Δημοσιεύθηκε η πρώτη Αποστολική Παραίνεση του Πάπα Λέοντα ΙΔ’ ένα έργο που είχε ξεκινήσει από τον Πάπα Φραγκίσκο πάνω στο θέμα της διακονίας προς τους φτωχούς, στο πρόσωπο των οποίων αναγνωρίζουμε «τον πόνο των αθώων».
Ο Πάπας καταγγέλλει την οικονομία που σκοτώνει, την έλλειψη δικαιοσύνης, τη βία κατά των γυναικών, τον υποσιτισμό και την εκπαιδευτική κρίση. Υιοθετεί την έκκληση του αείμνηστου Πάπα Φραγκίσκου για τους μετανάστες και καλεί τους πιστούς να υψώσουν «μια φωνή που καταγγέλλει», διότι «οι δομές της αδικίας πρέπει να καταστραφούν με τη δύναμη του καλού».
Dilexi te – «Σε αγάπησα».
Η αγάπη του Χριστού που γίνεται σάρκα μέσα στην αγάπη προς τους φτωχούς, νοούμενη ως φροντίδα των ασθενών· ως αγώνας ενάντια στις νέες μορφές δουλείας· ως υπεράσπιση των γυναικών που υφίστανται αποκλεισμό και βία· ως υπεράσπιση του δικαιώματος στην παιδεία· ως συνοδεία προς τους μετανάστες· ως ελεημοσύνη που «είναι αποκατάσταση της δικαιοσύνης, όχι πράξη πατερναλισμού»· και ως αναζήτηση της δικαιοσύνης, της οποίας η έλλειψη είναι «η ρίζα όλων των κοινωνικών κακών».
Ο Λέων ΙΔ΄ υπογράφει την πρώτη του Αποστολική Παραίνεση, Dilexi te, ένα κείμενο 121 σημείων που πηγάζει από το Ευαγγέλιο του Υιού του Θεού, ο οποίος έγινε φτωχός από τη γέννησή Του, και ανανεώνει τη διδασκαλία της Εκκλησίας για τους φτωχούς κατά τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια — «μια αληθινή κιβωτός διδαγμάτων».
Στα ίχνη των προκατόχων
Ο Αυγουστινιανός Ποντίφικας, με αυτό το έγγραφο που υπέγραψε στις 4 Οκτωβρίου, εορτή του Αγίου Φραγκίσκου της Ασσίζης, και του οποίου ο τίτλος προέρχεται από το Βιβλίο της Αποκάλυψης (Απ. 3,9), βαδίζει στα ίχνη των προκατόχων του:
του Ιωάννη ΚΓ΄, ο οποίος, στη Mater et Magistra, κάλεσε τα πλούσια έθνη να μην παραμένουν αδιάφορα μπροστά στα κράτη που υποφέρουν από πείνα και δυστυχία·
του Παύλου ΣΤ΄, με την Populorum Progressio και την ιστορική του ομιλία στα Ηνωμένα Έθνη «ως συνηγόρου των φτωχών λαών»·
του Ιωάννη Παύλου Β΄, που εδραίωσε δογματικά «τη σχέση προτίμησης της Εκκλησίας προς τους φτωχούς»·
του Βενέδικτου ΙΣΤ΄, ο οποίος με την Caritas in Veritate ανέλυσε με «περισσότερο πολιτικό τρόπο» τις κρίσεις της τρίτης χιλιετίας και, τέλος,
του Φραγκίσκου, ο οποίος έκανε τη φροντίδα «για τους φτωχούς» και «μαζί με τους φτωχούς» έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους του Ποντιφικού του έργου.
Έργο που άρχισε ο Φραγκίσκος και συνέχισε ο Λέων
Ο ίδιος ο Πάπας Φραγκίσκος είχε ξεκινήσει τους μήνες πριν από τον θάνατό του το έργο αυτής της αποστολικής παραίνεσης.
Όπως είχε συμβεί με τη Lumen Fidei του Βενέδικτου ΙΣΤ΄, που το 2013 ολοκληρώθηκε από τον Πάπα Φραγκίσκο, έτσι και τώρα ο διάδοχός του ολοκλήρωσε το έργο, το οποίο αποτελεί συνέχεια της Dilexit Nos, της τελευταίας Εγκυκλίου του Πάπα Φραγκίσκου για την Ιερά Καρδία του Ιησού.
Ισχυρός είναι ο δεσμός ανάμεσα στην αγάπη προς τον Θεό και στην αγάπη προς τους φτωχούς· μέσα από αυτούς ο Θεός «έχει ακόμη κάτι να μας πει», δηλώνει ο πάπας Λέων.
Υπενθυμίζει το θέμα της «προτιμησιακής επιλογής υπέρ των φτωχών», μια έκφραση που γεννήθηκε στη Λατινική Αμερική, όχι για να δηλώσει «αποκλεισμό ή διάκριση προς άλλες ομάδες», αλλά «την ενέργεια του Θεού» που κινείται από συμπόνια απέναντι στην ανθρώπινη αδυναμία.
«Στο πληγωμένο πρόσωπο των φτωχών είναι χαραγμένος ο πόνος των αθώων και, επομένως, ο ίδιος ο πόνος του Χριστού» (αρ. 9)
Τα “πρόσωπα” της φτώχειας
Πολλές είναι οι αφορμές για στοχασμό και πολλά τα ερεθίσματα για δράση στην παραίνεση του Πάπα Λέοντα, όπου αναλύονται τα διαφορετικά «πρόσωπα» της φτώχειας: η φτώχεια εκείνων που «δεν έχουν μέσα υλικής επιβίωσης», εκείνων που «είναι κοινωνικά περιθωριοποιημένοι και στερούνται μέσων για να εκφράσουν την αξιοπρέπειά τους και τις ικανότητές τους». Η «ηθική», «πνευματική» και «πολιτιστική» φτώχεια· η φτώχεια «εκείνων που δεν έχουν δικαιώματα, δεν έχουν χώρο, δεν έχουν ελευθερία» (αρ. 9).
Νέες μορφές φτώχειας και έλλειψη δικαιοσύνης
Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, ο Πάπας θεωρεί «ανεπαρκή» τη δέσμευση για την εξάλειψη των δομικών αιτιών της φτώχειας μέσα σε κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από «πολλές ανισότητες» και την εμφάνιση «νέων, πιο λεπτών και πιο επικίνδυνων μορφών φτώχειας» (αρ. 10), καθώς και από οικονομικούς κανόνες που αυξάνουν τον πλούτο «αλλά χωρίς δικαιοσύνη».
«Η έλλειψη δικαιοσύνης είναι η ρίζα όλων των κοινωνικών κακών» (αρ. 94).
Η δικτατορία μιας οικονομίας που σκοτώνει
«Όταν λέγεται ότι ο σύγχρονος κόσμος έχει μειώσει τη φτώχεια, αυτό συμβαίνει με κριτήρια άλλων εποχών, που δεν είναι συγκρίσιμα με τη σημερινή πραγματικότητα», σημειώνει ο Λέων ΙΔ΄ (αρ. 13).
Από αυτή την άποψη, χαιρετίζει «με ικανοποίηση» το γεγονός ότι «τα Ηνωμένα Έθνη έχουν θέσει την εξάλειψη της φτώχειας ως έναν από τους Στόχους της Χιλιετίας».
Ωστόσο, ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς, ιδίως σε μια εποχή που συνεχίζει να επικρατεί η «δικτατορία μιας οικονομίας που σκοτώνει», όπου τα κέρδη των ολίγων «αυξάνονται εκθετικά», ενώ της πλειονότητας «παραμένουν όλο και πιο μακριά από την ευημερία αυτής της ευτυχούς μειονότητας».
Εξακολουθούν να επικρατούν «οι ιδεολογίες που υπερασπίζονται την απόλυτη αυτονομία των αγορών και της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας» (αρ. 92).
Κουλτούρα του αποκλεισμού, ελευθερία της αγοράς, ποιμαντική των ελίτ
Όλα αυτά αποτελούν ένδειξη ότι εξακολουθεί να υφίσταται —«κάποτε και καλά μεταμφιεσμένη»— μια κουλτούρα του αποκλεισμού, που «ανέχεται με αδιαφορία το γεγονός ότι εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα ή επιβιώνουν σε συνθήκες ανάξιες της ανθρώπινης ύπαρξης» (αρ. 11).
Ο Πάπας αποδοκιμάζει τα «ψευδοεπιστημονικά κριτήρια» σύμφωνα με τα οποία «η ελευθερία της αγοράς» θα φέρει τη «λύση» του προβλήματος της φτώχειας, όπως επίσης και την «ποιμαντική των λεγομένων ελίτ», σύμφωνα με την οποία «αντί να χάνουμε χρόνο με τους φτωχούς, είναι προτιμότερο να φροντίζουμε τους πλουσίους, τους ισχυρούς και τους επαγγελματίες» (αρ. 114).
«Στην πραγματικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι ίσα για όλους» (αρ. 94)
Μεταμόρφωση της νοοτροπίας
Αυτό που επικαλείται ο Πάπας είναι μια «μεταμόρφωση της νοοτροπίας», αρχίζοντας πρωτίστως από την απελευθέρωση από την «ψευδαίσθηση μιας ευτυχίας που προέρχεται από μια άνετη ζωή».
Μια ψευδαίσθηση που οδηγεί πολλούς ανθρώπους σε μια θεώρηση της ύπαρξης εστιασμένη στη συσσώρευση πλούτου και στην επιτυχία «με κάθε κόστος», ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να θυσιαστούν οι άλλοι μέσα σε «πολιτικο-οικονομικά συστήματα άδικα» (αρ. 11).
«Η αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου πρέπει να γίνεται σεβαστή τώρα, όχι αύριο» (αρ. 92).
Στον κάθε απορριφθέντα μετανάστη κρούει την πόρτα ο Χριστός
Εκτενές τμήμα της παραίνεσης αφιερώνει ο Λέων ΙΔ΄ στο θέμα των μεταναστεύσεων.
Συνοδεύει τις λέξεις του η εικόνα του μικρού Aϊλάν Κουρντί, του τρίχρονου Σύρου αγοριού που έγινε το 2015 σύμβολο της ευρωπαϊκής προσφυγικής κρίσης, με τη φωτογραφία του άψυχου σώματός του στην ακτή.
«Δυστυχώς, πέρα από κάποια πρόσκαιρη συγκίνηση, τέτοια γεγονότα γίνονται όλο και πιο αδιάφορα, ειδήσεις περιθωριακές», παρατηρεί ο Ποντίφικας (αρ. 11).
Ταυτόχρονα, υπενθυμίζει το μακραίωνο έργο της Εκκλησίας υπέρ όσων αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους — μέσω των κέντρων υποδοχής, των ιεραποστολών στα σύνορα, της δράσης της Caritas Internationalis και πολλών άλλων θεσμών (αρ. 75).
«Η Εκκλησία, όπως μια μητέρα, πορεύεται μαζί με εκείνους που πορεύονται. Εκεί όπου ο κόσμος βλέπει απειλές, εκείνη βλέπει παιδιά· εκεί όπου υψώνονται τείχη, εκείνη οικοδομεί γέφυρες. Γνωρίζει πως το κήρυγμά της είναι αξιόπιστο μόνο όταν μεταφράζεται σε πράξεις εγγύτητας και φιλοξενίας. Και γνωρίζει ότι σε κάθε απορριφθέντα μετανάστη είναι ο ίδιος ο Χριστός που κρούει την πόρτα της κοινότητας» (αρ. 75). Ο Πάπας Λέων ΙΔ΄υιοθετεί τα γνωστά τέσσερα ρήματα του Πάπα Φραγκίσκου: να υποδεχθούμε, να προστατεύσουμε, να προάγουμε, να εντάξουμε. Και δανείζεται επίσης τη διδασκαλία του για τους φτωχούς, όχι ως αντικείμενα οίκτου, αλλά ως «δασκάλους του Ευαγγελίου».
«Η διακονία προς τους φτωχούς δεν είναι πράξη που γίνεται “από πάνω προς τα κάτω”, αλλά μια συνάντηση μεταξύ ίσων… Η Εκκλησία, όταν σκύβει για να υπηρετήσει τους φτωχούς, τότε υψώνεται στο μεγαλύτερο μεγαλείο της» (αρ. 79).
Οι γυναίκες θύματα βίας και αποκλεισμού
Ο διάδοχος του Πέτρου στρέφει έπειτα το βλέμμα του στη σύγχρονη πραγματικότητα, σημαδεμένη από χιλιάδες ανθρώπους που πεθαίνουν κάθε μέρα «από αιτίες συνδεδεμένες με τον υποσιτισμό» (αρ. 12).
«Διπλά φτωχές», προσθέτει, είναι οι γυναίκες που υπομένουν καταστάσεις αποκλεισμού, κακομεταχείρισης και βίας, επειδή «συχνά έχουν λιγότερες δυνατότητες να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους» (αρ. 12).
«Οι φτωχοί δεν υπάρχουν τυχαία…»
Ο πάπας Λέων ΙΔ΄ προβαίνει σε βαθιά ανάλυση των ίδιων των αιτιών της φτώχειας: «Οι φτωχοί δεν υπάρχουν τυχαία, ούτε από κάποιο τυφλό και πικρό πεπρωμένο.
Πολύ λιγότερο η φτώχεια, για τους περισσότερους απ’ αυτούς, είναι επιλογή.Κι όμως, υπάρχουν ακόμη εκείνοι που τολμούν να το ισχυρίζονται, δείχνοντας τύφλωση και σκληρότητα» (αρ. 14).
«Αναμφίβολα, υπάρχουν φτωχοί που δεν θέλουν να εργαστούν», προσθέτει, «αλλά υπάρχουν και τόσοι άνδρες και γυναίκες που μαζεύουν χαρτόνια από το πρωί ως το βράδυ απλώς για να επιβιώσουν, ποτέ για να βελτιώσουν τη ζωή τους».
Στο επίκεντρο της Dilexi te, υπογραμμίζεται ότι δεν μπορεί να ειπωθεί «πως οι περισσότεροι φτωχοί είναι τέτοιοι επειδή δεν απέκτησαν “αξίες” ή “αξιοσύνη”, σύμφωνα με εκείνη τη ψευδή αντίληψη της αξιοκρατίας, όπου φαίνεται ότι αξίζουν μόνο όσοι είχαν επιτυχία στη ζωή» (αρ. 14).
Ιδεολογίες και πολιτικές στάσεις
Ο Πάπας Λέων παρατηρεί ότι συχνά είναι οι ίδιοι οι χριστιανοί που αφήνονται να «μολυνθούν από νοοτροπίες επηρεασμένες από κοσμικές ιδεολογίες ή πολιτικο-οικονομικούς προσανατολισμούς που οδηγούν σε άδικες γενικεύσεις και παραπλανητικά συμπεράσματα».
«Υπάρχουν ακόμη εκείνοι που λένε: “Το καθήκον μας είναι να προσευχόμαστε και να διδάσκουμε τη σωστή πίστη”.
Όμως, αποσυνδέοντας αυτή τη θρησκευτική διάσταση από την ολόπλευρη προαγωγή του ανθρώπου, προσθέτουν ότι μόνο η κυβέρνηση πρέπει να φροντίζει τους φτωχούς ή, ακόμη χειρότερα, ότι είναι προτιμότερο να τους αφήσουμε στη δυστυχία, διδάσκοντάς τους απλώς να εργάζονται» (αρ. 114).
Η ελεημοσύνη που συχνά περιφρονείται
Σύμπτωμα αυτής της νοοτροπίας είναι το γεγονός ότι η άσκηση της φιλανθρωπίας συχνά «περιφρονείται ή γελοιοποιείται, σαν να επρόκειτο για ιδιοτροπία κάποιων και όχι για τον πυρήνα της εκκλησιαστικής αποστολής» (αρ. 15).
Ο Πάπας αφιερώνει σημαντικό χώρο στο θέμα της ελεημοσύνης, που σπανίως ασκείται και συχνά περιφρονείται (αρ. 115):
«Ως χριστιανοί, ας μην παραιτούμαστε από την ελεημοσύνη.
Είναι μια πράξη που μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, κι ας προσπαθούμε να την κάνουμε με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο· όμως πρέπει να την κάνουμε. Και πάντα θα είναι καλύτερο να κάνουμε κάτι παρά να μη κάνουμε τίποτα.
Σε κάθε περίπτωση, θα αγγίξει την καρδιά μας.
Δεν είναι η λύση για τη φτώχεια στον κόσμο — αυτή χρειάζεται ευφυΐα, επιμονή, κοινωνική δέσμευση — αλλά έχουμε ανάγκη να ασκούμαστε στην ελεημοσύνη για να αγγίζουμε τη σάρκα των φτωχών που υποφέρουν» (αρ. 119).
Αδιαφορία από μέρους των χριστιανών
Στο ίδιο πνεύμα, ο Πάπας σημειώνει «την έλλειψη ή και παντελή απουσία δέσμευσης» υπέρ της υπεράσπισης και προώθησης των αδυνάτων σε ορισμένες χριστιανικές κοινότητες (αρ. 112).Και προειδοποιεί:
«Αν μια εκκλησιαστική κοινότητα δεν εργάζεται για την ένταξη όλων, κινδυνεύει με διάλυση, ακόμη κι αν μιλά για κοινωνικά θέματα ή ασκεί κριτική στις κυβερνήσεις.
Θα καταλήξει εύκολα να βυθιστεί στην “πνευματική κοσμικότητα”, κρυμμένη πίσω από θρησκευτικές πρακτικές, άγονες συναντήσεις ή κενές ομιλίες» (αρ. 113).
«Πρέπει να ειπωθεί χωρίς περιστροφές ότι υπάρχει αδιάσπαστος δεσμός ανάμεσα στην πίστη μας και στους φτωχούς» (αρ. 36)
Η μαρτυρία των αγίων, των μακαρίων και των ταγμάτων:
Απέναντι σε αυτή την αδιαφορία, ο Πάπας προβάλλει τον «κόσμο των αγίων, των μακαρίων, των ιεραποστόλων» που, ανά τους αιώνες, ενσάρκωσαν την εικόνα μιας «Εκκλησίας φτωχής για τους φτωχούς» (αρ. 35).
Από τον άγιο Φραγκίσκο της Ασσίζης και την αγκαλιά του προς τον λεπρό (αρ. 7) μέχρι τη μητέρα Τερέζα, παγκόσμιο σύμβολο της αγάπης προς τους ετοιμοθάνατους της Ινδίας «με μια τρυφερότητα που ήταν προσευχή» (αρ. 77).
Αναφέρει επίσης τον άγιο Λαυρέντιο, τον άγιο Ιουστίνο, τον άγιο Αμβρόσιο, τον άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο και τον δικό του άγιο Αυγουστίνο, ο οποίος έλεγε:
«Όποιος λέει ότι αγαπά τον Θεό και δεν έχει συμπόνια για τους ενδεείς, ψεύδεται» (αρ. 45).
Ο Λέων υπενθυμίζει ακόμη το έργο των Καμιλλιανών για τους αρρώστους (αρ. 49), των γυναικείων μοναχικών ταγμάτων στα νοσοκομεία και στα ιδρύματα φροντίδας (αρ. 51), τη φιλοξενία στα Βενεδικτίνικα μοναστήρια χηρών, εγκαταλελειμμένων παιδιών, προσκυνητών και φτωχών (αρ. 55).
Μνημονεύει επίσης τους Φραγκισκανούς, Δομινικανούς, Καρμηλίτες και Αυγουστινιανούς που ξεκίνησαν «μια ευαγγελική επανάσταση» με «τρόπο ζωής απλό και φτωχικό» (αρ. 63), όπως και τους Τρινιτάριους και τους Μερκεδαρίους, που παλεύοντας για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, εξέφρασαν την αγάπη ενός Θεού που «ελευθερώνει όχι μόνο από τη πνευματική σκλαβιά, αλλά και από τη συγκεκριμένη καταπίεση» (αρ. 60).
«Η παράδοση αυτών των ταγμάτων δεν έχει λήξει· αντιθέτως, έχει εμπνεύσει νέες μορφές δράσης απέναντι στις σύγχρονες δουλείες:
το εμπόριο ανθρώπων, την αναγκαστική εργασία, την σεξουαλική εκμετάλλευση, τις διάφορες εξαρτήσεις.
Η χριστιανική αγάπη, όταν ενσαρκώνεται, γίνεται δύναμη απελευθέρωσης» (αρ. 61).
Το δικαίωμα στην εκπαίδευση
Ο Ποντίφικας επικαλείται το παράδειγμα του αγίου Ιωσήφ Καλασάνς, που ίδρυσε το πρώτο δωρεάν λαϊκό σχολείο της Ευρώπης (αρ. 69), για να υπογραμμίσει τη σημασία της εκπαίδευσης των φτωχών και ότι «Δεν είναι χάρη, αλλά καθήκον».
«Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη γνώση, ως θεμελιώδη προϋπόθεση για την αναγνώριση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας» (αρ. 72).
Ο αγώνας των λαϊκών κινημάτων
Ο Πάπας αναφέρεται επίσης στον αγώνα των λαϊκών κινημάτων ενάντια στα «καταστροφικά αποτελέσματα της αυτοκρατορίας του χρήματος», αγώνα που καθοδηγείται από ηγέτες «συχνά ύποπτους ή ακόμη και διωκόμενους» (αρ. 80).
Αυτά τα κινήματα, γράφει, «μας καλούν να ξεπεράσουμε την ιδέα των κοινωνικών πολιτικών ως πολιτικών για τους φτωχούς, αλλά ποτέ μαζί με τους φτωχούς, ποτέ των φτωχών» (αρ. 81).
Μια φωνή που να αφυπνίζει και να καταγγέλλει
Στις τελευταίες σελίδες του εγγράφου, ο Λέων ΙΔ΄ απευθύνει έκκληση σε ολόκληρο τον Λαό του Θεού να «υψώσει, με ποικίλους τρόπους, μια φωνή που να αφυπνίζει, να καταγγέλλει, που να μη φοβάται να εκτεθεί, ακόμη κι αν φαίνεται ανόητη».
«Οι δομές της αδικίας πρέπει να αναγνωρισθούν και να καταστραφούν με τη δύναμη του καλού, μέσω της αλλαγής της νοοτροπίας, αλλά και, με τη βοήθεια της επιστήμης και της τεχνικής, μέσω της ανάπτυξης αποτελεσματικών πολιτικών που θα μεταμορφώσουν την κοινωνία» (αρ. 97).
Οι φτωχοί – όχι κοινωνικό πρόβλημα αλλά η καρδιά της Εκκλησίας
Ο Πάπας καλεί όλους να «αφήσουμε τους φτωχούς να μας ευαγγελίσουν» (αρ. 102).
«Ο χριστιανός δεν μπορεί να θεωρεί τους φτωχούς μόνο ως κοινωνικό πρόβλημα: είναι οικογενειακή υπόθεση· είναι δικοί μας. Η σχέση μαζί τους δεν μπορεί να περιορίζεται σε μια δραστηριότητα ή σε ένα γραφείο της Εκκλησίας» (αρ. 104).
«Οι φτωχοί βρίσκονται στον ίδιο τον πυρήνα της Εκκλησίας» (αρ. 111).
ΠΗΓΗ: Vatican news
+Νικόλαος Αρχιεπίσκοπος, πρώην Νάξου-Τήνου κλπ
