Τα Χριστούγεννα είναι φορτισμένα με πανανθρώπινες αξίες που ανέκαθεν συγκινούσαν και δεν αφήνουν κανέναν αδιάφορο. Έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός, ότι έστω και στην εξωτερική τους μορφή, εορτάζονται ακόμα και σε χώρες ξένες από τη χριστιανική κουλτούρα και παράδοση.
Ωστόσο, για εμάς τους χριστιανούς, αυτή η γιορτή, δεν πρέπει να εξαντληθεί στην εξωτερική της μορφή, αλλά να τη ζήσουμε στο βαθύτερο νόημά της. Πράγματι είναι φορέας σωτηρίας σήμερα, για τον καθένα από εμάς, αν βέβαια τη ζήσουμε με πίστη.
Τα Χριστούγεννα γιορτάζουμε την αρχή της λύτρωσής μας
Στη Ρώμη, από τον 4ο αιώνα και μετά, γιόρταζαν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, ημέρα κατά την οποία οι Ρωμαίοι γιόρταζαν το χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν δηλαδή οι οπαδοί της λατρείας του ήλιου, πανηγύριζαν τη γέννηση του αήττητου ήλιου, που αναδύονταν από τις σκιές του χειμώνα. Αλλά για τους Χριστιανούς, ανατέλλων ήλιος είναι ο ίδιος ο Χριστός (Λουκάς 1,78), Αυτός είναι ο ακατάκτητος Ήλιος.
Στην Αίγυπτο, το χειμερινό ηλιοστάσιο εορταζόταν στις 6 Ιανουαρίου, με διάφορους παγανιστικούς πανηγυρισμούς. Σε αυτήν τη χώρα, που όφειλε τα πάντα στα νερά του ποταμού Νείλου, οι Χριστιανοί, αντί να γιορτάσουν τη γέννηση του Ιησού στην ταπεινότητα της Βηθλεέμ, γιόρταζαν την εκδήλωση της θεότητάς του, στις 6 Ιανουαρίου, στα Θεοφάνια δηλαδή, όταν ο Ιησούς, βγαίνοντας από τα νερά του Ιορδάνη, μετά τη βάπτισή, του φανέρωσε τη θεότητά του. Η γιορτή αυτή κατέκτησε γρήγορα ολόκληρη την χριστιανική Ανατολή.
Μια καινοτομία
Η γιορτή της γέννησης ή της φανέρωσης του Χριστού είναι ιστορικά τεκμηριωμένη, περίπου από το 375, και αποτελεί μια απόλυτη καινοτομία στη λατρευτική ζωή των χριστιανών. Στην πραγματικότητα, μέχρι τότε οι Χριστιανοί γιόρταζαν μόνο ένα μυστήριο της ζωής του Χριστού: αυτό του θανάτου και της ανάστασής Του, το Πασχαλινό μυστήριο. Το μυστήριο αυτό, οι Χριστιανοί, το γιόρταζαν μία φορά το χρόνο, το Πάσχα, και κάθε εβδομάδα, την ημέρα της Κυριακής.
Στους πρώτους αιώνες οι χριστιανοί αντιμετώπιζαν τα Χριστούγεννα σαν μία ανάμνηση ενός γεγονότος του παρελθόντος, όπως εκείνο των Μαρτύρων. Στην αρχή το πίστευε και ο ίδιος ο Άγιος Αυγουστίνος. Σύντομα όμως, ο Άγιος αυτός, συνειδητοποίησε ότι, στο πλαίσιο της λατρευτικής ζωής της Εκκλησίας, η επέτειος αυτή ήταν φορέας χάριτος και σωτηρίας, όπως και το Πάσχα. Τα Χριστούγεννα, θα κηρύξει ο Άγιος Λέων ο Μέγας (390-461), αποτελούν τη «γέννηση της ζωής». Στην πραγματικότητα, συνέχισε ο Άγιος Λέων, «οι πιστοί που βγαίνουν από την κολυμβήθρα του βαπτίσματος … γεννιούνται σήμερα [τα Χριστούγεννα] μαζί με τον Χριστό».
Η γέννηση του Χριστού γεγονός του σήμερα
Ας θυμηθούμε πως σε κάθε λειτουργική ιεροπραξία πραγματοποιείται για εμάς, εδώ και τώρα, το σωτήριο έργο του Χριστού, η ζωή του, το κήρυγμα, αλλά κυρίως ο Θάνατος και η Ανάστασή του. Αυτή η πραγματοποίηση του σωτήριου έργου του Χριστού, στη λειτουργική ορολογία της Εκκλησίας, ονομάζεται «μυστήριο». Η λέξη «μυστήριο», σ’ αυτήν την περίπτωση, δε σημαίνει μία ακατανόητη αλήθεια, αλλά «γεγονός» σωτηρίας, δηλαδή μία πραγματικότητα (τα γεγονότα της γήινης ζωής του Χριστού), η οποία πραγματοποιείται για μας σήμερα στο πλαίσιο της λατρείας της Εκκλησίας και έτσι ο Θεός, εν Χριστώ, μας επισκέπτεται και μας παρέχει τη σωτηρία η οποία συνίσταται στην ένωση μαζί Του.
Με αυτήν την έννοια, τα Χριστούγεννα, δεν αποτελούν μία απλή ενθύμηση ενός περασμένου γεγονότος, αλλά, όπως δίδασκε και πάλι ο Πάπας Άγιος Λέων ο Μέγας: Δεν εορτάζουμε «τη γέννηση του Κυρίου, κατά την οποία “ο Λόγος σαρκώθηκε” ως γεγονός του παρελθόντος, αλλά ως γεγονός που γίνεται παρόν τώρα». Τα λόγια αυτά του Πάπα Λέοντα δεν είναι απλώς μια ρητορική ακροβασία. Σε αρκετές ομιλίες του, ο πραγματικά Μεγάλος αυτός Πάπας, αναφέρεται στα Χριστούγεννα, ως την «ημέρα της σωτηρίας μας», τη «φωτεινή ημέρα της νέας λύτρωσης».
Για την Εκκλησία, τα Χριστούγεννα, όπως και το Πάσχα,
ενωμένοι με το Χριστό, κάνουμε παρόν το πέρασμά μας,
από τον θάνατο στη ζωή
Την ημέρα των Χριστουγέννων, τα λειτουργικά κείμενα επαναλαμβάνουν: «Σήμερα γεννήθηκε ο Σωτήρας για μας». Αυτό το «σήμερα» ηχεί επίμονα, υποδηλώνοντας ότι τα γεγονότα εκείνα, των οποίων η λατρεία τελείται, εφόσον συνέβησαν, δεν θα γίνουν ποτέ ξανά «χθες». Είναι γεγονότα που συνέβησαν χτες, αλλά δεν χάθηκαν, αντίθετα είναι μόνιμα φυτεμένα στην ανθρώπινη ιστορία, ως δώρο σωτηρίας που προσφέρεται σε όλους: «Σήμερα γεννήθηκε ο Χριστός, εμφανίστηκε ο Σωτήρας, σήμερα στη γη οι άγγελοι ψάλλουν, οι αρχάγγελοι χαίρονται, σήμερα οι δίκαιοι αγαλλιάζουν, επευφημώντας: Δόξα εν υψίστοις Θεώ, αλληλούια», ψάλλει η Εκκλησία την ημέρα των Χριστουγέννων.
Αυτό το «σήμερα», αποτελεί και την επιβεβαίωση της πραγματικής παρουσίας της ολότητας και της πληρότητας του σωστικού γεγονότος, που τελείται στην λατρευτική ζωή της Εκκλησίας.
Μπορούμε επομένως να πούμε ότι το αντικείμενο της χριστουγεννιάτικης γιορτής είναι το μυστήριο της λύτρωσης, το οποίο όμως κορυφώνεται το Πάσχα
Η γέννηση του Κυρίου αποτελεί μονάχα την αφετηρία του έργου της σωτηρίας. που ολοκληρώνεται με το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού. Όπως απαγγέλουμε σε μία δέηση πριν από τα Θεοφάνια: «Ο Θεός με τη γέννηση του Υιού του έχει αρχίσει θαυμάσια τη λύτρωσή μας». Η αλήθεια της λύτρωσης εξαρτάται από την ίδια την αλήθεια της ενσάρκωσης. Τα Χριστούγεννα είναι, κατά κάποιον τρόπο, μία πρόγευση του Πάσχα. Ο εορτασμός των Χριστουγέννων του Ιησού προσανατολίζεται επομένως προς την κορυφαία στιγμή του Πάσχα Του.
