ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
ΓΙΑ ΤΗΝ 109η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ
ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
2023
(24 Σεπτεμβρίου 2023)
Ελεύθεροι να επιλέξουν αν θα μεταναστεύσουν ή αν θα μείνουν
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές!
Οι σημερινές μεταναστευτικές ροές είναι η έκφραση ενός σύνθετου φαινομένου, η κατανόηση του οποίου απαιτεί προσεκτική ανάλυση όλων των πτυχών που χαρακτηρίζουν τα διάφορα στάδια της μεταναστευτικής εμπειρίας, από την αναχώρηση έως την άφιξη, συμπεριλαμβανομένης μιας πιθανής επιστροφής. Με την πρόθεση να συνεισφέρω σε αυτή την προσπάθεια ερμηνείας της πραγματικότητας, αποφάσισα να αφιερώσω το Μήνυμα για την 109η Παγκόσμια Ημέρα Μεταναστών και Προσφύγων στην ελευθερία που πρέπει πάντα να διακρίνει την επιλογή να εγκαταλείψει κανείς την πατρίδα του.
«Ελεύθεροι να φύγουν, ελεύθεροι να μείνουν», έγραφε ο τίτλος μιας πρωτοβουλίας αλληλεγγύης που προώθησε πριν από λίγα χρόνια η Σύνοδος των Επισκόπων της Ιταλίας ως απάντηση στις προκλήσεις των σύγχρονων μεταναστεύσεων. Και από τη συνεχή μου ακρόαση των τοπικών Εκκλησιών μπόρεσα να διαπιστώσω ότι η εγγύηση αυτής της ελευθερίας αποτελεί μια διαδεδομένη και κοινή ποιμαντική ανησυχία.
«Ένας άγγελος του Θεού παρουσιάστηκε στον Ιωσήφ στο όνειρό του και του είπε: “Σήκω αμέσως, πάρε το παιδί και τη μητέρα του και φύγε στην Αίγυπτο και μείνε εκεί ωσότου σου πω· γιατί ο Ηρώδης όπου να ‘ναι θα ψάξει να βρει το παιδί για να το σκοτώσει”» (Ματθ. 2,13). Η φυγή της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο δεν είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής, όπως πράγματι δεν ήταν και πολλές από τις μεταναστεύσεις στην ιστορία του λαού του Ισραήλ. Η μετανάστευση θα έπρεπε να είναι πάντα μια ελεύθερη επιλογή, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, ακόμη και σήμερα, δεν είναι. Οι συγκρούσεις, οι φυσικές καταστροφές ή πιο απλά η αδυναμία για μια αξιοπρεπή και ευημερούσα ζωή στην πατρίδα αναγκάζει εκατομμύρια ανθρώπους να φύγουν. Ήδη το 2003, ο Άγιος Ιωάννης Παύλος Β’ επιβεβαίωσε ότι «η οικοδόμηση συγκεκριμένων συνθηκών ειρήνης, όσον αφορά τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, σημαίνει ανάληψη σοβαρής δέσμευσης για τη διασφάλιση πάνω από όλα του δικαιώματος της μη μετανάστευσης, δηλαδή μιας ειρηνικής και αξιοπρεπούς ζωής στην πατρίδα» (Μήνυμα για την 90η Παγκόσμια Ημέρα Μεταναστών και Προσφύγων,3).
«Πήραν τα ζώα τους και όλη τους την περιουσία που είχαν αποκτήσει στη Χαναάν, και ήρθαν στην Αίγυπτο, ο Ιακώβ μαζί με τους απογόνους τους» (Γένεση 46,6). Εξαιτίας ενός μεγάλου λιμού ο Ιακώβ και ολόκληρη η οικογένειά του αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Αίγυπτο, όπου ο γιος του Ιωσήφ τους είχε εξασφαλίσει την επιβίωση. Οι διώξεις, οι πόλεμοι, τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα και η φτώχεια είναι από τις πιο ορατές αιτίες των σύγχρονων αναγκαστικών μεταναστεύσεων. Οι μετανάστες φεύγουν λόγω φτώχειας, από φόβο, από απελπισία. Προκειμένου να εξαλειφθούν αυτές οι αιτίες και έτσι να τερματιστούν οι αναγκαστικές μεταναστεύσεις, είναι απαραίτητη η κοινή δέσμευση όλων, ο καθένας σύμφωνα με τις δικές του ευθύνες. Μια δέσμευση που ξεκινά με το να αναρωτιόμαστε τι μπορούμε να κάνουμε, αλλά και τι πρέπει να σταματήσουμε να κάνουμε. Πρέπει να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να σταματήσουμε την κούρσα των εξοπλισμών, την οικονομική αποικιοκρατία, τη λεηλασία των πόρων των άλλων, την καταστροφή του κοινού μας σπιτιού.
«Όλοι οι πιστοί ζούσαν σε έναν τόπο και είχαν τα πάντα κοινά. Πουλούσαν ακόμα και τα κτήματα και τα υπάρχοντά τους, και μοίραζαν τα χρήματα σε όλους, ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός» (Πράξεις 2, 44-45). Το ιδανικό της πρώτης χριστιανικής κοινότητας μοιάζει τόσο μακριά από τη σημερινή πραγματικότητα! Για να κάνουμε τη μετανάστευση μια πραγματικά ελεύθερη επιλογή, πρέπει να προσπαθήσουμε να εγγυηθούμε σε όλους μια ίδια συμμετοχή στο κοινό καλό, το σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και την πρόσβαση στην ολοκληρωμένη ανθρώπινη ανάπτυξη. Μόνο έτσι θα μπορέσει να δοθεί σε όλους η δυνατότητα μιας αξιοπρεπούς και ολοκληρωμένης ζωής, είτε ατομικά είτε μέσα στην οικογένεια. Είναι σαφές ότι το κύριο καθήκον εναπόκειται στις χώρες καταγωγής και στους κυβερνήτες τους, που καλούνται να ασκήσουν με διαφάνεια μια καλή, έντιμη, διορατική πολιτική στην υπηρεσία όλων, και ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων. Ωστόσο, πρέπει να τους δοθεί η δυνατότητα να το κάνουν αυτό, χωρίς να τους ληστεύουν τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους και χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των λίγων. Και όπου οι περιστάσεις επιτρέπουν την επιλογή μετανάστευσης ή παραμονής, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να διασφαλιστεί ότι αυτή η επιλογή είναι καλά ενημερωμένη και προσεκτικά μελετημένη, προκειμένου άνδρες, γυναίκες και παιδιά να μην πέσουν θύματα επικίνδυνων ψευδαισθήσεων ή αδίστακτων διακινητών.
«Κατά το ιωβηλαίο έτος, καθένας θα μπορεί να αποκτήσει πάλι την κυριότητα της ιδιοκτησίας του» (Λευ 25,13). Ο εορτασμός του ιωβηλαίου για τον λαό του Ισραήλ αντιπροσώπευε μια πράξη συλλογικής δικαιοσύνης: ο καθένας μπορούσε «να επιστρέψει στην αρχική του κατάσταση, με τη διαγραφή όλων των χρεών, την επιστροφή της γης και τη δυνατότητα να απολαύσουν ξανά την ελευθερία που αρμόζει στο λαό του Θεού» (Κατήχηση, 10 Φεβρουαρίου 2016). Καθώς πλησιάζουμε στο Ιωβηλαίο του 2025, είναι καλό να θυμόμαστε αυτούς τους εορτασμούς των Ιωβηλαίων. Απαιτείται μια κοινή προσπάθεια των χωρών και της διεθνούς κοινότητας για να διασφαλιστεί ότι όλοι έχουν το δικαίωμα να μη χρειάζεται να μεταναστεύσουν, δηλαδή τη δυνατότητα να ζουν με ειρήνη και αξιοπρέπεια στην πατρίδα τους. Είναι ένα δικαίωμα θεμελιώδους σημασίας που δεν έχει ακόμη κωδικοποιηθεί, η εγγύηση του οποίου πρέπει να νοηθεί ως συνυπευθυνότητα όλων των κρατών απέναντι σε ένα κοινό καλό που υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα. Στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι οι παγκόσμιοι πόροι δεν είναι απεριόριστοι, η ανάπτυξη των οικονομικά φτωχότερων χωρών εξαρτάται από την ικανότητα μιας κοινής χρήσης που μπορεί να δημιουργηθεί μεταξύ όλων των χωρών. Μέχρι να διασφαλιστεί αυτό το δικαίωμα -και είναι ένα μακρύ ταξίδι- θα υπάρχουν ακόμα πολλοί που θα πρέπει να φύγουν αναζητώντας μια καλύτερη ζωή.
«Διότι πείνασα και μου δώσατε να φάω, δίψασα και μου δώσατε να πιω, ήμουν ξένος και με περιμαζέψατε, γυμνός και με ντύσατε, άρρωστος και με επισκεφθήκατε, φυλακισμένος και ήρθατε να με δείτε» (Ματ 25,35-36). Αυτά τα λόγια ακούγονται σαν μια συνεχής υπενθύμιση αναγνώρισης του μετανάστη όχι μόνο ως ενός αδελφού ή μιας αδελφής που αντιμετωπίζει δυσκολίες, αλλά του ίδιου του Χριστού που χτυπά την πόρτα μας. Επομένως, ενώ εργαζόμαστε ώστε κάθε μετανάστευση να είναι καρπός μιας ελεύθερης επιλογής, καλούμαστε να σεβόμαστε απόλυτα την αξιοπρέπεια κάθε μετανάστη· και αυτό σημαίνει συνοδεία και διαχείριση των ροών με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, χτίζοντας γέφυρες και όχι τείχη, επεκτείνοντας τα κανάλια για ασφαλή και τακτική μετανάστευση. Όπου κι αν αποφασίσουμε να χτίσουμε το μέλλον μας, στη χώρα που γεννηθήκαμε ή αλλού, το σημαντικό είναι να υπάρχει πάντα μια κοινότητα έτοιμη να υποδεχτεί, να προστατεύσει, να προωθήσει και να ενσωματώσει τους πάντες, χωρίς διακρίσεις και χωρίς να αφήσει κανέναν στο περιθώριο.
Η συνοδική πορεία που έχουμε κάνει ως Εκκλησία μας οδηγεί να βλέπουμε στους πιο ευάλωτους ανθρώπους -και ανάμεσά τους πολλούς μετανάστες και πρόσφυγες-ξεχωριστούς συνοδοιπόρους, να τους αγαπάμε και να τους φροντίζουμε ως αδέλφια. Μόνο με κοινή πορεία θα μπορέσουμε να πάμε μακριά και να φτάσουμε στον κοινό στόχο του ταξιδιού μας.
Ρώμη, Άγιος Ιωάννης στο Λαττερανό, 11 Μαΐου 2023
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
Προσευχή
Παντοδύναμε Θεέ Πατέρα,
δίνε μας τη χάρη να εργαζόμαστε ακούραστα
για δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και ειρήνη,
έτσι ώστε σε όλα τα παιδιά Σου να κατοχυρώσουν
την ελευθερία επιλογής αν θα μεταναστεύσουν ή θα μείνουν.
Δίνε μας το θάρρος να καταγγέλλουμε
όλες τις φρικαλεότητες του κόσμου μας,
να καταπολεμούμε κάθε αδικία
που παραμορφώνει την ομορφιά των πλασμάτων Σου
και την αρμονία του κοινού μας σπιτιού.
Στήριζέ μας με τη δύναμη του Πνεύματός Σου,
για να μπορούμε να δίνουμε την αγάπη Σου
σε κάθε μετανάστη που βάζεις στο δρόμο μας
και να διαδίδουμε στις καρδιές και σε κάθε περιβάλλον
στην κουλτούρα της συνάντησης και της φροντίδας.
Μετάφραση: Στανίσλαος Στουραΐτης
