Την ίδια την εποχή του Ιησού, μέσα στο γενέθλιο ιουδαϊσμό του και στην Παλαιστίνη της καταγωγής του, συνυπάρχουν πολλές τάσεις, πολλές ερμηνείες του Νόμου, άλλες περισσότερο νομότυπες και πνευματικές, άλλες πιο ηθικές και πολιτικές κτλ. Φαρισαίοι, Ζηλωτές, Σαδδουκαίοι, μοναχοί του Κουμράν, αναπτύσσονται πλάι στον Ιησού. Οι ευαγγελικές αφηγήσεις τον δείχνουν να συζητάει με τους ομότιμους και τους αδερφούς του. Το μήνυμα του Γαλιλαίου έχει συντεθεί ταυτόχρονα σε σχέση προς αυτές τις κατευθύνσεις της ζωής και της ανάγνωσης του Τοράχ και ανεξάρτητα από αυτές. Απόκλιση και ενότητα δομούν σε κάθε χρόνο και τόπο το πολιτιστικό υπόβαθρο. Κατά μείζονα λόγο, εφόσον είναι θρησκευτικής φύσης. Οι Πατέρες της πρώτης Εκκλησίας αναφέρονται σε αυτά τα θεμέλια που είναι ταυτόχρονα ένα και πολλαπλά, μέσα στα οποία παίρνει σάρκα λίγο λίγο το δόγμα του Ιησού. Προτιμούν τη θεολογική από τη φιλοσοφική ποικιλία, τη βρίσκουν λιγότερο σκανδαλώδη γιατί πηγή της είναι ο Θεός και όχι ο άνθρωπος. Σήμερα, όπως χθες, η συζήτηση για τις θρησκευτικές ιδέες είναι εξίσου ζωντανή, παρά την απόσταση που μας χωρίζει από εκείνον τον Ιησού της Ναζαρέτ που, καθοριστικά, εξαιτίας του αινίγματος που εξυφαίνεται γύρω του, δεν παύει να προκαλεί. Μα τελικά ποιος είναι;
Σύμφωνα με τη σύστοιχη προς τις μαρτυρίες και τις ερμηνείες εκδοχή, ο Ιησούς γνώριζε πως είχε περιβληθεί με μία συγκεκριμένη αποστολή που συνίσταται στο να εκτρέψει την κληροδοτημένη παράδοση της Βίβλου προς το δρόμο εκείνον που ονομάζει «συμπλήρωσή» του. Πιστός και άπιστος ταυτόχρονα κληρονόμος, γιατί καινοτομεί, γιατί λέει ότι είναι ο προσδοκώμενος Μεσσίας, ο Θεός που έχει φανερωθεί πάνω στη γη των ανθρώπων, όταν κανείς ή σχεδόν κανείς μεταξύ των ομότιμών του δεν τον πίστευε ούτε τον αναγνώριζε. Προκαλεί την απόρριψη, την κριτική, το ανάθεμα και γνωρίζει την τραγική κατάληξη που ξέρουμε.
Κι όμως, όπως ο Σωκράτης, ο Ιησούς είναι ένας σοφός της αγάπης, ένας άγιος που ασκεί με σθένος την αρετή, ένας ήρωας, στον οποίο δεν μοιάζει κανείς πάνω ση γη των ανθρώπων. Προσωπικότητα, το έχουμε δείξει, έξω από τα κοινά μέτρα, εκπληρώνει την αποστολή του, ωθούμενος από μια δύναμη που υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα. Δεν ανήκει στον εαυτό του, δεν υπερασπίζεται το προσωπικό του συμφέρον, επιδιώκει σε όλα την ηθική και πνευματική τελειότητα, υποδεικνύει τη μίμηση Εκείνου στον οποίο υπακούει, τον Πατέρα του, που είναι αόρατος. Ο Ιησούς, μέσα στην εκδήλωση της ανθρώπινης ιστορίας, καταγράφει έναν μοναδικό κώδικα ομορφιάς, καλοσύνης, πρωτάκουστης ευθύνης, γιατί κουβαλάει πάνω στους ώμους του την τύχη ολόκληρης της ανθρωπότητας, χωρίς διάκριση σε φυλή, κουλτούρα, γενεαλογική σειρά. Υποκινητής ενός δόγματος που είναι κληροδοτημένο από τον ιουδαϊσμό, τον οποίο ποτέ δεν αρνήθηκε, το εκτρέπει προς μια καθολικεύουσα κατεύθυνση, σπάζοντας τους δεσμούς με την αντίληψη της «φυσικής» εκλογής ενός λαού. Από εδώ και πέρα το Ισραήλ επεκτείνεται σε όλους τους ανθρώπους στη γη. Η επιλογή είναι πνευματική, όχι «υλική», χωρίς υποχρεωτικό έρεισμα την πατρική γη ή το αίμα.
Ο σεβασμός του Νόμου δεν είναι θέμα άκαμπτης και υπεροπτικής τήρησης, αλλά πάντα υποταγής σε εκείνο που τον θεμελιώνει, στην αγάπη. Η αγάπη κατέχει την πρώτη οντολογική και χρονολογική βαθμίδα. Τίποτε δεν βρίσκεται ψηλότερα από αυτήν. Τίποτε άλλο δεν λογαριάζεται παρά μόνο η εντολή της αγάπης. Ο ίδιος ο Θεός είναι Αγάπη, και ο Ιησούς αισθητή εκδήλωση του Θεού, ενσάρκωσή του μέσα στην καθαρότητα της έκφρασής του. Η ανθρωπότητα δεν είναι πλέον χωρισμένη σε τομείς, σε φατρίες, παίρνοντας χαιρέκακη χαρά στο να απελευθερώνεται με τρόπο συχνά αδιάλλακτο από τους χωρίς έλεος αγώνες και των οποίων το μίσος, επιπροσθέτως, μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Ο Ιησούς τις έχει καταργήσει με το παράδειγμα και το μήνυμά του. Γνώριζε πώς να στρέψει την προσοχή του στον καθένα, ακόμα κι αν ήταν μιας άλλης θρησκευτικής «οικογένειας» ή και «χωρίς οικογένεια». Δεν είχε περιφρονήσει, ούτε απορρίψει «τον άλλον» με την πρόφαση ότι αντίκειται προς την προσωπική του ταυτότητα ή ότι δεν τηρεί το Νόμο με τον ίδιο με Εκείνον τρόπο, ή ακόμα ότι δεν τηρεί απολύτως τίποτα. Ο Ιησούς είχε δει τους Εθνικούς, τους είχε αγαπήσει τόσο όσο και τους Εβραίους, τα αδέρφια του. Όλοι έχουν αξία στα μάτια του. Όλοι είναι «επιλεγμένοι» για την αιωνιότητα, από την αγάπη του Πατέρα. Ο νόμος των ανθρώπων δεν μπορεί να φτάσει και να αποσιωπήσει την καθολικότητα ενός μηνύματος που σηματοδοτεί διαφορετικά την ιστορία, μέσα στην τριπλή διάσταση της παρελθοντικής, παροντικής και μελλοντικής χρονικότητας. Ο Ιησούς ενσαρκώνει αυτό το νέο νόημα.
Η περιτομή που ο Ιησούς καθαγιάζει ως σημάδι συμμαχίας είναι της καρδιάς, όχι του κορμιού, του πνεύματος, όχι της βιολογικής σάρκας. Ο άνθρωπος-Θεός, όπως ο Σωκράτης, αν και με διαφορετικό από εκείνον τρόπο, εγκαταλείπει κάθε «υλισμό» μέσα στη νέα θρησκεία που θεμελιώνει. Παροτρύνει προς τις αξίες του αόρατου που φωτίζει διαφορετικά το ορατό, της ηθικής ορθότητας, όχι της κοινωνικής δόξας ή του υλικού πλούτου ή της πολιτικής κυριαρχίας. Παροτρύνει, το έχουμε δείξει, στη φωτισμένη και σημαδεμένη από την αγάπη του Θεού απογύμνωση, βάθρο της αγάπης για τον άνθρωπο και τον πλησίον. Ο Ιησούς διδάσκει στους ανθρώπους την αγάπη έξω από τις συναισθηματικές προτιμήσεις, έξω από τα περιορισμένα σύνορα της οικογένειας ή πατρίδας, διδάσκει το να κατευθύνεται το βλέμμα μακριά, όπως και κοντά. Με μια λέξη, δίνει το μοναδικό παράδειγμα του «αγαπάτε αλλήλους», όταν αυθόρμητα αντί γι’ αυτό προτίμησαν, από οκνηρία, δειλία και αδυναμία, το πολύ κλειστό «αγαπάτε τους δικούς σας». Η εντολή της χριστολογικής αγάπης συμπυκνώνει, μέσα στην κουλτούρα στην οποία προσαρτάται, το πιο «επαναστατικό» στοιχείο της διδασκαλίας του, αν το θέσουμε στο οριζόντιο πεδίο των ανθρωπίνων σχέσεων και όχι στο κατακόρυφο πεδίο της σχέσης προς τον Θεό.
Τι πιο δύσκολο, πιο απαιτητικό από το να αγαπούμε εκείνον που δε μας μοιάζει, που δεν μοιράζεται την πολιτισμική, οικογενειακή, κοινωνική μας ταυτότητα; Τι πιο «ηρωικό» από το να αγαπούμε τους διώκτες μας; Τι πιο δύσκολο από το να συγχωρούμε εκείνους που μας έχουν προσβάλει; Είναι όμως αυτό και κυρίως προς αυτό που ο άνθρωπος που ονομαζόταν Ιησούς έκανε έκκληση. Αναμφίβολα είναι επίσης εξαιτίας αυτού που ακόμα και σήμερα, όπως και χθες, ασκεί μία γοητεία αξεπέραστη πάνω στις συνειδήσεις που δεν είναι αναγκαία συνδεδεμένες με μία συγκεκριμένη θρησκευτική ομολογία. Με το παράδειγμα της ζωής και του θανάτου του, υπερέβη τους διαχωρισμούς εξαιτίας του χώρου και του χρόνου, υπερέβη τις ευαισθησίες των ομοιοτήτων που οδηγούν στις στενές στροφές που ξέρουμε, στην προβοκατόρικη κουλτούρα των «διαφορών», η οποία γεννά τις βιαιότητες και τα μίση.
Επιμέλεια Πέτρου Ανδριώτη
Από το βιβλίο της ΑΝΝ ΜΠΩΝΤΑΡ
ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΙΗΣΟΥΣ
Εκδόσεις Φιλίστωρ
