαρχίας της Ουκρανίας. Μια πολεμική επίθεση, ένας πραγματικός πόλεμος που δεν είναι μόνο ένα κοινωνικοπολιτικό, στρατηγικό γεγονός, αλλά είναι, σήμερα στον 21ο αιώνα που ζούμε, μια επίθεση κατά της ίδιας της ανθρωπότητας, ενάντια στην καρδιά του ανθρώπου που καλείται από τον Κύριο να είναι πάντα ένας «ειρηνοποιός». Στην Εξαρχία μας στην Ελλάδα, ένα μεγάλο μέρος των πιστών μας είναι Ουκρανοί, ντόπιοι ή γεννημένοι ήδη στην χώρα μας. Με αυτούς και δίπλα τους προσευχόμαστε για ειρήνη, στην Ουκρανία και σε όλους τους τόπους του κόσμου μας όπου η ανθρωπότητα, η καρδιά του ανθρώπου βλέπει τον εαυτό της πληγωμένο από όπλα, μίσος και κακοποίηση. Ας προσευχηθούμε για τους νεκρούς σε αυτόν τον πόλεμο, για τους τραυματίες και τα βάσανά τους, τους αιχμαλώτους. Και επειδή είμαστε Χριστιανοί και πιστεύουμε και ζούμε το Ευαγγέλιο του Χριστού, ας προσευχηθούμε επίσης για εκείνους που κάνουν πόλεμο, που τον υποκινούν, έτσι ώστε ο Κύριος να μπορεί να αγγίξει την σκληρή σαν πέτρα καρδιά τους και να την μετατρέψει σε μια καρδιά σάρκας ικανή να αγαπήσει, να γίνει ειρηνοποιός.
Εύχομαι σε όλους εσάς μια Σαρακοστή γεμάτη από τους καρπούς του Παναγίου Πνεύματος, στη χαρμόσυνη αναμονή του Αγίου Πάσχα.
+ Σεβ. Εμμανουήλ Νιν
Αποστολικός Έξαρχος
